EEN STUKJE HISTORIE TOT LEVEN GEBRACHT MET EEN METAALDETECTOR

T. Bikker

Wij leven in een gebied met een rijke historie.
Daar werden wij deze herfst weer bij bepaald terwijl wij bezig waren met elektronisch bodemonderzoek met behulp van de metaaldetector. We onderzoeken hierbij liefst plaatsen waar in een wat verder verleden mensen bijeen kwamen voor werk of vermaak en waarbij ze metalen zaken verloren of verstopten.
U kent waarschijnlijk de verhalen wel uit de kranten over gevonden schatten en zo, ik kan u uit ervaring zeggen dat schatten en zelfs losse oude munten niet dik gezaaid liggen. Enige tijd geleden onderzochten we de oevers van de Bosvijver, gelegen in Birkhoven, vlak bij de Zandlaan, achter het Witte Huis. De oogst van deze zaterdagmorgen was magertjes en bestond slechts uit een verzilverd koperen ring met steen en enkele niet zo oude munten, tot plotseling een volwassen signaal de vondst van iets groots aankondigde.
We werden niet bedrogen en haalden een ijzeren kogel van respectabele afmetingen te voorschijn, iets groter dan een jeux de boule-bal. Het was ons echter duidelijk dat dit geen speelgoed was en we namen contact op met het ROB in Amersfoort die ons vermoeden bevestigden, nl. dat het een kanonskogel betrof, een zesponder met een diameter van ongeveer 9 cm.

En pas dan komt een van de interessantste facetten van de metaaldetector-hobby naar voren nl. het bronnenonderzoek naar de herkomst van het gevondene.
Het eerste feit waar we op stuitten was het gegeven dat de Bosvijver is gegraven in het kader van de werkverschaffing en dat met de vrijgekomen grond naast de vijver een heuvel, een uitzichtpunt werd aangelegd. Maar, dat was rond 1935 en toen schoten ze echt niet meer ijzeren kogels van 9 cm.
Het ding moet daar dus later terecht gekomen zijn na een vroegere gebeurtenis en de meest voor de hand liggende mogelijkheden zijn:

1. De kogel is achtergelaten/verloren door de Pruisische troepen in 1787 tijdens hun bliksemveldtocht van Arnhem via Amersfoort naar Amsterdam. Dat had alles te maken met Prinses Wilhelmina, de echtgenote van Stadhouder Prins Willem V en dat geval bij Goejanverwellesluis. Weet u nog ... uit de Vaderlandse Geschiedenis? [1]?

1. Het is een overblijfsel van de Napoleontische troepen die een tijdlang gelegerd waren op de Leusderheide in 1804. Wist u dat de Pyramide van Austerlitz als werkobject door deze troepen is aangelegd? Ledigheid was ook toen al des duivels oorkussen en soldaten waren in die tijd echt niet van die lieverdjes. Ook wat dat betreft leverde ons bronnenonderzoek een paar aardige staaltjes op. De volgende gebeurtenis is "uit het leven gegrepen".
   Drie Franse soldaten hadden zevenentwintig dagen hard gewerkt aan de opbouw van de zandpyramide bij Austerlitz en als beloning kregen ze enkele dagen verlof. Ze wilden naar Amersfoort. Onderweg liepen ze het erf van een boerderij op; daar troffen ze alleen de knecht thuis, want de boer en zijn vrouw waren naar de kerk.
   De soldaten wisten de knecht aan het verstand te brengen dat ze honger hadden en pannekoeken wilden eten. Dat kon, maar dan moesten ze genoegen nemen met boekweitbloem. Dat deerde de hongerlijders niet. Bovendien kon een van de soldaten goed bakken, zodat binnen korte tijd een kostelijk maal bereid was.
   Volgepropt zetten ze weldra hun tocht voort, maar ver kwamem ze niet want bij het gerechtshuis van Oud Leusden waren twee van.de drie door hun gulzigheid zo ziek geworden dat ze niet verder konden. Ze wilden hulp en onderdak, maar zoals u zult begrijpen, de plaatselijke bevolking zag hier niet veel in en wilde wel van die lastposten af. Na veel vijven en zessen werd besloten ze (met een kan niet al te beste jenever) op de postkoets naar Amersfoort te zetten.
   Ook deze tocht verliep niet vlekkeloos, maar het zou te ver voeren dat hier te verhalen. Ze kwamen tenslotte met een stel gestolen duiven in Amersfoort aan. [2]
   Dat Napoleon ook nog ander materiaal ter beschikking had bleek op 25 september 1866.
   Toen probeerde de 32-jarige Aart Thomassen Wantenaar uit de Birkt een granaat die hij aan de Zandlaan had gevonden tijdens het "plaggen hakken" thuis te demonteren.
   Heideplaggen werden in die tijd op de boerderij als strooisel gebruikt. De granaat explodeerde en hij overleed ter plaatse; zijn knecht Teus die ook bij de demontage aanwezig was verloor een arm en ging sinds die tijd door het leven als "Teus Eenarm".

Overigens, de geschiedenis van Birkhoven zelf, waarin de Bosvijver is gelegen is ook zeer interessant en ik kan het u echt aanbevelen het archief van onze Historische Vereniging eens te raadplegen.

Voetnoten:
[1] Bron: Vaderlandse Voetsporen door J.A. van Hamel. Archief Historische Vereniging.
[2] Bron: Leusden in Vertellingen door J.M. Schouten. Prive bezit.