Middelen van bestaan in Soest VII

door wijlen ds J.J. Bos

Kalkbranderij

Er zijn vroeger langs de Eem Kalkovens geweest, waarvan er één nog bestaat, aan de Groote Melm, maar die sedert vele jaren niet meer gebruikt wordt, en deerlijk in verval is. Ook was er, volgens oude kaarten, een aan den Baarnschen-dijk, of de Eembrug, maar die is geheel verdwenen. Stellig zijn er meer geweest, doch hoeveel is mij niet bekend, evenmin als ik weet welk soort van kalk daar gebrand werd, doch vermoedelijk was het wel schelpkalk.
Dat die tak van nijverheid eenmaal nog al van eenige beteekenis was, laat zich opmaken uit verschillende besluiten der Gewestelijke Overheid, die hier volgen zullen. Hadden de Staten 's Lands van Utrecht, bij "Appoinctement" van 28 December 1713, "gerenoveert" 23 December 1721, bepaald, dat de kalkbranders op de Rivier de Eem, voor iedere stoking aan den "Pachter van den Turf" zouden betalen twintig gulden, dit werd later gewijzigd, zooals uit het volgende Besluit blijkt:
"Op de Regueste van de Kalckbranders op de riviere de Eem, is geappoincteert. De Staten van den Lande van Utrecht, gesien het advies van de Heeren Gecommitteerden ter Kamere van Finantie, verstaan, dat de Supplianten, bij provisie, voor den tijd van een jaar, ingaande den 12 Januar 1722, in plaats van voor ijder stooking te betalen twintig guldens, sullen mogen volstaan, met te betaalen tien guldens, sullende het selve bij de conditien van verpachting werden opgelesen. Gedaan t'Utrecht den 23 Decemb. 1721. Ter Ordonnantie, als boven, G. Voet van Winssen." Groot Utr. Plac.boek. 11.843.

"Hetselve is met deselve woorden, ook bij provisie voor een jaar, geaccordeert geweest aan Catharina Moijaart, Wed. Spiegel, Hendrick van Sevener, en Evert en Hendrick Rijkse Stuijvenberg, Kalckbranders op de Riviere de Eem, tusschen Amersfoort en de Eembrugge, in dato den 28 Decemb. 1713, gelijk wij reets in het opschrift te kennen gegeven hebben."

En dan verder ook nog dit:
"Op de Requeste van Hendrik van Zevender, en Comelis Spiegel, Kalkbranders op de Riviere de Eem, is geappoincteert. De Staten van den Lande van Utrecht, gesien het advis van de Heeren Gecommitteerden ter Kamere van Finantie, verstaan, dat den aankoomende Pachter van den Impost op de Kalk en Steen over de geheele Provincie, sal gehouden wesen, den voorsz. Impost over het District van Amersfoort ende Eemland, te laten ende over te doen aan de Supplianten, voor soodanigen somme, als daar voor in den voorleden jaare is betaalt; ende dat die geene, die eenige kalk van de voorsz. ovens op de Eem zal willen halen, of laden, om deselve in eenig ander District van deze Provincie te vervoeren, ofte gebruijken, mede sal gehouden wesen aan den Pachter, met een certificatie van den brander, des nood, met eede te sterken, te doen blijken, dat de voorsz. kalk effectivelijk op de Eem gebrand, ende geene andere daar onder gemengt is, alles bij provisie voor den tijd van een jaar. Ende verstaan Haar Ed. Mog. dat het selve op de verpachtinge sal worden opgelesen. Gedaan t'Utrecht den 11 Januari 1725. Onder stont, ter Ordonnantie als boven, ende was geteekent, G. Voet van Winssen." Groot Utr. Plac.boek.II.858.

Glasblazerij

Op de plaat: "De Stad Amersfoort, langs de Rivier de Eem te "zien", in het werk: "Tegenwoordige Staat der Vereenigde "Nederlanden", komt voor het gebouw eener Glasblazerij, en de teeckening voor die plaat is, blijkens het onderschrift, door J. de Beijer, in 1751, advivum gemaakt; hieruit blijkt dus, dat die Glasblazerij reeds vóór 1751 bestond. Zij is echter ten jare 1830 afgebroken, maar in den volksmond heet de plaats waar ze stond, nog altijd "de Glashut". Tegenw. Staat d. Vereen. Nederland. XXII-bl. 1, en 243 - v.d. Aa, Aardrijksk. Woordenb. v. Nederl. i.v. Isselt.

De Heer Pieter Pijpers, dichter van "Eemlands Tempe" heeft ten jare 1803, op zijne wandeling van Puntenburg, bij Amersfoort, over Isselt naar Soest, enz., die fabriek in dat dichtwerk, op zijne wijze, met de volgende woorden verheerlijkt: P. Pijpers, Eeml. Tempe.I.bl.48

Ethna! heft ge, uit smookend puin,
Spottend met vernield arduin,
Trots op nooit te tellen jaaren,
Ginds, uit kabbelende baaren,
Uwe hemelhooge kruin?
Is Vulkaan met zijne reuzen,
Zwart berookt in 't ijzerkneuzen,
Ginds gehuisvest onde de aard'?
Welk een dampwolk rijst naar boven?
Welke vonken, opgestoven
Uit dien breeden, zwarten, oven,
Maaken oog en hart vervaard?

Gloeit en dampt gij niet aldus,
Hekla? gij, Vesuvius?
Laat ons oog zich vrij vergasten,
En ons hart van zorge ontlasten,
Eer men deeze vuurzee blussch!
Geen Ciklopen, maar Bachanten,
Vader Libers lijftrawanten,
Juigchen bij dien rooden gloed;
Bachus, om hen wèl te onthaalen,
Blaast daar zijne feestpokaalen,
Breekbre vaten, vreugdeschaalen,
Voor zijn flonkrend druivenbloed.

De Heer Pijpers heeft het niet beleefd dat die "vuurzee" gebluscht werd, maar de kerkelijke armbesturen van Soest, hebben het nog vele jaren daarna gevoeld. Bij de opheffing der fabriek trokken wel vele arbeiders, met hunne gezinnen, naar elders, maar wie op Soest geboren was, ouders of kinderen, bleef dââr armlastig, volgens de toenmaals geldende wet, dat de geboorteplaats domicilie van onderstand was en bleef. De Diaconie der Hervormde Gemeente te Soest bedeelde in 1847, en nog vele jaren daarna, elders woonachtige, maar dââr geborene "Glashutters".