Verschenen boekwerken: In de maat en uit de pas

Rene van Hal

Utrechtse dorpsbesturen 1780-1813

In de maat en uit de pas; Utrechtse dorpsbesturen 1780-1813
Wim van Schaik
ISBN 9789087047658, 288 pagina's,
Uitgeverij Verloren maart 2019,
verkoopprijs 629,00.

Door: René van Hal

In maart 2019 verscheen bij Uitgeverij Verloren het boek "In de maat en uit de pas" geschreven door historicus Wim van Schaik. Hij beschrijft op een overzichtelijke wijze de ontwikkelingen van een aantal dorpsbesturen in de Provincie Utrecht. Naast Soest betreft dit de plaatsen Amerongen, Lopik, Maarssen en Westbroek.

Na een periode van toenemende centrale macht van de stadhouder in de achttiende eeuw leek het jaar 1795 de dageraad te worden van een nieuwe tijd. Democratie en lokale autonomie zouden voortaan de ruimte voor het bestuur bepalen, zo was tenminste de verwachting. Binnen enkele jaren al bleek deze hoop ijdel te zijn. Tussen 1798 en 1815 was het beleid van de opeenvolgende gezagsdragers erop gericht de in het vooruitzicht gestelde waarden zoveel mogelijk te beperken. Autocratie en centralisatie werden gewoon leidend. Dat was met name voelbaar voor de provinciale en stedelijke overheden die hun beleidsvrijheid goeddeels kwijtraakten.

Maar wat betekende dit voor de dorpsbesturen die tot die tijd hun basis hadden in Gerechten en Heerlijkheden. Zij bleken zowel voor wat betreft hun samenstelling, hun beleid als de mogelijkheid om dat beleid zelf te kunnen beïnvloeden een opmerkelijke continuïteit te hebben behouden.
Het boek is een uitwerking van een proefschrift dat Wim van Schaik bij de Universiteit Utrecht heeft verdedigd.

Soest/Hees, de Birkt en later ook Isselt waren in die jaren een Heerlijkheid met Stadhouder Willem V (1748-1806) als gerechtsheer. Dit alles werd getransformeerd naar de "gemeente" Soest met een eigen bestuur. Voor de vergelijking met de ontwikkelingen in andere Utrechtse gemeenten is veelvuldig gebruik gemaakt van het door de Historische Vereniging Soest/Soesterberg uitgegeven boek "Soest in de zeventiende en achttiende eeuw", geschreven door G.J.M.Derks en WA. Heurneman. Bijzonder aan dit boekwerk is eigenlijk wel de vergelijking van Soest met de andere in het onderzoek betrokken gemeenten. Wat er zoal opvalt is het feit dat in Soest de bevolking voor het overgrote deel katholiek was en dit zich ook uitte in de vertegenwoordiging in het dorpsbestuur. Zo waren in 1815 van de 11 gemeenteraadsleden er 10 katholiek, en van die 11 waren er 8 boer. Die samenstelling wijkt trouwens behoorlijk af van hoe de samenstelling van het bestuur van het gerecht Soest was tussen 1780 en 1789. Van de 9 leden, waren er slechts 4 katholiek en 5 gereformeerd, terwijl de religieuze achtergrond van de bevolking in die tijd niet veel anders was. Dit is zo maar een van die bevindingen.
In de vergelijkingen met de andere gemeenten vallen er veel meer bijzonderheden op. Juist dat maakt het boek zo aantrekkelijk om eens door te nemen wanneer je geïnteresseerd bent in de historie van Soest.
Bovendien bevat het boek ook een uitgebreide beschrijving van de diverse landelijke ontwikkelingen en de sfeer die er die jaren heerste tussen de patriotten enerzijds en de prinsgezinden anderzijds, en de initiatieven die er waren vanuit de patriotten om zgn. vrijkorpsen op te richten. Hetgeen ook in Soest het geval was, waar al eeuwenlang ook een schutterij actief was die diepe wortels in de gemeenschap had.