Oorlogsdagboek van tante Martha 1944-1945

Hans van Hees

Deel 1

Mijn tante Martha hield in de oorlog vanaf 13 mei 1941 een dagboek bij. Dat deed ze op aanraden van haar vader om de vorderingen van de oorlog, die ze via de illegale radio op zolder volgden, te kunnen vastleggen. Martha Rademaker was in 1941 zestien jaar oud en zat op de RK ULO. Ze was de tweede van de zeven' kinderen van Joh Rademaker (van schildersbedrijf "Karelsen en Rademaker") en Mien van den Brink. Ze woonden tijdens de oorlog op Laanstraat 42 naast het pand waar eerst sigarenzaak en nu ook slijterij Rademaker gevestigd is. Na de oorlog zou het gezin naar Dorresteinweg 3 verhuizen.

In het dagboek gaat het heel veel over jonge meisjes-dingen zoals schoolexamen, feestjes, vriendjes en vriendinnetjes maar met name in het laatste oorlogsjaar schrijft ze veel over gebeurtenissen in en rond Soest. In dit artikel wil ik uit haar dagboek fragmenten naar voren halen die een beeld geven van hoe de gewone man/vrouw in Soest dat jaar beleefde. In 1944 was ze 19 jaar oud en had ze een administratieve baan bij Studio van Vlijmen, een houtfabriekje aan de Smitsweg.

Vlak in de buurt woonden haar ooms Gerrit ("de timmerman"), "Zwarte"Piet ("de bakker") en Theus ("de sigarenboer"). Oom Evert ("de kapper") had een zaak aan de Torenstraat en tante Rien was getrouwd met Joh van Schalkwijk (van de radiozaak) waardoor we van een echt katholiek middenstandsmilieu kunnen spreken. Verder was er Tante Katrien die in het klooster zat en oom Bart de metselaar.

Aan de Lange Brinkweg woonde nog een, in 1937 overleden, halfbroer van haar vader, "witte" Piet met tante Anna. De familie Rademaker in 1948, Links (gebukt) zit Martha.

Ik schrijf dit met toestemming van tante Martha die, 95 jaar oud inmiddels, in Utrecht woont sinds haar huwelijk met de in 2017 overleden Gabri Lachmeijer. Ze kregen vijf kinderen.

Als ik soms, vanwege privacy, een naam niet wil noemen, dan schrijf ik "x".

Dinsdag 6 juni 1944 INVASIE ! ! !
"De langverwachte, veelgevreesde en toch zo verlangde dag. Zou dit het begin van het einde zijn? Nelly bracht de boodschap toen ze van het distributiekantoor kwam. We voelden ons allen opgelucht en blij maar ook angstig voor alles wat nog komen moet. Vanavond was er voetbal: ULO-Ulo veteranen 8-4. Het was een leuke wedstrijd. Het regende een beetje en we hebben bij meester Hilhorst onder zijn jas gestaan.
Hij deed zelf ook mee. Mijn oude verkering, Ries Huurdeman , was er ook nog. Ik ga het niet meer aanmaken want ik heb geen zin om altijd maar naar het voetbal te moeten. ik zal maar bidden dat ik ooit nog de ware Jacob ontmoeten zal waar ik gelukkig mee kan zijn. Maar ik ben van plan verpleegster te worden dus de eerste drie jaar geen verkering. Kijken of ik 't volhou."

Woensdag 7 juni 1944
Lies en ik zijn oppassen bij tante Riek. Eigenlijk heb ik geen tijd om te schrijven want ik ben een jurk aan 't maken en die moet af voordat de invasie hier is. Ze hebben 15 km land veroverd en de stadCaen.Zondag zijn we na de Hoogmis naar juffrouw Orth2gegaan om inlichtingen voor verpleegster. Waarschijnlijk is er per 1-1-'45 plaats in Bussum. Nog fijn met HettyStockmangekletst. Ze zit ook zo vol met idealen. Netals ik. Als er nu maar wat van uitkomt!

Bij 't Elisabeth ziekenhuis in Amersfoort moet je 6 schorten, 4 jurken, 6 andere schorten en zwarte kousen en schoenen hebben. Dat wil heel wat zeggen. Misschien kan ik een jurk van Cor Beuken overnemen. Ik zou het willen want er is zo moeilijk aan te komen.

Vrijdagavond kwam Johan Geerders vertellen dat de Engelsen in Vlissingen geland waren. Ik geloofde het niet maar toen kwam vader met 't bericht dat de politie opgeroepen was. Voet had een bruiloft maar moest de dienst in. Postkantoor en politiebureau waren door de moffen bezet en meer van die smoesjes. Enfin, iedereen op straat maar naderhand bleek het allemaal niet waar te zijn.

Woensdag 21 juni 1944
Donderdag begon het boetetridium3voor de wereldvrede. ik ben er elke dag naartoe geweest. Ik heb naar tante in Roermond geschreven voor schorten maar nog niets gehoord. In de krant stond een advertentie: in Baarn kon je twee verpleegstersjaponnen ruilen voor een kindercape. Ik hoop dat dat wat wordt want ik heb twee capes waar je één goede van kan maken.

