DE KALKBRANDERIJ

Engelbert Heupers

In de loop van de 18e en 19e eeuw vestigden zich langs de rivier de Eem te Soest een tweetal industrieën van verschillende aard, die kenmerkend waren voor die tijd.
Langs de Eem te Soest en ook op Baarns grondgebied lagen een aantal kalkbranderijen, bedrijven waar kalk werd geblust. Door toevoeving van water werd de ruwe en ongebluste kalk omgezet in een vetachtige substantie, ook kalk genaamd, wat als bouwmateriaal werd gebruikt.
In chemische termen: calciumoxyde door toevoeving van water doen overgaan in calciumhydroxyde. Het is de witte poeder, die door samensmelting van water en ongebluste kalk ontstaat en die hoofdzakelijk als metselspecie en voor het witten van muren en plafonds werd gebruikt .
Het blussen of lessen van kalk is een niet ongevaarlijk werk, dat met het oog op de veiligheid op afgelegen plaatsen werd gedaan. De dampen en wegspattende kalkdruppels waren gevaarlijk voor onder meer in de nabijheid spelende kinderen, wanneer zij te dicht in de buurt kwamen.
De kalkbranderij op de Grote Melm aan de rivier de Eem was gemakkelijk bereikbaar voor de schepen, die de ongebluste kalk aanvoerden. Wie dit bedrijf exploiteerde, is niet bekend. Zeker is, dat het vanaf 1827 daar gevestigd is geweest. Hoeveel arbeiders er werkten is eveneens onbekend.
In het midden van de vorige eeuw (1852) wordt door Gerrit Nieuwland, zeer waarschijnlijk de eigenaar van het bedrijf, van beroep koopman, wonende te Amersfoort aan Peter van Roomen, van beroep landman (boer) wonende op de Grote Melm te Soest verkocht een kalkoven met bijbehorende lesschuur voor de som van ƒ 600,-, onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat de kalkoven moet worden afgebroken of althans in die staat moet worden gebracht, zodat het bedrijf er nooit meer kan worden voortgezet. Met de lesschuur mag door de koper naar welgevallen worden gehandeld.

De "lesschuur"aan de Grote Melm (links op de foto)

Een lesschuur of een leshuis is de ruimte waar de kalk wordt geblust. Hier stonden de lesbakken, waar het blussen plaatsvond. Om de lesbakken kon men heenlopen om tijdens het blussen met een lange houten spaan in de kalk te roeren. Oppassen voor wegspattend kalk was ook voor de mannen die de kalk blusten geboden.
De betreffende koopacte en een uittreksel van het afschrift, waarin is omschreven dat de kalkoven moet worden afgebroken laten wij hier curiositeitshalve volgen.
Bewijs van Eijgendom van een kalk-oven en annex Lesschuur en gronden staande en gelegen aan de Grote Melm in de Gemeente Soest. t.b.v. Peter van Roomen landman te Soest 3 januari 1852

Voor Johan Albert van Steijn notaris: enz. compareerde De Heer Gerrit Nieuwland v. beroep koopman wonende i.d. stad Amersfoort verklarende bij tegen acte onder vrijwaring voor alle stoornissen Evictien, Hypothken, reclame, voogdijen en alle andere beletselen hoe ook genaamd uit de hand te hebben verkocht en mitsdien in volle en vrije eijgendom te transporteren en door overschrijving dezes in de daartoe bestemde openbare register te zullen leveren aan Peter van Roomen van beroep landman wonende a.d. Grote Melm binnen de gemeente Soest, alhier tegenwoordig en deze koop accepterende: Een Kalkoven staande met de daarbij behorende lesschuur a.d. Grote Melm, voornoemd op het eigendom van de koper en op de reg.v.h. kadaster der Gem. Soest voorkomende enz.enz.

En ten opzichte van dit perceel met alles wat daarbij aard en nagelvast mögt worden bevonden alle bepotingen en beplaningen enz.enz. lasten ongelden. De Heer verkoper heeft het recht van erfpacht op de grond waarop de gemelde kalkoven en schuur gebouwd is verkregen bij acte 23 Maart 1827 van den koper in deze voor Nots.Hub. Cliecta te Amersfoort, gepasseerd enz. enz. Ie -- 2e betreffende lopende lasten. 3e dat alle voorhandse gereedschappen schelpen of kalk welke zich nog in of bij de getransporteerde Percelen mochten bevinden het eigendom blijven van den heer verkoper in deze en daarover vrijelijk zal kunnen beschikken.
Voorts is deze koop gesloten voor en om de som van ƒ 600,- Nederlandse geld welke koopsom op heden in tegenwoordigheid van mij Nots. is voldaan.

3 Januari 1852
J.A. van Steijn. Notaris

Afschrift

Ie dat de kalkoven moet worden afgebroken of althans in die staat moet worden gebracht, dat de zelver nimmer of nooit tot een kalkbranderij zal kunnen of mogen gebruikt worden zonder schriftelijke vergunning van de verkooper of rechtverkrijgende onderwerpen de zich a.d. koper in deze aan de uitspraak der bestaande wetten. In geval aan bovengemelde conditien niet voldaan wordt en wat de lesschuur aanbetreft hiermede kan door den kooper naar welgevallen mede gehandeld worden.

Hiermede kwam er een einde aan een merkwaardig bedrijf.
De bodem ter plaatse bevat nog resten van schelpen en kalk.