Burgemeesters Soest in oorlogstijd

Dik Top en bewerkt door Paul Verhoeven

In de tweede wereldoorlog werden de bevoegdheden van de gemeenteraad en het college van B&W opgeschort. Per I september 1941 verordonneerde de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandse gebied dat de werkzaamheden van de gemeenteraad stop werden gezet.
Ondanks die situatie bleef burgemeester Des Tombe in functie en kon vanuit die positie zich inzetten voor de belangen van de gemeente en tevens een rol spelen in het verzet.
Tot het najaar van 1944 bleef hij actief maar zag zich toen gedwongen om onder te duiken. Door de bezetter werd de NSB 'er A.E. van Goor den Oosterlingh benoemt tot burgemeester van Soest.

Burgemeester in de eerste oorlogsjaren 
In oktober 1939, net voordat Nederland betrokken raakte met de tweede wereldoorlog, werd de heer A.L. des Tombe benoemd tot burgemeester van Soest. Daarvoor bekleedde deze CHU [1] politicus het burgemeestersambt van Abcoude. Des Tombe liet zich tijdens de oorlogsjaren kennen als een oprechte Nederlander, die actief deelnam in het verzet. In mei 1943 moeten alle mannen van 18 tot 35 jaar zich melden voor de zogenaamde `Arbeitseinsatz'. Veel mannen wilden dit niet. Ze doken onder, of ze zorgden ervoor dat ze een vrijstelling krijgen. Keuringsartsen en ambtenaren hielpen om zo'n vrijstelling te regelen. Ze verklaarden dat iemand ziek was, of thuis onmisbaar. [2]

De Burgemeester bewerkstelligde dat het gemeentelijke bevolkingsregister verdween. Aan brandweercommandant Groart gaf hij opdracht om het bevolkingsregister uit het gemeentehuis te halen. Groan ging in de nacht van 21 op 22 mei 1943 op pad met drie brandweermannen. Zij `stalen' het register uit het gemeentehuis en verstopten dat bij de woning van Dirk Kroon op de Wieksloot. Daardoor ging een informatiebron voor de Duitsers verloren. (zie ook VZTS 37.01 zomer 2016 blz 36).

In 1943 worden de kerktorens beroofd van de klokken. Ook de klokken uit de gemeentetoren en zelfs de brandbel aan het Raadhuis werden door de Duitsers gestolen. De bezetter hield in dat jaar diverse razzia's naar Joden, onderduikers maar ook om voedsel in beslag te nemen.
Radiotoestellen moesten ingeleverd worden. Aan passanten zoals minderjarige trekkers uit Amsterdam mocht geen nachtverblijf meer worden geboden in hooibergen en dergelijke.

In de nacht 11 op 12 november 1943 van overvalt een verzetsgroep het politiebureau waarbij revolvers en honderden patronen worden buitgemaakt.[3]

Uiteindelijk besloot burgemeester Des Tombe om op 14 oktober 1944 onder te duiken. Hij bleef wel in de buurt van Soest om in contact te kunnen blijven met de gemeente.

NSB burgemeester van Soest
Na het vertrek van Des Tombe stelde de Duitsers A.E. van Goor den Oosterlingh aan als burgemeester van Soest. Deze man was een actieve NSB'er, die zich met hart en ziel wijdde aan de zaak van de bezetter. 
Een echte collaborateur. Hij werd door het Militaire commando geschorst als burgemeester met ingang van 7 mei 1945. Inmiddels was hij reeds met de stille trom vertrokken. Van deze persoon is na de oorlog verder weinig bekend.

Van Goor den Oosterlingh vestigde zich in juli 1929 op de Lindenlaan 14 te Soest. In december 1932 verhuisde hij naar Spoorstraat 28. In juli 1933 verhuisde Ch.Th. van Goor den Oosterlingh van Spoorstraat 60 naar 28. Dit was waarschijnlijk zijn vader. Later woont hij op het adres Prins Bernhardlaan 28.

