Eerste Wereldoorlog: Belgische militairen geïnterneerd in Kamp Zeist/Soesterberg

Aart Verhoeven

Om aan Duitse krijgsgevangenschap te ontkomen vluchten ruim 40.000 Belgische militairen naar het neutrale Nederland. Zo 'n 15.000 van hen komen begin oktober 1914 met de trein in Amersfoort aan. Ze worden ondergebracht in de Juliana van Stolberg kazerne die als voorlopig interneringsdepot dient.

De situatie is daar onhoudbaar omdat er maar voor 4000 militairen plaats is en de rest ondergebracht moest worden in tenten. Er wordt begonnen met de bouw van een definitief interneringskamp op het Genieterrein in Soesterberg. Op dit "Kamp Zeist" bouwt men 52 houten barakken om de 15.000 soldaten onder te brengen. Begin december breekt er een oproer uit. De militaire bewakers openen op 3 december 1914 het vuur met als gevolg 8 doden en 18 gewonden.

De val van Antwerpen
Op 10 oktober 1914 valt de vesting van Antwerpen en naast de 1 miljoen burgervluchtelingen vluchten ook grote groepen Belgische militairen ongeordend naar het neutrale Nederland. Alles is immers beter dan in Duitse krijgsgevangenschap te komen! Ruim 33.000 van hen, onder wie 6 generaals en 400 andere officieren, worden aan de grens ontwapend. In de chaotische situatie proberen velen van hen via een omweg weer bij hun troepen te komen. Daarvoor is burgerkleding nodig, maar al snel is alle kleding in de grensstreek uitverkocht.

Nederland neutraal
Als neutraal land moet Nederland alle oorlogvoerende militairen ontwapenen en interneren. In de Neutraliteitsproclamatie van 30 juli 1914 is dit in Artikel 3 als volgt vastgelegd:
Troepen of militairen, behoorende tot of bestemd voor de oorlogvoerenden, komende binnen het gebied van den Staat te land, worden onmiddellijk ontwapend en tot het einde van den oorlog geïnterneerd. De internering gebeurt voor zooveel mogelijk ver van het oorlogstoneel verwijderd. De Reegering kan geïnterneerden doen bewaken in kampen en zelfs hen opsluiten in vestingen, of in daarvoor geschikte plaatsen.

Bij aankomst aan de grens worden alle gevluchte militairen (dus naast de Belgische ook Engelse en Franse militairen en Duitse) apart genomen. Zij moeten hun wapens inleveren en worden onder strikte bewaking per trein naar voorlopige interneringsdepots afgevoerd.

Interneringsdepot Juliana van Stolberg kazerne in Amersfoort
Eén van die voorlopige intemeringsdepots is de Juliana van Stolberg kazerne in Amersfoort. Deze kazerne staat grotendeels leeg omdat de Nederlandse militairen naar de grens gemobiliseerd zijn. In Amersfoort moesten 15.000 militairen onderdak zien te vinden in een kazerne waar er plaats is voor 4.000 man.
De toestand in het depot van Amersfoort is ronduit chaotisch.

De keukens kunnen niet genoeg maaltijden bereiden, in de kazernegebouwen en aanpalende loodsen wordt elk vrij hoekje als slaapplaats ingericht en op het binnenplein worden tenten opgericht. Het geheel wordt omgeven met prikkeldraadafsluiting ter voorkoming van ontsnappingspogingen.

Aanleg barakken Kamp Zeist
Met de winter in het vooruitzicht wordt besloten tot de bouw van een houten barakkenkamp in de legerplaats Zeist, op zeven kilometer van Amersfoort.

De officiële naam van het kamp is: Interneringskamp Amersfoort - Legerplaats bij Zeist, meestal Kamp Zeist genoemd en moet plaats kunnen bieden aan de Belgische militairen uit de Juliana van Stolberg kazerne. Het Kamp - is gepland op het grondgebied van de gemeente Soest, ten zuiden van het Zeisterspoor. In amper drie weken wordt tussen 13 oktober en 3 november een eerste kamp ingericht. Het bestaat uit 26 houten barakken waarin per barak 250 man kunnen wonen en slapen. Direct daarna wordt op hetzelfde terrein begonnen met een even groot tweede kamp.

Kamp Zeist bestaat uiteindelijk uit twee subkampen met elk 26 barakken en heeft een totale capaciteit van 14.400 personen. De oppervlakte van dit immense kamp is 25 hectare. Kamp I en II zijn gescheiden door een brede gang afgezet met een twee meter hoge prikkeldraadafsluiting. Deze afzetting moet ontsnappingen beletten. Desondanks nemen in de periode 1914-1918 2.313 geïnterneerden de benen.

Aankomst in Kamp Zeist
De eerste groep geïnterneerden komt begin november 1914 aan. De omstandigheden zijn nog erg primitief en de meeste bijkomende voorzieningen zijn nog in opbouw.

Het oproer in Kamp Zeist in november/begin december 1914
De geïnterneerde Belgen hebben allemaal vreselijke dingen meegemaakt. Zij hebben als laatste verdedigers van Antwerpen geprobeerd uit handen van de Duitsers te blijven. Na een wanordelijke vlucht worden zij aan de grens van Nederland onder strenge bewaking op de trein gezet. In het voor hen onbekende Amersfoort komen ze in een overbevolkte kazerne terecht. Zij zitten achter metershoog prikkeldraad met een strenge militaire bewaking. Ze kunnen geen kant op en zijn in grote ongerustheid wat er van hun familie en kameraden geworden is.
Velen willen zo snel mogelijk op onderzoek uit, maar ontsnappen in Belgisch uniform is vrijwel onmogelijk. De Amersfoortse bevolking staat aan de andere zijde van het prikkeldraad in grote verbazing de taferelen gade te slaan.
Begin november verhuist zoals gezegd de eerste groep geïnterneerden vanuit Amersfoort naar Kamp Zeist. Op dat moment is het kamp nog in volle opbouw en veel voorzieningen zijn nog niet gereed. De regering vindt dat de geïnterneerden zelf moeten meehelpen bij de opbouw van de kampen. De geïnterneerden vertikken het echter om mee te werken aan de bouw van wat zij als hun eigen gevangenis beschouwen. Ze saboteren de hen opgedragen werkzaamheden. Ook zijn ze kwaad over de primitieve omstandigheden in het kamp en de woekerprijzen die in de kantine worden berekend.
Wat wel in orde is, is de prikkeldraad afzetting en de bewaking. Net als in de Juliana van Stolbergkazerne voelen de geïnterneerden zich opnieuw als streng bewaakte misdadigers. Dit komt totaal niet overeen met hun zelfbeeld, wat hebben ze immers misdaan? Ze hebben hun land verdedigd tegen de brute Duitse inval, hebben zich niet als makke schapen krijgsgevangen laten nemen en willen niets liever dan uitzoeken hoe het thuis is.
Ze zijn er achter gekomen dat de beste kans op ontsnappen is als je burgerkleding te pakken weet te krijgen. Je bent dan niet meer als Belgisch militair herkenbaar!

Drie Belgische militairen worden gesnapt als ze in burgerkleding uit Kamp Zeist willen vluchten. De Nederlandse militaire bewakers arresteren ze en sluiten ze op. Het arresteren en opsluiten van hun gevluchte kameraden gaat als een lopend vuurtje door het kamp. Zijn die Hollanders nu helemaal belazerd! Er vormt zich een groep die luidkeels de vrijlating eist. