DE BUNT EN OMGEVING OMSTREEKS 1900

W. Klein

De buurtschap de Bunt dankt zijn naam aan het gras dat overvloedig groeide op de arme zandgronden waarop zij gelegen is t.w. het Buntgras. Thans is deze buurtschap het hart van Soest-Zuid met als kern de "Zuid Promenade". Dit gebiedje werd in het vorige artikel "Het Seminarie op de Bunt", 7e jaargang nr. 3, beschreven.
Dit vervolg gaat als een wandeling om genoemde kern door het gebied waarbij wij diegenen ontmoeten die in de gesprekken, over dit stukje geschiedenis van de Bunt, ter sprake kwamen.
Ter verduidelijking is een schetskaartje bijgevoegd en de topografische kaart van het gebied. De blokjes op de schetskaart geven alleen ongeveer de ligging van de gebouwen aan, met nummers die ook in de tekst terug te vinden zijn. Niet iedere bewoner van de Bunt is ter sprake gekomen in de gesprekken zodat de opsomming niet volledig is, doch de meesten wel.
Uit de topografische kaart blijkt de grote spreiding van de gebouwen. Dit is niet te verwonderen met slechts 5300 inwoners in 1910 verspreid over het grote oppervlak van Soest. 
De meesten hadden dan ook een redelijk stuk grond bij hun woningen voor het verbouwen van groenten, rogge of boekweit en het houden van één of meer varkens of geiten.
Tijdens de wandeling zal worden ingegaan op enkele facetten van het leven in de onderhavige periode.

De wandeling begint aan de noordzijde bij de Bunts Holleweg, thans Kolonieweg. Dit is het ingegraven vervolg van de Molen- of Schaapsweg die over de Eng loopt. Langs deze weg dreef dagelijks de herder met zijn hond de schaapskudde over wat thans het Driftje heet en de Duinweg naar de heide.
Deze heide was vanaf de stichting van Soest in 1028 als Frankische Villa voor gemeenschappelijk gebruik: de Almende. Naar gelang de grootte van hun bedrijf hadden alle Soesters gebruiksrecht voor het weiden van schapen en het steken van plaggen.

De Bunts Holleweg, thans Kolonieweg

Op de rand van de Eng tussen de Nieuweweg en de Bunts Holleweg werd in 1910 een herstellingsoord gebouwd voor de kinderen van minder draagkrachtigen uit Amsterdam om hier een vakantie te kunnen doorbrengen. Het initiatief hiertoe werd genomen door een groep heren die elke morgen met de trein van 8 uur 28 naar hun werk reisden. Zij brachten het geld bijeen voor de realisering en brachten het geheel onder in de "Stichting Trein 8.28" (1). Het vakantieoord verhuisde nog naar Vosseveld en werd, toen er geen behoefte meer aan bleek te zijn, opgeheven.

Herstellingsoord Trein 8.28

Aan de overzijde van de Bunts Holleweg liet de heer Isings zijn huis (2) bouwen. Tussen zijn huis en het spoort bouwde in 1914 de drukker Hinderdaal (3), die gevlucht was uit Antwerpen, een woning met drukkerij. In dit verband kan vermeld worden dat meerdere Belgische families zich in de oorlog 1914-18 in Soest vestigden. Bij Amersfoort aan de weg naar Soesterberg werd toen "Albertsdorp" gesticht, waar geïnterneerde Belgen ondergebracht werden, dus militairen die gevlucht waren. Direct na de spoorwegovergang rechts was de opgang naar het perron van de halte "Nieuweweg" van de Nederlandsche Centrale Spoorwegmaatschappij (NCS) die in 1898 in gebruik genomen werd. Er was slechts een houten abri in het begin en er werd gestopt op verzoek. Overdag door het zwaaien met een witte doek en 's avonds met een olielamp of een zo nodig brandende krant. Later is er een stenen gebouwtje geplaatst. Deze halte werd opgeheven toen het station Soest-Zuid op zijn huidige plaats in gebruik genomen werd. In de diepte tussen het perron en de Eikenlaan stonden twee huisjes resp. bewoond door van Vliet (4) en Truus Polo met Hanna Mol (5), thans afgebroken.
Schuin tegenover hen in de dubbele woning, die er nog staat, kwam tegen het einde van de periode de familie van den Heuvel wonen. De heer van den Heuvel (6) kwam hier als onderwijzer voor de op te richten "school met de Bijbel". Deze begon in twee lokalen van de Openbare School naast "De Gouden Ploeg". Het schoolgebouw werd gerealiseerd in 1930 aan de Driehoeksweg en was de derde Christelijke school in Soest. De eerste was de Da Costa school in 1895, de tweede de Op Hees school, later Insingerschool, in 1909. Aan de andere hoek bij deze kruising waar thans nog een zeer oude beuk staat was een boerderijtje (7) waar niets van te achterhalen was. Iets verder aan de Kolonieweg woonde en oefende zijn bedrijf uit de kolenhandelaar (8) Meijering. Zijn overbuurman was Jan Kraai (9).
Aan de Schoutenkampweg aangekomen naast bakker de Vries woonde baker Westhof (10), die evenals Dit uit de Koekoek (zie art. Seminarie) vele Buntenaren het levenslicht hielp aanschouwen.

Boerderijtje hoek Schoutenkampweg/Buntweg 1963; thans is De Bundeling hier gevestigd

Op de splitsing van de Schoutenkampweg en de Buntweg waar thans het gebouw van het artsencollectief "de Bundeling" is stond een wit Soester huisje (11). Hier woonde eerst de familie van 't Klooster die na het gereedkomen van hun huis aan de Duinweg 23 daarheen verhuisden.

Klaas Ooyen volgde hen op in het oude huis. Even voorbij baker Westhof woonde Arie van den Berg (12), bijgenaamd de Jood, die in zijn onderhoud voorzag als muziekant. Met zijn harmonika speelde hij op feesten doch die ook al spelend langs de huizen geld ophaalde. Terug naar de Eikenlaan om deze te volgen in Oostelijke richting. Links is de Driehoeksweg, hieraan woonde Kees de Kruyf met als beroep mannenscheerder. Deze heeft later na de Birkstraat nog een tijdje in het Seminarie gewoond. Hij werd ernstig ziek en in een gesticht opgenomen. Hoewel niet in de onderhavige periode doch aansluitend werd hier in 1930 de "School met de Bijbel" gesticht, thans de Savornin Lohman school.
Het eerste hoofd was de heer Holst, voorts waren er aan verbonden de heer van den Heuvel en de dames Pontier, van den Berg en Brand. Na het passeren van de Driehoeksweg kruist de Eikenlaan de Soesterbergsestraat. Deze kruising stond bekend onder de naam "Koude Hoek". Rechts op de hoek waar nu de Bondsspaarbank is bevond zich de kruidenierszaak (13) van van 't Klooster.
Schuin tegenover hem op de hoek het huisje (14) van Reyer van Duinen, veehandelaar (zie bijgaande foto waarop nader zal worden ingegaan). Thans is hier de sigarenzaak van de heer Meyering, zoon van de kolenhandelaar die wij eerder ontmoetten. Het eerste huis links op de foto staat op de hoek van de Driehoeksweg. Het huisje met de witte gevel (15) werd bewoond door Teus en Goosje Roete. Hier staat nu de slagerij v.d. Salm.

De Koude Hoek met korenmolen "De Vlijt"

Gezicht bepalend voor dit deel van Soest is de op de achtergrond zichtbare korenmolen "de Vlijt". Deze molen was oorspronkelijk een watermolen in de Zaanstreek. Deze werd in 1852 opgekocht door de heer Wester uit Utrecht en herbouwd op de rand van de Eng als korenmolen. De molen werd verhuurd aan Friederich Schoppenhouwer, ex-onderofficier in West-Indië.
Voor hem was het blijkbaar een winstgevende zaak daar hij enkele jaren later de molen kocht. Om ook bij windstil weer te kunnen malen liet hij er een stoommachine bijbouwen.
De molen werd afgebroken doch de molenaarswoning staat er nog. In het gebied tussen het begin van de Soesterbergsestraat en het spoor bevond zich een klein woonwagenkamp dat ondertussen is opgeheven.