A.E. van Goor den Oosterlingh was een pionier op het gebied van zweefvliegen in Nederland. Hij haalde niet alleen spoedig zijn brevet, hij kreeg ook op een vroeg tijdstip bevoegdheid als instructeur. Hij was in 1933 mede-oprichter van de Soesterbergsche Zweefclub en de eerste voorzitter ervan. Tevens was hij actief als instructeur-examinator.

In een artikeltje in het Amersfoortsch Dagblad van 3 november 1933 werd vermeld dat de Kring Amersfoort van de N.S.B. een nieuw 'orgaan' had gekregen en dat A.E. van Goor den Oosterlingh was benoemd tot leider van deze kring. In het adresboek van Amersfoort staat hij vermeld als kringleider van de nationaal socialistische beweging.

Voor de oorlog hield hij diverse lezingen over deze politieke partij, o.m. in Huis ten Halve in Soesterberg. In 1938 stelde hij zich kandidaat als lid van het bestuur voor het beheer van het Soester Natuurbad. Hij kreeg slechts 2 stemmen en werd derhalve niet gekozen. 

Hij was in ieder geval van 1938 tot in 1941 lid van de Soester Schaakclub. De Soester Courant van 23 mei 1941 vermeld:
"Ondertrouwd A.E. van Goor den Oosterlingh 49 j. z.b. Prins Bernhardlaan 28 en L.H.A. van Wijk 34 j. Prins Bernhardlaan 28". Op 27 juni verscheen een berichtje in de krant dat de leden van de Soester Schaakclub verrast waren over het in het huwelijk treden van hun secretaris.

Van Goor den Oosterlingh was uiterst actief als lid van de N.S.B. In de krant van 20 november 1941 was onder de kop te lezen dat hij commandant was van het buitenvendel, en nog steeds dus de kringleider van de N.S.B. te Amersfoort.
In januari 1943 werd ook door de N.S.B. in Nederland het 10-jarig bestaan van het Nationaal-Socialisme in Duitsland gevierd. Dit gebeurde o.m. tijdens een 'indrukwekkende' bijeenkomst in de Baarnse Aula.
Daar hield hij een gedegen toespraak 'in de Hollandsche taal', die in de Soester Courant van 3 februari gedeeltelijk werd weergegeven.
Op woensdag 21 april 1943 hield hij een rede in Hotel Eemland in Soest. Hij gaf een lang historisch overzicht over de ontwikkelingen in Europa en de (volgens hem) gevaarlijke rol die de Joden daar in hadden gespeeld. Deze bijeenkomst werd afgesloten met het zingen van het zesde couplet van het Wilhelmus. De volgende dag stond hij weer op het podium in Huis ten Halve in Soesterberg om zijn woord te doen, met als thema 'Nederlandsche Volkseenheid tegen Bolsjewisme'

In de Soester Courant van 21 december 1945 werd een rectificatie geplaatst. Hierin maakte ir. J.G.F. Gijzen, Steenhoffstraat 9 bekend dat alleen hij was benoemd tot beheerder over het vermogen van A.E. van Goor den Oosterlingh, gewoond hebbende Prins Bernhardlaan 28.
Diegenen die meenden iets te vorderen te hebben, konden zich bij hem vervoegen.

15 November 1940 werd in de krant opgegeven dat C.T. van Goor den Oosterlingh verhuisde van Prins Bernhardlaan 28 naar Keulen (Did.).
In juli 1941 verscheen hetzelfde bericht meer gedetailleerd:

Over de datum van overlijden van Van Goor den Oosterlingh zijn geen gegevens bekend. Er is slechts een aantekening in het bevolkingsregister dat op 9 augustus 1948 hij zou zijn overleden.

NOTEN
[1] Christen Historische Unie; partij is opgegaan in het CDA
[2] Bron; Verzetsmuseum Vught
[3] Bron; Soester Courant op 5 mei 1945