HET VLIEGVELD SOESTERBERG

Hans Kraal

Als we die naam lezen dan denkt iedereen meestal eerst aan de vliegbasis zoals die er nu in onze plaats ligt. Een enorme uitgestrektheid met start- en rolbanen, allerlei lichtbakens, radio, radar en de verdere ingewikkelde elektronika, die tegenwoordig bij het luchtverkeer nodig is. Vroeger was Soesterberg gewoon een "vliegveld" naar de meest letterlijke zin des woords. En dat was dan de bakermat van Neerlands vliegerij. De geschiedenis van dit bedrijf op de heide is meermalen verteld, vooral bij jubilea en vliegfeesten, zodat iedere Soester er wel wat van weet, maar wie kan zich het beeld van de oorspronkelijke vlieghei nog voor de geest halen? Ik zie de vooroorlogse toestand nog zo voor me en daar wil ik u dan wat over vertellen. Het gebruikte vliegterrein was in de jaren dertig en veertig vele malen kleiner van oppervlakte.
De oude Soesterbergsestraat zoals die destijds over het Soester Hoogt liep en dan onderaan rechtdoor de heide overstak en uitkwam op de Rademakerstraat bij het De hangars voor stalling en bedrijf. "Zwaantje", dat zal zo ongeveer de toenmalige oostgrens geweest zijn. Vanaf het punt waar nu de Batenburglaan afbuigt van de Montgomeryweg, liep er een verharde weg langs de zuidgrens die verderop overging in een fietspad dat weer een bocht westwaarts maakte op de plaats waar Camp New Amsterdam ligt. Daar had je dan de westelijke grens die praktisch parallel liep met de Dolderseweg, waar later ook de Hertenlaan is gekomen, die dichter bij de rand van het vliegveld komt. In het noorden was er nog een fietspad dat lag in het verlengde van 't Heeserspoor westzijde te beginnen bij de Platzerweg. Dit pad kwam in Den Dolder uit en liep praktisch weer parallel aan de spoorlijn naar Den Dolder. Nu loopt dit pad naast deze lijn en komt uit bij Hotel Hiensch bij het station Den Dolder.
Dit was dan globaal beschreven de vroegere oppervlakte van het vliegveld Soesterberg. De betonweg die nu vanaf onderaan het Soesterhoogt naar de ingang van de basis leidt, is er ook vroeger geweest en liep achter de houten hangars naar de plaats waar nu de immense zandafgraving is en kwam zo uit op de Paltzerweg naar Soestduinen bij 't Berkenlaantje.
Het eigenlijke technische gebeuren op het vliegveld speelde zich af op een tegelperron voor de hangars en was van de kant van Soesterberg makkelijk te volgen. Hier stonden de Fokkertjes en Koolhovens geparkeerd en werd er voor de start nog even vol gas proef gedraaid.

De hangars dienden niet alleen voor de stalling van onze luchtmacht maar ook de schilder-, timmer- en motorafdeling was daar toen ook al in vol bedrijf. Onze militaire vliegtuigen bestonden toen uit een gelaste buizenconstructie, bespannen met zogenaamde vliegtuiglinnen, en daar hing dan nog een motor aan, die er nooit afviel, hetgeen mij als jongen altijd verbaasd heeft.
Op het tegelperron waar al dit moois dus geparkeerd stond, liep ook een spoorlijn. Deze kwam vanaf station Soesterduinen, ging een paar kilometer met de lijn naar Utrecht mee en boog dan bij het Berkenlaantje af naar het vliegveld. Benzine, olie en diverse materialen werden zo per trein op de basis aangevoerd. Pas enkele jaren geleden is deze rails opgebroken, men kan het toenmalige tracé nu nog volgen. Wat ook nog terug te vinden is; de plaats waar nu de vroegere weg naar Soesterberg ophoudt. Het beton loopt nog een stukje door richting 't Zwaantje, trouwens aan de overkant op de hoek Batenburglaan-Montgomeryweg, is deze aanzet ook nog te zien. Nu rijden we een aardig stukje om, wanneer we naar ons overbultse gebiedsdeel willen.
De verharde startbanen, die in de oorlog door de bezetter zijn aangelegd, zijn bij de intrede van de straaljagers op de basis aanmerkelijk verlengd, waardoor de grote omleg noodzakelijk werd met de weg die ons nu over het Soester Hoogt voert.
De linnen Fokkertjes hadden geen echte startbaan nodig. Ze stegen op en landden midden op de heide. De tweedekkers hadden dan ook niet zo'n enorme opstijgsnelheid nodig als een F16 van nu.
Al de vliegbewegingen speelden zich af vlak voor de altijd aanwezige toeschouwers en het was een boeiend schouwspel. De propellers veroorzaakten bij droog weer enorme stofwolken bij het opstijgen, maar het lawaai was maar een fractie van de straalmotorendecibels. 

