Dirk van den Heuvel (1880-1963), de laatste turfsteker van Soest

Dick van Fulpen

In 1815 stuurt de Commissaris-Generaal voor het Departement van Oorlog ad interim, de heer Goltz, een lijst van 38 vragen aan de burgemeesters van alle plaatsen in Nederland [1]. Bij vraag 1 dient men op te geven 'Bevolking in zielen', bij vraag 27 'Bijzondere producten van delfstoffen, hetzij pijp- of tegel-aarde, ijzer-erts, gelijk ook turf, met de kwantiteiten die gewoonlijk jaarlijks worden opgeleverd.
Ook de gemeenten in de provincie Utrecht kregen die vragenlijst voorgelegd en de burgemeester van Zoest, G. Steijn van Hensbroek, antwoord bij vraag 1: Vijftienhonderd zestig personen, bij 27 geeft hij op:
"Deze gemeente geeft een soort van leem, welke gedroogd een geelachtige couleur aanneemt, en zeer geschikt is voor het metzelen van bakovens. Edoch wordt niet of zeer wijnig buiten de gemeente vervoerd. Ook graaft en zoekt men in de hei groote en kleine straatsteenen. Voorts wordt alhier een ligte kwantiteit turf gestoken en gebaggerd, als ook plaggen gemaaid, zoo wel om te branden als ter mesting, Van de turf jaarlijks een zes a zeven duizend tonnen gebaggerd en gestoken en naar elders vervoerd."
Andere plaatsen waar volgens opgave van de burgemeesters veen werd gebaggerd of gestoken waren: Abcoude, Kortenhoef, Mijdrecht, Tienhoven, Vinkeveen, Westbroek en Wilnis in het westelijke plassengebied. In het oostelijk deel van de provincie: Amerongen, Doom, Driebergen, Hoogland, Leersum, Renswoude, Rhenen, Soest en Veenendaal.
In het westen was Mijdrecht topleverancier met jaarlijks 3 a 400.000 ton, Soest haalde in het oosten de hoogste productie!

Op de kaart van de Gemeente Soest van rond 1866 [2], waarvan hierbij het Soesterveen is weergegeven, zijn duidelijk enkele veenputten aangegeven tussen de Veensloot en Wieksloot

Dirk van den Heuvel (1880-1963) woonde, na zijn huwelijk in 1906 met Jans Tolboom (1880-1958), in een huisje bij Bart Hilhorst aan het Oude Grachtje 5, waar hij als knecht in dienst was. Na korte tijd betrokken zij een huis aan de Veenzoom 1 en begon hij een boerderij. Zijn land lag aan de overkant en strekte zich uit in een brede strook tot aan de Veensloot die toen al Oude Gracht werd genoemd. Deze sloot ontstond bij een wel precies aan het einde van het land van Dirk.
Het stuk grond direct aan de Veenzoom was nog erg ruig en begroeid met struiken en bomen.
Dirk heeft die vrijwel allemaal stuk voor stuk gerooid en de wortelstronken verwijderd.
Toen dat allemaal in orde was en er een mooi stuk bouwland was ontstaan gebruikte hij een deel daarvan om een nieuw woonhuis te laten bouwen, Veenzoom 2 dat er nu nog staat en bewoond wordt door kleinzoon Ton van den Heuvel! Omstreeks 1918 is het gezin verhuisd van nummer I naar 2.
De luchtfoto is gemaakt kort voor 1956; zoon Hannes had het bedrijf inmiddels van zijn vader overgenomen en de nieuwe stal was nog niet gebouwd. In deze stal zou in oktober 1956 het 50-jarig huwelijksfeest van Dirk en Jans gevierd worden, nog net voor de winterstalling van de koeien van Hannes.
Het weiland begon direct achter het erf. Rijk van den Heuvel, een broer Dirk, woonde Oude Grachtje 3 (nu de kinderboerderij). Zijn land liep ook tot aan de Veensloot en grensde aan dat van Dirk.
In het land van Dirkbeyondzich nog een veenput en hij heeft er jaren lang daar zijn turf gebaggerd en gedroogd dat hij o.a. gebruikte voor het stoken van de kookpot ten behoeve van het voer voor de varkens.
Tot aan de Tweede Wereldoorlog heeft Dirk er turf gebaggerd en gestoken.

Op de foto gemaakt in de zomer van 1938 (al eerder in Van Zoys tot Soest gepubliceerd) zien we schoonzoon Joop van Fulpen, die met een kruiwagen turf van het land komt.
Maar ook na de oorlog is Dirk nog bezig geweest met het omwerken van bagger tot turf.
Dat was op een stukje veengrond op het land van zijn broer Rijk aan de zogenaamde Dorpsstreek, die liep van het eind van het toenmalige Oude Grachtje, kort bij Bloemisterij Van Oest, tot aan de Wieksloterweg. Er was ook een pad dat bij Van Oest begon en langs de boerderijen van De Beer en Van Duinkerken liep, maar dat maakte voor de huisnummering deel uit van het Oude Grachtje.
Rijk van den Heuvel woonde aan Oude Grachtje 3, waar nu de kinderboerderij in is gevestigd.

De streek maakte bij de boerderij van Van Duinkerken een bocht naar links en 50 meter verder weer naar rechts, liep langs het gebied van Natuurmonumenten, bij ons Soesders beter bekend als 'het natuurbosje'.
Direct na dit bosje was er een weiland en een duidelijk herkenbaar stukje veengrond. Dat is de plaats waar Dirk, de laatste turfsteker van Soest, nog tot het midden van de jaren vijftig zijn turf heeft gemaakt, waarschijnlijk de laatste turfjes uit het Soesterveen...

Op de foto (zomer 1938), zien we Dirk bezig met het stapelen van de turfjes.

NOTEN
[1] De Utrechtse gemeenten in 1815 in vraag en antwoord! [bewerkt door] J.G.M. Boon e.a. — Uitgave van de provincie Utrecht: 1972. — le Herdruk 1976.
[2] Gemeente atlas van de provincie Utrecht. Naar officieele bronnen bewerkt / J. Kuyper. — Leeuwarden : Hugo Suringar. — Herdruk 1986 bij B.V. Fortesta te Groningen.