De boomkwekerij van de familie Hak / Van Logtensteijn Soest

G.J.M. Derks

Inleiding
In het zomernummer van de vorige jaargang werd reeds enige aandacht geschonken aan boomkwekerijen in Soest, binnen het kader van de reeks "Middelen van bestaan in Soest" van de hand van Ds. J.J. Bos. (1)
Met dit korte artikel hoop ik een kleine bijdrage te leveren aan de geschiedenis van dit bestaansmiddel te Soest. Aan de orde komen de tot nu toe verzamelde gegevens over de boomkwekerij van de familie Hak, later voortgezet door de familie van Logtensteijn.

Boomkwekerij Hak
Een eerste aanknopingspunt vormde de inwonerslijst van Soest uit 1786. De lijst is een belangrijke bron voor onderzoek omdat achter de namen van de ingezetenen de beroepen zijn vermeld. (2) Op de lijst worden twee boomkwekers vermeld, nl. Constantinus Webber en Gerrit Janse Hak.
Deze Gerrit Janse Hak was in 1723 in Soest geboren, als zoon van Jan Gerrtise Hak en diens eerste vrouw Maria Willemse. Gerrit trouwde in 1761 met Evertje Peterse Schouten. Dit echtpaar woonde ergens op het noordelijke uiteinde van het Lang End, waarschijnlijk tussen de Nieuwesteeg (= Stadhouderslaan) en de Teutsteeg (= Korte Melmweg). Verm
oedelijk was de boomkwekerij van Hak een oud familiebedrijf en waren ook vader Jan Gerritse Hak en grootvader Gerrit Janse Hak boomkweker, maar bewijzen daarvoor zijn nog niet gevonden. Grootvader Gerrit Janse Hak woonde reeds in 1703 in Soest. In dat jaar betaalde hij 1 gulden en 10 stuivers haardstedegeld, een belasting in hoogte variërend overeenkomstig het aantal haardsteden en ovens dat men bezat. (3) Een andere belangrijke bron van informatie is de zogenaamde "Staat van de opneming der landerijen" van 1810. (4) Volgens deze staat bezat Evertje Schouten, wed. Gerrit Janz. Hak vijf percelen land te Soest. Daarvan werden er drie als "kwekerij" aangeduid, samen bijna 3 morgen groot. Twee van deze percelen lagen aan de Achterweg (= Noorderweg); een klein perceel lag op de brink, vermoedelijk dicht bij de woning.
In de staat werden nog twee percelen als kwekerij aangeduid, nl. een perceel van 3 morgen en 46 roeden van de erven Reijer de Graaf, eveneens gelegen aan de Noorderweg en een perceel van 513 roeden, eigendom van de heer Maurits Dreijer, gelegen ten noorden van de Noorderweg. (5) Mogelijk werden beide percelen gehuurd door de weduwe Hak. De kwekerij zou dan bijna 7 morgen groot zijn. Aangezien de grens met de gemeente Baarn dichtbij genoemde percelen was gelegen, is het niet ondenkbaar dat ook percelen in Baarn bij de kwekerij hoorden. Gerrit Janse Hak moet tussen 1798 en 1805 zijn overleden. Zijn weduwe overleed in december 1812. Van hun 9 kinderen waren er 6 volwassen geworden.
Het boomkwekersbedrijf is in ieder geval door hun oudste zoon Jan Gerritse Hak (1766-1816) en hun oudste dochter Maria Gerritse Hak (1764-1845) voortgezet, maar mogelijk waren er meer kinderen bij betrokken. Jan Gerritse Hak was ongehuwd en overleed in november 1816. (6)

Boomkwekerij Van Logtensteijn-Hak
Maria Gerritse Hak was in 1787 gehuwd met Toon van Logtensteijn (1755-1822). Deze was landbouwer en woonde op een boerderij aan het Kerkpad (thans Kerkpad ZZ nr. 5/7). Voor zover bekend had de familie van Logtensteijn zich niet eerder met het boomkweken ingelaten, maar door dit huwelijk kwam daar verandering in: Toon van Logtensteijn combineerde het beroep van landbouwer en boomkweker!
Toon overleed in 1822. Van zijn nalatenschap werd in 1843, dus ruim 20 jaar later, een inventaris opgemaakt. (7) Ook voor de geschiedenis van de kwekerij zijn daaruit diverse wetenswaardigheden te halen. Ten eerste staat vermeld wat er aan "kweek" te velde stond, en wat daarvan de waarde was. Opgesomd worden berken, beuken, eiken, essen, iepen, kastanjes, linden, sparren maar ook fruitbomen en bloemen. De kweek stond op verschillende plaatsen maar voor het merendeel in de Korte Akkers. (Zie bijlage I)
Interessant is ook de opsomming van de vorderingen en schulden met betrekking tot geleverde kweek. De kwekerij moet van enige aanzien zijn geweest want onder de klanten treffen we enkele klinkende namen aan zoals: Rutgers van Rozenburg (Amsterdam), Jhr. Faas Elias (Baarn), en de graaf Van Stirum (Doorn). Ingekocht werd er o.a. in Boskoop bij Rosbergen en bij De Jager en "aan de Blaauwe Capel" bij Jan Kopijn. (zie bijlageII) De in Boskoop gekweekte bomen waren omstreeks het midden van de vorige eeuw zeer gewild en werden "alom verzonden". (8) Het bekende bedrijf van de familie Kopijn (Copijn) bestaat nog altijd en is gevestigd aan de Gageldijk, thans onder Utrecht.