In voormobilisatie van 1938 en de latere volledige opkomst van ons leger in 1939, was Soesterberg volop in gebruik. Toen stonden we met verbazing te kijken naar de vernieuwing van het vliegarsenaal met de beroemde Fokker GI, TV en D21, maar in het vroege voorjaar van 1940 is al het materieel vertrokken. Waarschijnlijk was de grote bekendheid van dit vliegveld wel de oorzaak van deze mutatie.
De vliegschool ging naar Haamstede en de jachtvliegers vertrokken met hun toestellen naar Schiphol en Waalhaven. Tevens werden nieuw aangelegde bases in gebruik genomen in Bergen aan Zee en Ockenburg bij Wassenaar.
Waar jarenlang dus de Fokker- en Koolhovenprodukten de vele ruwe landingsoefeningen hadden overleefd, daar werd in 1940 de hele heide gestoffeerd met autowrakken en andere obstakels om eventuele landingspogingen van niet bevriende naties te voorkomen.
Op de 2e Paasdag waren er in de dertiger jaren altijd rondvluchten voor enthousiasten die ook de luchtdoop wel eens wilden ondergaan. Dat kon, de KL M kwam dan met een Fokker F7 éénmotorig passagiersvliegtuig deze attractie vervullen. Het vertrekpunt was bij het hek voor restaurant "het Soesterdal", dat stond ongeveer waar nu garage Tammer is aan de Batenburgweg.
Dit etablisement was eigendom van de familie Conturier, die tevens een kleine speeltuin exploiteerde met daarbij een permanente vliegtuigtentoonstelling met alweer - u raadt het - enkele Fokkervliegtuigen. Bij goed weer was de belangstelling op zo'n dag enorm, hoewel het merendeel van het publiek uiteraard wel uit kijkers bestond. Voor het Soesterdal waren dit topdagen. Reeds in 1938 werd gestopt met dit festijn want op Soesterberg was er toen van militaire zijde zoveel te doen met de vliegerij, dat men de KLM daar niet bij nodig had. Ik was erbij toen op die 2e Paasdag duizenden mensen teleurgesteld weer naar huis gingen, want het niet doorgaan van dit jaarlijkse evenement was niet door de pers gemeld.
Wat wel doorging was de steeds uitgebreidere verdediging van het vliegveld. Op diverse hoeken van het veld verscheen luchtdoelgeschut in "bunkers" van zand en planken en dit wapen heeft zich in de meidagen van 1940 danig geweerd, want er was wel belangstelling voor Soesterberg. Heinkels en Derniers van de Luftwaffe kwamen eens kijken naar hun aanstaande basis voor bombardementsvluchten naar Engeland. Voor dit doel is toen het oorspronkelijke vliegveld veranderd in een echte vliegbasis. Uit die tijd stammen ook de betonnen rolbanen, die nu onderdeel zijn van de oefenterreinen van de Pr. Bernhardkazerne bij de Vlasakkers in Amersfoort. Op enkele weekends is dit gebied geopend voor recreatie en ik kan u een excursie daarheen zeer aanraden.
Vanaf het Eisenhouwerplateau heeft men een prachtig panorama van Soest, de bossen en zelfs de Eempolders zijn bij helder weer goed te zien.
Natuurlijk heeft Soesterberg ook gedurende de oorlog vele bombardementen moeten doorstaan, waarbij ook onder de burgerbevolking slachtoffers zijn gevallen.
In het laatste oorlogsjaar heeft het vliegveld met een grote aanval van de Amerikaanse luchtmacht het loodje gelegd om het maar eens naar de letter te zeggen, want er werd nog stevig door de Duitsers terug geschoten. Ik zie nog twee toestellen brandend naar beneden komen, waarbij zelfs geschoten werd op vliegers die aan brandende parachutes naar beneden kwamen.
Dit alles is zo'n dikke veertig jaar geleden en ons Soesterberg is veranderd in een up to date luchtmachtbasis, waar nog steeds de naam Fokker voorkomt, nu op de F27 Friendship waarvan er twaalf op Soesterberg hun diensten verrichten als transporttoestel.