Volkorenproducten; PL Schaaf Bosstraat 22

Hugo Schaaf

Het huis, dat waarschijnlijk in dezelfde tijd gebouwd werd als de andere huizen op het grondgebied van de stichting "Chreestarchia", begon heel bescheiden als G 274.
De weg waaraan het lag, had blijkbaar nog geen officiële naam; de huidige Bosstraat heette nog Koudhoornweg en liep ook door tot de Wieksloot.
Niet lang na het overlijden van Ds. Bos kreeg het deel van de Koudhoornweg tot aan de huidige Den Blieklaan de naam Bosstraat, evenals de weg die vanaf dit kruispunt naar de Eigendomweg voerde en waaraan G 274 gelegen was.
Of, om het anders te zeggen: de Bosstraat ging niet rechtdoor naar de Wieksloot, maar ging rechtsaf richting Eigendomweg en na het huis van Littooij met nummer 20, volgde om de hoek ons huis als Bosstraat 22.
Bij een volgende herziening, omstreeks 1930, verviel de naam Koudhoornweg, de Bosstraat werd de rechtdoorgaande weg die wij nu kennen en de weg waaraan ons huis lag werd nu Den Blieklaan nummer 30 evenals het stuk weg dat naar de spoorlijn liep.

Er kwam zelfs een straatlantaarn tegenover ons huis, bij de woning van overbuurman Wolf, de kweker, en tegenover "het Laantje" één van de vele rechte paden door het voormalige veengebied.
Ons laantje liep oorspronkelijk tot het grondgebied van de Aide Terp en kan in het verleden doorgelopen hebben tot aan de Nieuweweg, waar het dan mooi aan zou sluiten aan het pad tussen Nieuweweg en Parklaan om daarna over te gaan in het huidige Rinke Tolmanpad.
Naast het huis van Wolf begon een ander pad dat richting Wieksloot ging, zodat men zich, met wat fantasie, een wandelweg voor kan stellen van Wieksloot tot aan de Eem!
Mijn vaders grootvader, een bakkersgezel, was in 1840, samen met zijn broer, die ook bakker was en nog drie andere jonge mannen, vanuit Württemberg, waar "recessie" en werkloosheid heerste, naar Amsterdam getrokken.
Ze werden nog niet "gastarbeiders" of "buitenlandse werknemers" genoemd, maar hun situatie was niet veel verschillend van die van de velen die nu, 150 jaar later, naar ons land komen.
Mijn vaders vader volgde in hetzelfde beroep, maar mijn vader koos voor het toen veelbelovende vak van électricien en in 1903, na voltooide studie aan de Electrische School aan de Looiersgracht 31 in Amsterdam, hielp hij mee om Nederland de zegeningen van het elektra te brengen; hij was toen 24 jaar.
Misschien was de electrificatie van ons land tegen 1918 praktisch voltooid en was dat de reden dat mijn vader, naast zijn werk in loondienst, nu ook volkorenprodukten begon te bakken. Het kan ook zijn, dat hij nu eens eigen baas wilde zijn en dat hij zijn baan tot 1921 aanhield, zou daar op wijzen. 1918 was een belangrijk jaar voor Chreestarchia met de komst van niet alleen mijn vader en zijn moeder, maar ook van Jan en Nel Rink met dochter Nel, die in het ruime huis, Bosstraat 18 kwamen te wonen. Twee jaar later kwam mijn moeder, Anna Smit, bij de familie Rink als hulp in de huishouding; een ontmoeting met mijn vader was onvermijdelijk en in 1921 trouwden ze, waarna mijn vader zich geheel aan de bakkerij ging wijden.

