KRANTENKNIPSELS UIT UTRECHTS DAGBLAD

J.H. Isings

"De ondergang van een dorp"

De bedreigde schoonheid van Soest.

Het is verheugend, dat over het uitbreidingsplan der gemeente Soest, waarin de vernieling van een heerlijk stuk woest landschap wordt beraamd, zóó sterke verontwaardiging opleeft.

Achttien jaren terug lag ons dorp nog vrijwel ongeschonden. Wel waren er toen reeds landhuizen en winkels, die door karakterlooze vormen stoornis brachten in de zuiverheid der eenvoudige landelijke bebouwing, maar de velden, de heiden en bosschen lagen nog zonder de verscheuring van wegenaanleg, zonder de verwarring van rommelige buurtjes.

De wijde welving van "Den Eng" lag nog in de heerlijkheid van ongebroken ruimte.
In voor- en najaar zag men nabij en ver de statigheid van ploegen en zaaien tusschen en over het sappig groen van winterkoren en de weligheid der rulle kluiten in de voren. In den zomer was er de wijd gespreide weelde van rijpende rogge en het prachtige oogsten ernstig-schoon als Bijbelsche beelden. Prachtig deed midden op de hoogte de verweerde romp van "De Windhond"; de slag van zijn wieken was door heel 't dorp te zien. Het molenaarshuis, zuiver aansluitend bij breede linden, fijn van teekening bij een groep hooibergen, lag er achter. Een zeldzaam boeiend molenerf.

Wat verder lagen de schaapskooien. Eén was er, aan de splitsing der wegen nabij den toren, met een groep oude beuken en berken, een monument tegen de wijde lucht. De schaapskooi verdween in vlammen, de boomen vielen, toen het hout gretig gezocht werd in oorlogstijd.

De wijde welving van "Den Eng"

Een bouwvereniging legde dwars over "Den Eng" een vrijwel gesloten bebouwing, huisjes, die hier en daar goede vormen hebben maar als buurt in wankle schamelheid, als een dam van baksteen en pannen, de schoonheid van de akkers schond.
Er werd over geschreven, even, - niemand roerde zich, geen van de gemeenteregeerders had oog voor het ingehaalde bederf.

Het raadslid Notaris Dammers was de eerste, die in den raad eerbied vroeg voor het overgebleven schoon van "Den Eng". De bouwverordening kreeg bepalingen, die de eenheid van dit wijdsche, zeldzame landschap moest behoeden.

De Molenstraatbuurt nam aan "De Windhond" den wind uit de zeilen, de molen werd verlaten, werd - en wordt nog steeds - tot havelooze ruïne, langzaam gaat 't slooperswerk zijn gang. - Het molenaarshuis viel in de vlam. De Eng gaat er uit zien als een verwaarloosd leven. Een begin van uitbreiding der Gemeente schendt den westelijken Eng en 't schijnt wel, of de belemmerende bepalingen in de bouwverordening zoo gewijzigd zijn, dat de zekerheid voor een ongeschonden "Eng" gebroken ligt.

Wie weet, wat ons boven het hoofd hangt, wanneer ook over deze prachtigen akkerheuvel, waar een wijd verschiet van hei en zand - de berdreigde heide, het bedreigde zand - uitkomt tegen de heerlijke blauwen en paarsen van den Utrechtschen heuvelrand - de zegeningen van wegenaanleg en bouwterreintjes geworpen worden.
De prachtige Soesterbergsche straat viel voor de bijl. De straat moest breeder worden - 't is waar - maar geen van de regeerders zocht naar afleiding van het verkeer naast de prachtige eiken. Een dwaze onrustige beplanting - eik en spar om beurte - tobt nu al jaren om te bestaan; de boschranden liggen er als gerafeld kleed. Al wat geschonden werd in Soest kon breken zonder klacht. Een beroep om eerbied en aandacht, op bescheidenheid ook, - die luisteren wilde naar oordeel van anderen bleef stem in de wildernis.

Natuurschoon bleef hier prooi van lust en gril - of van waan, die vereert alle eigen verzinning.

De heide tusschen Soesterbergsche straat en Bosstraat kreeg een wegennet. Huisjes kwamen er ook. Praten helpt hier niets meer. Ieder, die zien kan, die oog ontving, vatbaarheid voor zuiverheid en samenstemming kan hier gekweld worden. Er is gewaarschuwd, er is gepleit telkens weer - de ambtenaren gingen hun gang. Het weinige, dat aan zuiver schoon bewaard bleef, ligt nu al reeds in de nabuurschap van het bederf. Een prachtig terrein rondom "Vosseveld" werd - helaas - van deftige buiten-huizinge met rust van boschbezit - tot villa-park - eerste aanranding, van kleine maar heel bijzondere boschweelde. Bij het aanleggen van dit villapark werden bosch en heide achter "Vosseveld" ontdekt.