Maandag 26 juni 1944
De kapelaan heeft me beloofd in Bussum een goed woordje voor me te doen. Zaterdag weer op japonnen uit geweest in Baarn maar ze wil er iets beters voor hebben, zegt ze. Nou ik zie geen kans er iets beters voor te krijgen. Zondag was de processie in Mariënburg. Het was erg mooi. De Pater sprak erg mooi. Rieswas er ook; hij liep mee met BeQuick

Donderdag 29 juni 1944
Prins Bernhard is vandaag jarig. Ik heb de hele dag een anjer in. 't Zal zijn laatste verjaardag in ballingschap zijn, denk ik De oorlog gaat reuze goed. Het Italiaanse, Russische en Franse front zitten allemaal even ver van Berlijn. Een heleboel mensen hebben hun toestel weer voor de dag gehaald Piet ("x") moet van de week spitten. Hij krijgt er 65 gulden voor Daar doe ie 't natuurlijk om. Ik snap het niet; over anderen heeft ie een grote mond en nu helpt hij zelf de vijand Terwijl hij toch makkelijk duiken kan. Voor onderduikers verkochten ze vissen van een koehoorn gemaakt en de baas heeft er een onder ons verloot. Cees de Bruin had 'm.

Dinsdag zijn moeder en ik naar het ziekenhuis in Bussum geweest. Dr. Martens vond mijn puntenlijst afschuwelijk hoog. Een 10 was voor Onze Lieve Heer, een 9 voor de examencommissie en een 8 voor een heel goede kandidaat. Hij vroeg hoe ik er in vredesnaam toe gekomen was om verpleegster te worden. 't Leek zo mooi maar 't was niks als met po's sjouwen en dergelijke en vooral in de Majellastichting was 't ontzettend zwaar, vergeleken met andere ziekenhuizen. 't Was meer een soort kostschool. Hij vroeg ook of ik van 't sexuele leven iets af wist enz.

Daarna ben ik onderzocht. Het was allemaal in orde. We gingen met de trein naar huis. De voorste coupé is altijd leeg en achter iedere trein zit nu afweergeschut. Zo bang zijn ze.

Gisterenavond ben ik bij Reijntjes geweest om verpleegstersschorten te ruilen voor honing maar het ging niet door. En Rietje ("x") moest 't van de pastoor uitmaken met Henk ("x") . Ze was maandag niet op de EHBO.

Dinsdag 4 juli 1944
Ik ben naar een vormingsavond geweest. Een bruine pater sprak. Erg mooi was 't. 't Lijkt wel alsof ik meer godsdienstig begin te worden. Dat moet ook. 't Heeft in ieder geval een goede invloed op me. Vrijdagavond ben ik met vader en Oom Theus paling wezen halen. Heen was er bij de Baarnse dijk controle, maar terug niet. Druk dat 't was! Van alles loopt er. Ook veel Soesters. Als die man niks voor ons bewaard had waren we met niks naar huis gegaan. We moesten 5 gulden voor 1 pond verse dikke paling betalen.

Zondag heeft Moeder lekker paling gestoofd en we hebben kersen gegeten. 's Avonds stond ik bij tante Rien en daar kwam de kapelaan aan. 't Was nogal warm dus ik liep met mijn blote benen. Toen heb ik gewacht tot hij belde, toen gauw over de Dorresteinweg naar huis en in de keuken gauw mijn kousen aangeschoten. Toen naar binnen. Hij heeft er niets van gemerkt. Hij had een brief gekregen van de pastoor uit Bussum voor inlichtingen. Hij had misschien ook nog wel een laken voor me maar ik mocht het tegen niemand zeggen. Van Jan ("x") hoorde Ik dat To gezegd had dat ik non werd en dat van verpleegster was toch maar een gril want ik was ontzettend wispelturig. Dat vind ik gemeen!

Vanavond hebben we een praatavond Er komt een cathechiste waarschijnlijk over de gevaren van de gemengde verkering spreken. 't Lijkt me wel interessant en nu hoor ik bij een soort kerngroepje. Het is de bedoeling dat we alles wat we horen onder de meisjes brengen. Dat zal niet meevallen.

Maandag 24 juli 1944
Wat zijn we met de oorlog enorm opgeschoten. Er is een aanslag op Hitler gepleegd maar ....mislukt. Volgens de jongens in de fabriek heeft Engeland gezegd dat er opstand in Berlijn is. Nu zal het niet lang meer duren. 't Is gewoonweg reusachtig. Als het nu eindelijk maar eens afliep. 't Is op dit ogenblik ook zulk tobben met de aardappelen en met de zeep. Moeder kon vandaag niet wassen omdat ze geen zeep had.
Van tante Beb kreeg ik drie schortjes om te vermaken. Daar heb ik `r een sigarettendoosje met glazen deksel voor gegeven. Van Loes Herms kreeg ik, uit collegialiteit, drie jasschorten en drie hartjesschorten en ze wilde er niks voor hebben. Enig vond ik 't. Toen heb ik haar zaterdag een potje honing en een potje was gebracht. Ze was er reuze blij mee.