Vermoedelijk werden door diverse personen bodediensten verricht om de contacten met leveranciers en klanten te onderhouden want uit het overzicht van de "schulden en lasten des boedels" blijkt dat er nog bodeloon betaald moest worden aan o.a. Everd Grift, Gijs Boomhouwer, Gijs van Dorrestein, Jacob Vos en Gijs de Bree.
Van de 6 kinderen van Toon van Logtensteijn en Maria Hak legde de jongste zoon Cornelis (1803-1870) zich toe op de boerderij, terwijl de oudste zoon - ook Toon van Logtensteijn genaamd - vooral de kwekerij onder zijn hoede had.
Deze Toon van Logtensteijn junior (1788-1839) was in 1825 gehuwd met Besseltje Post, geboortig van Eemnes. Zij woonden aan het Lang End en huurden een woning van Pieter de Ruig. Toon junior overleed in 1839, nog voor zijn moeder. Uit de inventaris van zijn nalatenschap blijkt dat hij zelf maar weinig land in eigendom had met slechts één partij eigen kweek. Waarschijnlijk werkte hij vooral in het bedrijf van zijn moeder. Wel was er kweek geleverd aan Klaas Jansen in Hoogland die daarvoor nog 10 gulden en 65 cent verschuldigd was. (9) Moeder Maria van Logtensteijn-Hak overleed in 1845. Besseltje Post was inmiddels (in 1843) hertrouwd met Hannes Staal. Volgens de bevolkingsregisters was ook hij arbeider/landbouwer en boomkweker. (10) Hannes Staal kreeg door zijn huwelijk de zorg over drie stiefkinderen Van Logtensteijn, nl.: Maria (1826-1891), Johannes (1828-1902) en Neeltje (1833-1906). Vermoedelijk hebben zij in 1851 aan de Steenhoffstraat (rijksstraatweg) een nieuw pand laten bouwen op grond van de familie van Logtensteijn. (11) Hoogstwaarschijnlijk is het de boerderij aan de Steenhoffstraat nr. 40, waar vroeger Henk van Logtensteijn met zijn zusters woonde en thans de familie Roos. Besseltje Post en Hannes Staal zijn er beiden in februari 1886 overleden. Dochter Maria trouwde in 1857 met de timmerman Johannes Staal. Zoon Johannes van Logtensteijn was de laatste boomkweker in deze familie en overleed ongehuwd in 1902. Ook dochter Neeltje bleef ongehuwd, zij overleed in 1906 in Eemnes. Met hun overlijden is deze tak van de familie van Logtensteijn uitgestorven.

De indruk bestaat dat in het derde kwart van de vorige eeuw de activiteiten van de familie Van Logtensteijn met betrekking tot de kwekerij op een laag pitje waren komen te staan. Mogelijk werd de kwekerij rond die tijd verkocht of vanaf die tijd verhuurd. Misschien is het dan ook deze kwekerij, die werd verhuurd aan Frans van der Linden, zoals Ds. Bos vermeldde in zijn bijdrage. (12) Wie weet hier meer van?

NOTEN:
Noten RAU = Rijksarchief Utrecht
GAS = Gemeentearchief Soest
[1]. Van Zoys tot Soest, 13e jaargang, nr. 1, blz. 10 en 11.
[2]. Deze inwonerslijst werd gepubliceerd in Van Zoys tot Soest, 9e jaargang, nr. 3 (winter 1988/1989), blz. 2 tot en met 8
[3]. GAS. Oud Archief Soest, invnr 129, Quochierenvan het haardstedegeld 1703, 1715
[4]. GAS. Oud Archief Soest, invnr ..., Staat vanb opneming der landerijen.
[5]. Maurits Dreijer was gehuwd met Elbertha van Lilaar. Dit echtpaar bezat in Soest, vooral in de Birkt, vele landerijen. Hij was zelf geen boomkweker en zal dit perceel dus wel verhuurd hebben.
[6]. Zijn zuster Petronella Gerritse Hak (1767-1829), verkocht in 1817 aan haar zwager en zuster Anthonie Logtestein en Maria Hak een boerenwoning aan het Kerkpad, mogelijk was dit de ouderlijke woning van de familie Hak. De koopakte d.d. 7.5.1817 opgemaakt door notaris Gerrit van Steijn van Hensbroek moet nog geraadpleegd worden.
[7]. Inventaris van de nalatenschap van Anthonie Teunissen Logtenstein; 31.5.1843 en 1.6.1843. RAU, notariële archieven, invnr. 382 (notaris Harmanus Pen), akte 349.
[8]. Zie: A.J. van der Aa. Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden. Gorinchem, 1839-1851. Deel B, blz. 624/625 (Herdruk Zaltbommel 1976).
[9]. Inventaris van de nalatenschap van Anthonie Logtenstein; 20.7.1839. RAU. Notariële archieven, invnr. .... (notaris Harmanus Pen), akte 370.
[10]. GAS. Bevolkingsregisters vóór 1861 (blad 164) en 1861-1879 (blad 168).
[11]. Het bouwjaar staat vermeld in het bevolkingsregister van vóór 1861 (blad 164). In de oudste bevolkingsregisters wordt van meerdere panden gebouwd in de periode ± 1850-1870 het bouwjaar vermeld. Zodra met zekerheid bekend is of deze panden nog bestaan en welk adres daar nu bij hoort is ook het bouwjaar bekend.
[12]. Frans van der Linden werd omstreeks 1836/37 in Baarn geboren. De kwekerij zal hij dus niet omstreeks 1850 hebben gehuurd (hij is dan pas ca. 13 of 14 jaar oud!) maar op zijn vroegst vanaf ca. 1860.