De Eikenlaan komt uit op de Birkstraat, aan de overkant begint de Ferd. Huycklaan, ook deze wegkruising werd door enkelen "Koude hoek" genoemd daar het café (16) op de hoek rechts, van Voskuilen, die naam droeg alsmede de bushalte (17) aan de overkant met de politiepost er naast. Op de andere hoek van de Eikenlaan was de melkhandel Kinderdijk (18) met er tegenover de fietsenhandel (19) en later taxibedrijf van Boeyen. Vanuit hetzelfde pand oefende de broer zijn beroep van loodgieter uit. Dit huis werd in 1969 afgebroken.
Aan de Birkstraat in de richting Amersfoort was vanouds de pleisterplaats en café "De Roode Haan" (20). Hier waren voer- en drinkbakken voor de paarden en voor de voerlieden een rustpunt.

Vanuit de Soesterbergsestraat werd de achterkant van het café bereikt langs een overgroeid paadje. In de achterdeur was een luikje waar men, in een meegebrachte fles, jenever kon kopen, om vooral in het weekeinde het leven wat op te fleuren.

In dit verband zal hier even stilgestaan worden bij een facet dat niet alleen betrekking heeft op de Bunt doch geheel Soest. Veel van de kleine boertjes en daggelders werden per dag aangenomen als er werk was en hadden daardoor vooral in de wintermaanden vaak geen werk, zij leefden dan op crediet. Dat ging gemakkelijk want er was veel concurrentie, er waren nl. vele kruideniers, bakkers, melkventers en cafeetjes. Als de schuld te veel opliep en men geen crediet meer kreeg ging men naar een ander. De meesten betaalden in de maanden dat er veel werk was geleidelijk aan hun schulden af. Er waren echter die misbruik maakten van de situatie en die bleven weg van de zaken waar hun schuld te hoog was opgelopen. Een melkventer werd soms door mensen met een schuld van ƒ 10,- tot 20,- verboden nog een voet op het erf te zetten. Op een liter melk werd in die tijd 3 cent verdiend. Er moesten dus heel wat liters verkocht worden om zo'n strop weer goed te maken. Er werd bij verteld dat dit over het algemeen mensen waren waar je het eigenlijk niet van verwachtte vandaar dat het zo kon oplopen.
De meesten deden er alles aan om hun schulden af te lossen. Sociale voorzieningen waren er niet in die tijd. Een kleine ondersteuning van de kerk was het enige wat de armen kregen.
Deze werd zondags na de dienst uitgereikt.
Het moeilijkst hadden het weduwen en een enkele gescheiden vrouw die soms met veel kinderen achterbleven.
Deze vrouwen dwingen respect af daar zij het toch klaarspeelden hun kinderen goed groot te brengen. Bij enkele gezinnen was de armoede zo groot dat zij in twee groepen naar de kerk gingen wegens gebrek aan schoeisel.
Na deze stop bij "de Roode Haan" vervolgen wij de tocht langs het paadje naar de Soesterbergsestraat. Aan de overzijde hiervan staat nog steeds het huis (21) van Kees Zeef, de kolenboer. Tussen hem en de kruidenier Veenendaal woonde de familie van Es (22). De heer van Es werkte op de zeepfabriek "De Duif" van Pleines in Den Dolder. Zoals allen die in of buiten Soest werkten liep hij elke morgen over de heide naar zijn werk. Anderen liepen elke dag nog veel grotere afstanden naar hun werk omdat daar veel meer dan in Soest te verdienen was.
Ter vastlegging in het kort de geschiedenis van de zeepfabriek De Duif. Oorspronkelijk te Amersfoort brandde deze daar af en werd herbouwd naast de spoorhalte Den Dolder in 1902. Door de woningbouw voor medewerkers en de komst van de Willem Arntz Hoeve ontstond een dorp dat in 1912 officieel de naam Den Dolder kreeg. Oorspronkelijk was dit de naam van een Ridderhofstede onder de Lage Vuursche naast Pijnenburg,
Bij de kruising van de Verlengde Kolonieweg naar de Gallenkamp Pelsweg komen wij oude bekenden tegen t.w. de buren van het Seminarie waarover m het vorige artikel bericht werd. De Gallenkamp Pelsweg was toen een grindweg, in 1911, genoemd naar de burgemeester Pieter Gallenkamp Pels geboren 1801, benoemd 11/2-1850 overleden 15.3.1869 Hl] was de opvolger van burgemeester van Steyn van Hensbroek die in 1849 op 80-jarige leeftijd gepensioneerd werd.
Aan de Gallenkamp Pelsweg waren behalve de gebouwen op de hoek slechts drie boerderijtjes t.w. achter de bakkerswinkel waar nu de firma Dumee is Jan van den Berg (23). Halverwege naar de Birkstraat de boerderij (24) van Klaas van der Grift en schuin tegenover die van van Doorn (25), die er thans nog staat. 
Aan de Soesterbergsestraat schuin tegenover de Ossendamweg was en staan thans nog de gebouwen (26) van Swanink die een bodedienst in wijde omgeving onderhield.
Tegenover waren gevestigd Floor (27) de slager, Floor (28) de melkboer en daarnaast de families Krete (29) en Dorrier (30).
Voorbij genoemde woningen kwam de Oude Utrechtscheweg uit op de Soesterbergsestraat waarop links de Duinweg naar de Lange Duinen voerde.
In deze hoek lagen de gebouwen van de boerderij "Kraailust" (31) waartoe de meeste grond tot de Heideweg behoorde.
Aan de Duinweg het huis (32) van de familie van 't Klooster waarover bericht werd in het begin van deze beschrijving.
De boerderij "Kraailust" was eigendom van de slager Boon te Utrecht en verpacht aan de heer Kraaikamp. Het terrein werd gebruikt als weiland, voor de akkerbouw werden terreinen op de Eng gepacht. Zoals uit bijgaande foto te zien is stonden de weilanden naast de boerderij in najaar en winter soms blank en kon er als het vroor geschaatst worden. Met op de achtergrond de gebouwen van "Kraailust" schaatsen er Mevrouw de Ruiter-Kraaikamp met jongere broer en zus en enkele buurjongens. Naast akkerbouw en veeteelt kocht de heer Kraaikamp ook het slachtvee op voor de heer Boon. Naast de woning stond een grote schuur en stal. De woning bestond in feite uit twee afzonderlijke woningen, waarvan er één verhuurd werd.

