Open Monumenten: Het Waterleidingbedrijf

Tijdens de Open Monumentendagen op 8 en 9 september 2018 was ook het waterpompstation te Soestduinen geopend. Om een indruk van dit gebouw te geven herhalen wij een artikel dat eerder is verschenen in de VZTS jaargang 10 nummer 2 uit 1989. De auteur was de heer W. Klein. Het artikel is bewerkt door de redactie.

In de grote steden was de watervoorziening een steeds groter wordend probleem. Door het ontbreken van riolering kampte men met vervuiling van het grondwater. Als gevolg daarvan ontstonden ziektes als cholera. Om de problemen het hoofd te bieden kozen de steden voor de aanleg van waterleiding.
Ook in Utrecht was in de negentiende eeuw de watervoorziening een steeds groter wordend probleem. Men kampte met sterk vervuild grondwater met alle gevolgen van dien. In 1878 besluit de gemeente Utrecht tot de aanleg van een waterleiding.

C.P. Meteler en F.A.R. Schwiep verwerven op 15 juli 1881 de concessie voor de aanleg van een waterleiding in Utrecht. Hiervoor trok men CompagnieGeneraldes condities d'eaux uit Luik aan voor de financiering. Op 20 december richtte men Compagnie des Eaux d' Utrecht SA op.
Als locatie voor het pompstation valt de keuze op een gebied ten zuiden van station Soest (Soestduinen). Hierbij waren drie belangrijke overwegingen:
1. De heideterreinen aldaar bleken een ruime hoeveelheid water van uitstekende kwaliteit te bevatten.
2. Voor de aandrijving van de pompen waren kolen nodig; de ligging aan het spoor was voor de aanvoer een belangrijke pre.
3. De nabijheid van de Stompert met een hoogte van 57,3 meter; een reservoir op die hoogte gaf voldoende druk voor het waterleidingnet.

Naar Utrecht werd een 400 mm pijp aangelegd wat voldoende was voor een watertoevoer van 30.000 m3 per dag.

Op 15 februari 1882 werd de heer C.P. Metelenkamp de eerste directeur van de Compagnie des Eaux d' Utrecht. Na het testen van alle leidingen start de waterlevering op 31 maart 1883.

Het opgepompte water werd in een groot bassin verzameld, vervolgens gefilterd en in een reinwaterkelder opgeslagen. Via het reservoir op de Stompert werd het in het leidingnetwerk gebracht. Na 1897 werd het opgepompte water direct opgeslagen in de reinwaterkelder. Vanwege de zeer hoge waterkwaliteit was filteren niet nodig. Het water was op een natuurlijke wijze gefilterd door de aanwezige zandlaag.

Utrecht werd voorzien van schoon water vanuit de Soester bodem. Veel consumenten durfden geen tappunt in huis te nemen, uit angst voor wateroverlast. Omdat het nog ontbrak aan betrouwbare watermeters, berekende de Compagnie des Eaux d' Utrecht een vast bedrag per tappunt.

In de jaren na de in gebruikneming sloten diverse gemeenten zich aan. Om Baarn van water te voorzien moest de pijpleiding over het grondgebied van Soest worden gelegd. Als tegenprestatie verlangde Soest 12 aansluitingen op die leiding voor brandkranen en gratis levering van water voor het gebruik als bluswater.

In Soest verliep de groei in het aantal aansluitingen traag omdat de bevolking beschikte over gratis grondwater dat men zelf kon oppompen.
Overigens was dat in 1929 veranderd. Tijdens de strenge winter bevroor de hoofdleiding onder hellende wegen. Na de vorst bleken veel leidingen kapot te zijn gevroren en was waterdistributie door de gemeente noodzakelijk.

Door de groei in het aantal aansluitingen bleek in 1896 dat de waterdruk te laag was en moest in Utrecht een watertoren gebouwd worden. Deze eerste toren werd gerealiseerd op het Predikherenkerkhof. Later was daar het waterleidingmuseum gevestigd. Tevens moest de toevoerleiding vergroot worden tot 500 mm.

In 1902 werd het gebouw gerealiseerd met 2 plungerpompen die 1000m3 per uur oppompten. Dit werd aangedreven door een Jaffer stoommachine die maar liefst 56 jaar heeft gewerkt.

Ten opzichte van de weg ligt het gebouw lager. Dat was nodig om dichter bij het grondwater te komen, omdat de pompen in die tijd niet voldoende vermogen hadden om op een grotere diepte water op te pompen.

De uitbreiding aan de linkerzijde is gebouwd in 1923. De aanpassingen passen niet in het oorspronkelijke ontwerp en vallen niet onder de bescherming als rijksmonument. Eind jaren 60 werd het pompstation buiten bedrijf gesteld.

Het pompstation is in 1986 vernieuwd. De hal heeft een museale opstelling gekregen met diverse pompen.