Donderdag 27 juli 1944
Er is een arbeidsmobilisatie afgekondigd. Alle mannen zullen moeten gaan werken voor de Weermacht. Maar mij niet gezien. Wat zal er weer gedoken worden. Met de oorlog gaat het goed. Ze zijn Rusland al uit en zitten vlak bij Warschau. Nu zal het einde toch wel gauw komen. Alhoewel, 't heeft nu al zo lang geduurd, 't kan nog wel een jaar duren.
Maar dan wordt 't slecht met eten. Met aardappelen is 't op het ogenblik zo beroerd. Iedereen zit zonder.

Woensdag 16 augustus 1944
Gisteren hebben we een moorddadige aanval meegemaakt op Soesterberg. Ik heb deze week vakantie en we waren aan het zeilen op de Eem bij Koelhorst en ze begonnen hevig te schieten. Enorm veel vliegtuigen kwamen er over. Vast wel 400. Opeens rook, niets als rook.
Heel Soesterberg stond in brand, leek het wel. Dan opeens viel er een brandregen, allemaal brandende stukjes fosfor bleek 't. En schieten en explosies, 't was om bang van te worden. Op 't laatst werd er 'n vliegtuig geraakt. Er schoot toch een steekvlam uit! ! ! Nog een klein eindje vloog hij verder, toen viel hij uit elkaar. Toen zag je twee parachutes in de lucht hangen. Volgens zeggen is er één ontvlucht. Even later viel er iets naar beneden. Het bleek een benzinetank te zijn. Die is terechtgekomen in de tuin bij Verwoerd, naast Verhoef Alle ruiten kapot en alles bedekt met aarde. Johan en Pieter waren zo bang geweest, ze waren hun rozenkrans gaan bidden. Maar 't is toch eigenaardig dat je 't zo gauw vergeet. 's Avonds dacht ik er al niet meer aan. Zaterdagavond zijn we met die van de Rond naar de bios geweest "De witte droom". Mooi was ie. Schitterend. ik heb echt genoten en voelde mezelf zweven over het ijs.

Vrijdag 18 augustus 1944
Woensdagavond was er muziek in het rosarium. Het was echt leuk Daarna zijn we ijs wezen eten bij van de Breemer. Dat is nog het enige goede in Soest. Toen Soest door naar huis. Dat akelige om 10 uur binnen zijn. Je moet je doodhaasten. Met de oorlog gaat het zo goed. De geallieerden schijnen al in de voorsteden van Parijs te zitten. Iedereen verwacht binnen enkele weken het einde. Ik heb er al zo vaak op gehoopt, ik wacht nu maar af Ze hebben in Baarn jongens opgepikt o.a. Joop Schmidt en Egberts. Je gaat er al helemaal aan wennen dat ze jongens oppikken.

Donderdag 31 augustus 1944 Koninginnedag!!! (zonder feest)
't Portret van de jarige Wilhelmina hebben we versierd en als verjaarscadeau zijn er een stelletje landwachters aangekomen. Met de oorlog gaat 't nog steeds crescendo.Reimsis gevallen. We hadden nog zo gehoopt dat het de 31ste vrede zou zijn. Maar nu zal 't toch geen jaren meer duren. Alleen ben ik bang dat we nog heel wat mee zullen maken vóór het vrede is.

Zondagmiddag ben ik naar de le ronde van Soest wezen kijken. Evert Grift won 't. ik had weer herrie thuis omdat ik niet veel zin had om alleen af te wassen. Bah, naderhand vind ik 't vervelend maar ik heb nu eenmaal zo 'n bijdehante snip. Afgelopen zaterdagnacht schrok ik wakker en zag ik 'n vuurgloed. Ik dacht dat 't afweergeschut in elkaar gebomd was en er een munitiedepót getroffen was op de Engh. Toen kneep ik hem wel een beetje want als zoiets de lucht invliegt dan gingen wij mee. Toen luchtalarm en vader moest opkomen. Overal hoorde je mensen en zag je licht op, nota bene 2 uur 's nachts. Toen vader weer terugkwam bleek dat 't een vliegtuig was dat neergestort was op het vroegere Be-Quickterrein op de Engh. Wij waren weer gerust en zijn kalm gaan slapen. Bij Roelofs op de hoek van de Dalweg zijn alle ruiten stuk Er stonden twee moffen bij het gat, je mocht er niet bij. Er was niet veel overgebleven maar het rookte nog.

Vanavond zijn er zwemwedstrijden van de grote naar de kleine melm. ik heb zin om te gaan kijken.

Ik zie zo tegen de komende drie maanden op; als ik niks meer te doen heb op mijn werk, bah! Maar ja, ik doe het om nog wat te verdienen.

NOTEN
[1] Naast Martha (1924) waren haar broers en zussen Corry (1923), Ben (1929), Wil (1930), Lies (1931), Johan (1934) en Pieter (1936).
[2] Juffr. Orth was onderwijzeres aan de Mariaschool
[3] Driedaags bidden in de Katholieke kerk.