Restauratie van de toren van de Oude Kerk

J.E.J. Hilhorst

De toren van de Oude Kerk zal voor het verrichten van restauratiewerkzaamheden, na een periode van ca. 85 jaar, weer in de steigers worden geplaatst. De gemeenteraad heeft op 21 maart 1991 daarvoor een krediet beschikbaar gesteld van ƒ 500.000,-.
De bijna 46 meter hoge toren is een beeldbepalend monument en dateert vermoedelijk uit het jaar 1481. Vele publicaties zijn uiteraard over de Oude Kerk verschenen, zoals onder meer een themanummer (deel 1) uit de Geschiedenis van Soest, Nederduitsch-Hervormde Gemeente door Ds. J.J. Bos.
Van 1905 tot 1906 werd de toren voor het laatst ingrijpend gerestaureerd onder leiding van de rijksbouwmeester dr. P.J. Cuypers.
Daarover een tweetal opvallende zaken.
Ten eerste de vondst van een 16-tal houten beelden en ongeveer 80 fragmenten van pijpaarden beeldjes, ca. 4 0 à 60 cm groot. Van de houten beelden is een en ander gerestaureerd; van de pijpaarden scherven is één beeldje samengesteld. De beelden zijn naar alle waarschijnlijkheid rond 1500 gesneden en behoren tot de weinige overgebleven voorbeelden van de Noord Nederlandse beeldhouwkunst. Dat op zichzelf is al iets bijzonders, te meer ook omdat de Soester beelden in één groep zijn ontdekt. De beelden zijn nog te zien in het Rijksmuseum te Amsterdam en in museum Flehite te Amersfoort.
Ten tweede de plaatsing van wijzerplaten. In de geheel herziene derde druk over de geschiedenis van de kerk en zijn directe omgeving, uitgegeven door de commissie kunstvoorwerpen van de Oude Kerk in opdracht van de hervormde wijkkerkeraad van deze kerk, staat vermeld: "Op 11 maart 1906 luidden de klokken weer. Jammer is dat de bekende bouwmeester Dr. P.J. Cuypers de wijzerplaten in de bakstenen balusstrade heeft laten metselen."
Uit de afgedrukte afbeelding van de toren (voor en na de restauratie) is de wijziging in de plaatsing van de wijzerplaten duidelijk te zien. Kennelijk wordt op deze verplaatsing gedoeld.
Ds. J.J. Bos vermeldt op blz. 28 van eerder genoemd themanummer: "Op 2 October 1901 schreef mij een vriend, die den toren beklommen had: "dààr, waar de spits begint, hebben nog vier kleine torenspitsjes gestaan, zoo groot dat wij er met hoofd en schouders in konden; ze schijnen later afgebroken, maar toen met een houten plafond afgesloten te zijn. Het geheel is een meesterstuk van metselwerk". Men zou hieruit opmaken dat de toren weleer anders gedekt geweest is dan thans."

Bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg te Zeist blijkt een tekening uit 1901 aanwezig te zijn waarop in de torenspits vier kleine torenspitsjes staan afgebeeld (zie tekening, opgemaakt te 's Gravenhage October 1901 - J.F.L. Frowein, architect). Er is toen toch nog gedacht aan het weer bouwen van de vier torenspitsjes, waarin dan de wijzerplaten van het torenuurwerk zouden kunnen worden geplaatst.
De restauratie van de toren in 1905/1906 is verricht onder toezicht en leiding van genoemde architect. De restauratie 1991 is noodzakelijk omdat het voeg- en metselwerk van de buitengevels van de toren op vele plaatsen ernstig door erosie is aangetast, terwijl de trans van de toren reeds enige jaren voor het publiek gesloten is.
De werkzaamheden omvatten dan ook in hoofdzaak het herstel van de gevels, de met leien gedekte torenspits, de galmborden, de ballustrade alsook de wijzerplaten van het uurwerk. Het is hiervoor nodig, evenals dat het geval is geweest bij de restauratie in 1905/1906 de toren geheel in de steigers te plaatsen.

Om de toren beter toegankelijk te maken voor het publiek zullen aanvullende voorzieningen moeten worden getroffen, zoals :
- een trapje met hekje bij de toegangsdeur
- het aanbrengen van een geleidekoord als leuning langs de trappen in de toren
- het verbeteren van de verlichting in de toren

De plaatselijke VVV heeft er voor gepleit de toren na de restauratie weer voor het publiek open te stellen. Het is een bijzondere belevenis de 182 treden te beklimmen om de omgang van de toren te bereiken en om van daar te genieten van een schitterend uitzicht over de Eng, de Eempolders en het overige bosrijke Soest.