Van bidprentjes tot dankbetuigingen

Rene van Hal

In het kader van de verbetering en uitbreiding van de website van de Historische Vereniging Soest/Soesterberg is eind oktober 2019 een bijzondere verzameling toegevoegd. Het betreft een pagina waarop een diversiteit aan bidprentjes is terug te vinden van personen die ofwel in Soest geboren zijn, enige tijd in Soest hebben gewoond, dan wel in Soest overleden zijn. Het zijn allemaal bidprentjes die zijn uitgegeven naar aanleiding van een overlijden.

Een groot deel, op dit moment zelfs het grootste deel, van de bidprentjes die kunnen worden bekeken, was onderdeel van een verzameling en een speciale website die door onze in 2018 overleden en zeer actieve vrijwilliger Piet van Elteren is ontwikkeld. Deze verzameling was al enige tijd via een link op de site van de HVS te benaderen.

Waarom deze verzameling van bidprentjes toegevoegd? De voornaamste aanleiding is dat er op de kaartjes veel historische informatie is terug te vinden over personen en hun gezin of families. Naast geboortedatum, geboorteplaats, datum van overlijden, moment en plaats van begrafenis, treffen we soms ook informatie aan over de partner(s), omvang van het gezin, en welke maatschappelijke rol hij of zij heeft vervuld. De verzameling biedt een extra steun bij genealogisch onderzoek.

Dit alles past binnen de doelstellingen van de Historische Vereniging Soest/Soesterberg en is een mooie aanvulling op hetgeen inmiddels aan historische informatie op de site beschikbaar is, als foto's, de rubriek Verdwenen Soest, historische beelden, mondelinge geschiedenis en de digitale versies van het verenigingsblad "Van Zoys tot Soest".

Historie van bidprentjes tot dankbetuigingen
Bidprentjes zijn een katholieke traditie. Bij overlijden van een parochiaan wordt bij diens begrafenis een bidprentje gemaakt als herinnering aan de overledene. Het wordt ook wel een doods-, doden- of gedachtenisprentje genoemd.
Het is een gebruik dat met name in Nederland en België is ontstaan. In het begin werden deze prentjes vooral gemaakt bij het overlijden van een priester of kloosterling. Op de voorzijde van de prentjes stonden meestal afbeeldingen die hun oorsprong vinden in de Bijbel, het Oude en het Nieuwe Testament. Op de achterzijde stond de naam en informatie over overlijden, leeftijd en wanneer men bijvoorbeeld was ingetreden of was gewijd. Bovendien er een gebed of een tekst van een psalm afgedrukt. Dat stamt nog uit de tijd dat er langdurig werd gebeden voor iemands zielenrust.

In het midden van de 18e eeuw zien we ook dat voor overleden parochianen bidprentjes worden gemaakt met in de basis dezelfde informatie.

Verzameling HVS
In de verzameling die terug te vinden is op de website www.hvsoest.nl staan bidprentjes vanaf 1850. Daarmee wordt dus ruim 1,5 eeuw historische informatie over met name de katholieke gemeenschap in Soest ontsloten. Zeker in de beginperiode bevatten de prentjes beperkte informatie over de overledene zelf. Dat zien we pas vanaf het begin van de 20ste eeuw ontstaan. Het zijn dan ook nog zeker in de beginperiode echt bidprentjes.

Al voor de Tweede Wereldoorlog zien we dat er op de voorzijde naast meer christelijke plaatjes, teksten en foto's van de overledene een plaats krijgen. Daarmee krijgt het bidprentje een steeds persoonlijker element toegevoegd, naast een beschrijving wat de overledene in zijn leven heeft gepresteerd, van welke vereniging of broederschap hij/zij lid was.
Daarmee wordt het tevens een gedachtenisprentje.

Vanaf de jaren '70 van de vorige eeuw zien we een verdere ontwikkeling dat via het bidprentje de familie het ook als dankbetuiging gaat gebruiken. Bedankt wordt voor de steun tijdens ziekte en/of bij het overlijden, vinden we terug op de achterzijde dan wel binnenzijde.
Deze ontwikkeling sluit ook aan bij de beperktere rol die de kerk in het leven van een overledene heeft ingenomen. Werd in het begin de overledene begraven op een van de katholieke begraafplaatsen, in de laatste decennia zien we steeds vaker dat hij/zij gecremeerd wordt en dat er afscheidsbijeenkomsten in crematoria, uitvaartcentra en andere locaties worden georganiseerd. Bovendien zijn gedachtenisprentjes niet meer alleen voorbehouden aan overledenen vanuit de katholieke gemeenschap.

De teksten op de bidprentjes werden in veel gevallen verzorgd door een pastoor of kapelaan, waarbij de koster van de kerk als uitvaarleider bij een begrafenis betrokken was en ook zorg droeg voor het laten maken van het bidprentje. De naam van de koster staat regelmatig onderaan het bidprentje. Voor de HH Petrus en Pauluskerk zien we achtereenvolgens de namen verschijnen van H.J. Wouderberg, L. Ravesloot, W. Sukel en A. Epskamp. Voor de Mariakerk komen we de namen tegen van J. van Breukelen en J. Lustenhouwer, bij de Heilige Familiekerk is dit Ben van der Linden.

Vanaf de jaren '60 van de 20ste eeuw is een verschuiving zichtbaar van uitvaarten die worden geregeld door zelfstandige uitvaartverzorgers. In Soest zijn dat Smorenburg, Verwoerd (later Van Haren), terwijl ook grotere organisaties als Dela, Monuta en Gooische Uitvaartverzorging deze rol overnemen van de parochies die daar eigen organisaties voor hadden opgezet. De laatste jaren zijn er trouwens steeds meer organisaties en personen die het afscheid van overledenen verzorgen. Wat betreft de bidprentjes is een ontwikkeling waar te nemen dat deze minder vaak uitgegeven worden.

Andersoortige bid prentjes Op de site van de Historische Vereniging Soest/Soesterberg beperken wij ons tot bidprentjes die zijn en worden uitgegeven bij het overlijden.
Bij tal van andere gelegenheden werden en worden bidprentjes uitgegeven zoals bij een priesterwijding, het intreden in een kloostergemeenschap, jubilea van priesters en kloosterlingen, een eerste Heilige Mis, maar ook in de katholieke gemeenschap bij een Eerste Communie en voorheen een Plechtige Communie. Al dit soort bidprentjes zijn niet beschikbaar op de website.

Bidprentjes zijn inmiddels een "geliefd" verzamelobject geworden. Diverse keren per jaar worden speciale beurzen/markten georganiseerd waar deze geruild, dan wel gekocht kunnen worden. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor andere devotionalia als beelden, kerkboeken,etc.

Oproep
De verzameling bidprentjes die op de website van de HVS wordt gepresenteerd is natuurlijk nooit compleet. Daarom een oproep aan de lezers van VZTS. Indien u in bezit bent van bidprentjes die nog niet op de site staan, en wilt u deze wel ter beschikking stellen van de HVS, neem dan contact op met René van Hal, webmaster@hvsoestml of 06-23284667. Alvast dank.
Bidprentjes worden pas geplaatst op de website indien hij/zij langer dan één jaar overleden is.

Naschrift van de redactie
De informatie op een bidprentje is niet altijd correct. Soms wordt de geboortedatum of de datum van overlijden niet juist vermeld. En ook komt het voor dat de naam van de overledene fout is.
Bijvoorbeeld het bidprentje van Helena Dashorst, haar naam was Leentje en Johanna van Vulpen heette Johanna van Fulpen.