Beer, Wilhelmus de (pastoor en deken)

Uit: "Utrechtse biografieën, Het Eemland 2", levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Eemlanders (1999)

WILHELMUS DE BEER (1800-1877)

pastoor van Eemnes en deken van Amersfoort

door H.A. van Hees

Wilhelmus de Beer werd op 23 juni 1800 gedoopt in de r.k. kerk van Soest.
Hij was een zoon van Dirk Rutgers de Beer, boer, en Rijkje Claasse Pannekoek.
Hij stierf op 13 mei 1877 in Eemnes.

Willem de Beer was de jongste in een gezin van zeven kinderen. Zijn ouders hadden een boerderij aan het Lange End in Soest, hoogstwaarschijnlijk ter hoogte van het Nieuwerhoekplein waar nu Mariënburg ligt. Zijn vader, Dirk de Beer, was i8 jaar ouder dan zijn moeder en stierf toen Wilhelmus s jaar oud was. Zijn moeder heeft het boerenbedrijf samen met zijn oudere broers voortgezet.

In het jaar 1818 werd in Culemborg een seminarie geopend waar jongemannen werden op geleid tot priester. Niet lang daarna werd Willem ingeschreven als leerling. Uit de tijd van zijn opleiding zijn diverse rapportages bewaard gebleven die een aardig beeld geven van Willem in zijn studententijd. Zo werd hij aanvankelijk omschreven als een 'goede, zachtzinnige, zeer plooizame beer, die naarstig, deugd- en godsdienst lievend is'. Voorts werd geconstateerd dat 'zijn verstandelijke vermogens zich beginnen te ontwikkelen en dat hij overigens zeer onbeschaafd en niet genoegzaam vriendelijk is'. Enkele maanden later bleek daarin nog weinig verandering, het rapport gaf aan dat 'hij naarstig gepolijst behoort te worden'. Willem heeft daarna zijn best gedaan, want halverwege 1822 wordt van hem gezegd dat hij steeds 'even onvermoeid, onderdanig en godsdienstig is en dat hij in weerwil zijner zwakke gezondheid de gewenschte voortgang maakt'. Rond die tijd moet zijn moeder overleden zijn, want er was sprake van een erfhuis waarbij de boedel verdeeld werd. In 1823 tobde hij met zijn gezondheid en het jaar daarop bleek hij tamelijk neerslachtig te zijn, vooral toen het met de studie niet wilde vlotte en zijn gezondheid weer minder was.

In 1826 werd het Culemborgse seminarie wegens politiek-religieuze problemen gesloten. De studenten moesten hun studie vervolgen aan het seminarie in 's-Heerenberg. Waarschijnlijk heeft ook Willem de Beer deze verhuizing meegemaakt. Op 8 maart 1830 werd hij tot priester gewijd en een maand later volgde zijn benoeming tot kapelaan in zijn geboorteplaats Soest. Bijna drie jaar later werd hij tot kapelaan van Bussum benoemd. Het duurde nog tweejaar, tot mei 1835, voordat zijn benoeming in Eemnes rond was. Daar zou zich de rest van zijn leven afspelen. Hij werd er assistent van pastoor Van Dijk, die reeds 75 jaar oud was. Volgens De Beer was het niet best gesteld met het godsdienstig en zedelijk peil in zijn nieuwe woonplaats. De heren geestelijken waren niet krachtig genoeg opgetreden om verbeteringen aan te brengen. Zo waren er sinds 1820 meer dan 25 boerderijen 'te niet gegaan', volgens De Beer. Als oorzaak hiervan noemde hij: 'in de catechismus(lessen) begon het vrijen en alzo trouwden de jongelieden en dochters vroeg. Ze bezochten de herbergen en dansgelegenheden. Dit had grote verteringen als gevolg, hetgeen de boerderij en niet ten goede kwam. De zedeloosheid veroorzaakte zorgeloosheid'.
De Beer had dus veel te doen en stak energiek de handen uit de mouwen. Eerst nog als assistent, maar na het vertrek van pastoor Van Dijk in 1841, vlak voor diens dood, als pastoor van Eemnes. Wat zijn voorgangers niet was gelukt, kreeg De Beer wel voor elkaar. De katholieken kerkten nog steeds in een schuilkerk uit 1744 (het restant van die schuilkerk is tegenwoordig het gebouw De Waker aan de Wakkerendijk). Na zijn benoeming tot pastoor zette De Beer alles op alles om zo snel mogelijk de oude schuilkerk te vervangen door een nieuw kerkgebouw Hij kreeg geld los van de gemeente, de provincie en van particulieren. Bij het Ministerie van Eredienst ging het moeilijker. 'Maar door aanhouden en nogal heftige uitvallen', zoals De Beer zelf zei, kreeg hij ook daar subsidie. De bouw kon van start gaan en op 12 oktober 1845 werd de nieuwe kerk gewijd.

Pastoor De Beer was afkomstig uit een bekend Soester boerengeslacht. Er bestonden veel familiecontacten tussen Eemnesser en Soester boerenfamilies. Daardoor kreeg De Beer het bij veel Eemnessers voor elkaar dat ze schenkingen deden aan de kerk. Op die manier kon het interieur van de nieuwe kerk aanmerkelijk verfraaid worden.