HUIS EN BAKKERIJ
Links van de ingang was de woonkamer, waar bij de piano het Soester Mannenkwartet zijn liederen instudeerde; in eigen kring had het de bijnaam "Baardmannenkwartet" daar alle 4 een royale baard droegen.
Het kwartet zal wel uitsluitend voor geestverwanten opgetreden zijn, op bijeenkomsten en feestavonden van de Vegetariersbond en andere verwante groepen.
De leden waren: Piet Schaaf, Johan Littooij, Van der Es en De Bouter.
Boven deze woonkamer bevond zich een slaapkamer, terwijl aan de andere zijde, boven de bakkerij, een kleine slaapkamer was. De ruimte tussen deze kamers werd ingenomen door schoorsteen en bergruimte.
De bakkerij bevond zich in het rechtergedeelte van het huis. In dit vertrek aan de straatzij de stond links in de hoek de elektrische oven, terwijl tegen de buitenmuren werktafels stonden, waarop de bakplaten met nog bleke of al bruingebakken koeken gezet konden worden.
Achter deze ruimte was een kleiner vertrek, waar voorraden opgeslagen werden; er hing de zoete lucht van melassestroop. Een doorgang in de buitenmuur, die er oorspronkelijk wel niet geweest zal zijn, leidde nu tot een ruime, zelfgemaakte schuur met kachel, die als werkplaats, opslagruimte en schaftlokaal dienst deed en die een uitgang had aan de Noordwestzijde, dicht bij de keukenuitgang.
Los van het huis, tegenover de aangebouwde keuken, stond dan nog een schuur, ongeveer 4 x 4 meter, ook gebouwd door mijn vader en van buiten bekleed met de plankjes van de kistjes waarin de Planta margarine en andere produkten werden afgeleverd.
Na de dood van mijn vader verhuisde de schuur naar een plaats aan het einde van het toegangspad naar het huis van Heideman, Bosstraat 123. Zijn dochter Neeltje woonde in het nieuwe huis, terwij1 haar vader het zocht in de eenvoud van deze schuur, waar zich, zo te zien, niet veel meer bevond dan een bed en een tafel met de Bijbel.
Aan de straatzij de van Den Blieklaan 30 gaf een rustiek hek toegang tot het pad dat schuin naar het huis liep. Op een paaltje links van het hek was een artistiek bord bevestigd, witte ondergrond met letters en decoratie en de tekst "Volkoren Sportkoeken P.L. Schaaf". Ik vermoed dat het door Jan Houtman vervaardigd werd, in wiens huis Bosstraat 10 ik me een werkplaats met geurig hout herinner.
Hoewel mijn vader niet erg zakelijk was, moet hij toch een bepaalde strategie gevolgd hebben en na een eenvoudig begin met volkorenbrood de mogelijkheden van een uitgebreider assortiment aan de praktijk getoetst hebben.
Behalve het ruime aanbod van de latere jaren, bakte hij op verzoek ook gewone koekjes en elk jaar voor de St. Nicolaasviering op de van der Huchtschool waarbij de leerlingen dan wat snoepgoed kregen, met o.a. speculaas van Schaaf. In het prille begin was er een ouderwetse oven die met takkebossen en misschien turf gestookt moest worden en waarbij het nog eens tot een brandje kwam.
Mijn niet altijd geduldige vader moet alles op alles gezet hebben om zo spoedig mogelijk over te gaan op een elektrische oven; hij kende bovendien de mogelijkheden en de grote voordelen van zo'n oven.
In de beste jaren van het bedrijf waren er soms 2 assistenten nodig, waarvan ik me alleen twee jongens Kamper herinner, die schuin tegenover de jeugdherberg woonden. Een van de taken was het wegbrengen van de bussen met bestelde koeken naar klanten of naar het postkantoor. Of er toen al een bijkantoor was in de winkel van Nillson op de Soesterbergsestraat weet ik niet, zo niet, dan moesten ze naar het kantoor in Soestdijk gebracht worden, uiteraard op de fiets. De koeken gingen niet alleen naar klanten in het hele land, maar ook overzee naar Indië, goed verpakt in stevige blikken bussen, die na gebruik weer terug gezonden konden worden.

De weinige en pas verschenen Reformzaken waren ook klant, zoals de zaak in de Amsterdamse Zocherstraat, die nog bestaat en die van Feenstra uit Laren. Feenstra kwam zelf met de auto om de bestellingen op te halen en af en toe mocht ik dan mee rijden tot de hoek. 

Andere auto's zullen de ingrediënten geleverd hebben; meel van De Korenschoof in Utrecht, gist uit Schiedam, Planta margarine, rozijnen, sucade, noten, melassestroop, enz. Felix Ortt schreef een mini-brochure van 18 bladzijden waarin de produkten aangeprezen werden en die bij de bestellingen kon worden ingesloten.
En zo werd er, zonder onderbrekingen, gebakken tot 1937, in welk jaar de crisis van de jaren 30 ook hier zijn noodlottig werk had gedaan. Te weinig bestellingen, sluiting van het bedrijf, verkoop van oven en toebehoren. Desillusie en toenemende zorgen om de toekomst moeten de gezondheid van mijn vader ondermijnd hebben, waardoor een klein ongemak als een verstuikte voet aanleiding kon geven tot een hart-embolie .
Op 6 januari 1938, net 58 jaar geworden, stierf meesterbakker Pieter Lodewijk Schaaf. Den Blieklaan 30, met de naam "De Wielewaal" nog net zichtbaar boven de deur, kreeg kort daarna andere bewoners.