"Vosseveld" werd tot villa-park 

De woeste gronden werden in orde gebracht; 't werd daar "Soester Wandelbosch". "Modern" gekleurde bordjes wijzen u den weg. Hoe u er in komt en hoe u er uitkomt. De laatste aanwijzing is nuttig; ze kan uw snellen aftocht verhaasten.

De zandpaden over de heuvels in het bosch zijn nu keurig, gelijk in burgerlijke stadstuintjes, gevangen in randen van heizoden; die buigen mee met de hellingen, dartelen wat om boschjes - niet te losbandig - maar fatsoenlijk in meetkundige vormen. Een ruige heuvel, met prachtige door den wind vergroeide dennen - "de Zevenspar", sierlijk strak van teekening als een oude Japansche prent - heeft nu geriefelijke traptreden, geschoord met palen. Natuurlijk is er ook een bank boven op. Alles heel netjes. Men mag wel hopen op een onweersbui - een gutsende stroom, die alles kan wegslaan.

Maar - men kan niet meer dwalen achter "Vosseveld" en bij "Zonnegloren" - altijd vindt u in het wandelbosch den goeden, officieel-schoonen weg.

Nu is er niet zoo veel meer in Soest. Rechts en links langs de Soesterbergsche straat liggen groote en kleine landhuizen, ligt ook het sanatorium "Zonnegloren" met eigen bosch en heidebzit binnen scherpe omrastering. De talrijke heidehuisjes brengen allerlei afval naar de brandgreppels. De ruige hei-randen zijn ontgonnen; in ri j en gelid staan er de grove dennetjes en liggen er de berkensingels. Aan den kant van Amersfoort zijn nog prachtige ruwe heuvels, meest in particulier bezit; nabij "Birkhoven" zijn nog plekken, die wonderlijke verrassingen bewaren. Maar 't is wel mogelijk, dat we dan al op Amersfoortsch gebied terecht komen. Het stedebestuur van Amersfoort bleef wel waakzaam, 't Heerlijke, grootendeels zuiver, wij l ongebaand gelaten "Birkhoven" is een schat voor de stad, een eere voor het bestuur, een voorbeeld voor het land.

En nu gaat men aan de doodsklok over de stuifzanden. Rinke Tolman heeft in "Buiten" en in de N. Rott. Crt. de fijne waarheid gezegd. Prof. De Graaff en de heer A.S. (men zie onderscheidenlijk het Utr. Dagblad van 25 en 26 januari, Avondeditie) roemen het schoon van de "lange duinen". Daar mag geen woord bij, daar kan ook niet één woord af.
Eenmaal werd deze strook wilde, waardelooze grond voor fabrieksterrein bestemd. Nabij "Soesterduinen" kwamen ook fabrieken, 't Bleef er gelukkig bij. "Zomers buiten" liet er steedsche woningen bouwen voor menschen die komen om de stad voor een poos te vergeten. Maar dat is nog wel te boven te komen. Zon en regen tooien ook een bouwwerk, dat in eigenwillige schamelheid bestaat. Moet nu de spade slechten, wat ontroerend mooi geboetseerd werd in den machtigen slag van Gods wind? Moet de prachtig geteekende Juniperus, moet de zilverige karteling van den kruipwilg vallen door handen zonder eerbied?                                                     

Iedere gemeente van meer van 10.000 zielen moet een uitbreidingsplan vormen. De woningwet 1901 schrijft 't voor. Komt Soest nu in nood wanneer deze schoone gronden ongerept gelaten worden? Daar is in Soest nog grond in overvloed - die ruimte biedt voor bebouwing. En daar blijven nog kansen te over om elk deel der gemeente langs goede wegen te bereiken zonder dat men schendt wat heerlijk is. Soest begint karakter te verliezen. Soest gaat lijden onder weerbarstigheid van ambtenaren die buiten hunne geaardheid en buiten hunne bekwaamheid macht verkrijgen en niet willen loslaten voor waarschuwing, die onbaatzuchtig de hand opsteekt.

De schatten van het dorp, de hooge akkers, de Eemoever, de bosschen, de zanden mogen toch niet verpild worden zonder noodzaak, 't Zijn Godsgeschenken, behandel ze eerbiedig.

Laten de technische ambtenaren, die bekwaam zijn in eigen functie, toch verstaan, dat het zien van grenzen in eigen bevoegdheid geen zwakheid, doch karaktersterkte toont. Worde onze gemeente er voor bewaard, dat het gemeentebestuur als een doorbrenger handelt met het overschot der weelde in ons landschap. Maar gelukkig, we zijn nog in de dagen, waarin het technisch advies wordt overwogen.