De Beer was op diverse fronten actief. Hij hielp met het opzetten van een blindeninstituut en werd secretaris van het bestuur. Het instituut ging in 1844 van start. De blinden zouden er leren zelfstandig te leven en zelf een beroep uit te oefenen. Voor de huisvesting van het instituut werd het buitenhuis Streefoord langs de Laarderweg gehuurd. Het instituut kwam in opspraak toen De Beer een onderzoek instelde naar ongewenste intimiteiten. Een zoon van directeur C.S. Reinhold, die onderwijzer was, bleek zich aan een inwonend dienstmeisje te hebben vergrepen en haar zwanger te hebben gemaakt. De Beer had met die zoon toch al een moeizame relatie. Zakelijke onenigheden met de directeur leidden tot de opheffing van het instituut in 1853.
In datzelfde jaar werd De Beer benoemd tot deken van Amersfoort.
Onder het dekenaat ressorteerde toen ook het Gooi. Omdat hij nu veel op pad moest buiten zijn parochie, werd hem in 1854 een kapelaan toegewezen om hem bij te staan in de zielzorg. De Beer reisde rond om kerk- en armmeesters aan te stellen en om de kerkelijke administratie te controleren. Het reizen ging met behulp van zijn parochianen. Mensen uit de parochies die hij bezocht reden hem naar de volgende parochie.
Daarbij ondervond hij nog weleens problemen: vanwege het hoge water kon hij in 1855 de pastorie van Achterveld niet bereiken.

In 1858 kocht hij als voorzitter van het kerkbestuur van Eemnes de boerderij Wakkerendijk 66 om als opvanghuis voor armen en behoeftigen te dienen. De inwoners hielden de boerderij draaiende. Met de opbrengsten wilde De Beer gelden verwerven om in Eemnes een klooster te stichten. Die opbrengsten vielen echter tegen zodat De Beer gedwongen was om langs andere wegen geld in te zamelen. Naast het klooster had De Beer plannen een r.k. school en een opvanghuis voor oude en behoeftige mensen te stichten. Hij kreeg het geld bij elkaar en in 1873 werd begonnen met de bouw. Hij wist te bewerkstelligen dat de zusters franciscanessen van Heijthuijsen het klooster betrokken. Vanaf 1875 woonden er acht zusters, die zich inzetten voor het onderwijs aan meisjes. Enkele zusters wijdden zich aan naai- en herstelwerk. De zusters leefden van de opbrengst van hun werk en van goede gaven van de parochianen.

De Beers inzet voor de armen blijkt ook uit een affaire rond het jachtrecht in Eemnes. Sinds 1674 was dit recht in handen van de bewoners van Soestdijk, het huis van Oranje. De Oranjes schonken daarvoor jaarlijks een bedrag aan de armenfondsen van de Eemnesser kerken.
Rond 1870 probeerden enkele particulieren dit jachtrecht te verwerven. Pastoor De Beer verzette zich krachtdadig, omdat hij vreesde dat de jaarlijkse gift aan de armen zo verloren zou gaan. Na intensieve contacten met prins Hendrik, de broer van Willem III, wist hij te voorkomen dat het jachtrecht werd afgestaan.

Pastoor De Beer stierf in 1877 na een lange periode van ziekelijkheid.
Hij bleef echter actief. Hij leidde menigmaal nog zelf de diensten, maar preekte, zittend op een stoel, vanaf het altaar. In een uitgebreid artikel bij De Beers overlijden gaf De Gooi- en Eemlander een fraaie typering: 'In de hoogste maten gastvrij, altoos bereid om ieder te helpen die zijn hulp inriep, bekend met de belangen van de gemeente tot in de kleinste bijzonderheden, begaafd met een liefderijk hart, dat de armoede deed verzoenen met haar lot, is zijn dood voor allen een onherstelbaar verlies.

De gunstige toestand waarin deze gemeente verkeert is hoofdzakelijk aan zijne ijverige bemoeiingen te danken'. Deze positieve houding is opmerkelijk, omdat De Beer tijdens zijn leven De Gooi- en Eemlander geen geschikte lectuur voor katholieken vond. De anecdote gaat dat tot en timmerman jan Pommer bezig was met de doodskist van De Beer, hij een vulling zocht voor het kussentje in de kist. Pommer nam daarvoor een aantal Gooi- en Eemlanders, zodat 'de pastoor toch nog wat te lezen' had.

De Beer heeft een belangrijke rol gespeeld in de emancipatie van de Eemnesser katholieken. Hij heeft ze letterlijk uit de schuilkerk naar buiten gebracht en een nieuw kerkgebouw, religieuze organisaties, een klooster en een katholieke school geschonken, die laatste jaren eerder dan andere plaatsen in de regio. Met zijn ondernemingszin en doorzettingsvermogen heeft hij in Eemnes sporen nagelaten tot op de dag van vandaag.

Archivalia
HUA, archief van de aartspriesters van de Hollandse Zending, pastoorsbenoemingen aartsbisdom Utrecht, stukken betreffende het Blindeninstituut Laren-Eemnes

Literatuur

• J.V.M. Out, ‘Eemnesser toestanden 150 jaar terug', Tussen Vecht en Eem, 6 (1976) 4, 126-128
• Idem, 'Koninklijk jachtrecht in Eemnes', Tijdschrift Historische Kring Eemnes, (1979) 3,9-17
• Idem, De kerk in het midden. Zes eeuwen katholiek Eemnes (Eemnes 1987)

Oral history
Gesprekken met G. Derks, Arnhem, B. Hoek-Gieskens, Eemnes, J. van Kleinwee- van den Dijssel, Utrecht, J. Peijnenburg, '5-Hertogenbosch, J.V.M. Out, Eemnes, J.M. Schouten, Achterveld