Hiervoor was veel belangstelling. Soest was nl. door de spoorverbinding in 1898 goed bereikbaar geworden. Dit had tot gevolg dat, vanwege de mooie omgeving, Soest in trek kwam als vakantie-oord maar ook voor de vestiging van gepensioneerden.
In 1914 kwamen er Belgische vluchtelingen bij. Als extra inkomsten verhuurden vele Soesters enkele kamers van hun huis voor zomergasten of zoals wij nog zullen zien, bouwden noodwoningen op hun terrein voor verhuur voor langere perioden. Na 1913, toen de vliegheide militair vliegkamp werd, kwamen de offieieren met hun gezin in Soest wonen. In Soesterberg werden de onderofficieren gelegerd.
De echtgenoten van de officieren zorgden voor de nodige roddel. Zij wensten aangsproken te worden met "Mevrouw".
Nu was het in Soest de gewoonte om slechts de echtgenoten van notabelen met Mevrouw aan te spreken. Wat verbeelden deze jonge nieuwkomers zich wel!
Tegenover Kraailust op de hoek van de Vondellaan, toen slechts een zandpad, stond het huis (33) van de familie de Bruin.
Dit heeft moeten wijken voor de verbreding van de Vondellaan.
In een bijgebouw was de klompenmakerij waar de Buntenaren hun klompen betrokken. Tussen Vondellaan en Birkstraat staat nog steeds het boerderijtje van de familie van der Grift. In de beschreven periode was dat de weduwe van der Grift met kinderen, haar man was namelijk jong gestorven.
Als ondersteuning kreeg zij het baantje van straatlantaarnaansteker. Het terrein tussen Vondellaan en Soesterbergsestraat behoorde tot het buiten "Vosseveld". Hier lag een voetbalveld en rond een boomgaarde was een brede sloot waar in de winter geschaatst mocht worden Alvorens de Soesterbergsestraat te verlaten en de Ossendamweg op te gaan nog iets over de beplanting. Zoals in het voorgaande artikel vermeld, was de wegbeplanting eiken met sparren er tussen. Deze laatsten werden tenslotte door de gemeente opgeruimd toen de meesten getopt waren om als kerstboom dienst te doen.
Aan de Ossendamweg bij de Schoutenkampweg woonde de kunstschilder Keus (34).

(wordt vervolgd)

Reproducties van alle foto's: Fotografie Van Oosten

De Bunt en omgeving omstreeks 1900 Deel II (VZTS 1987-2)
De Bunt en omgeving omstreeks 1900 Deel III (VZTS 1987-3)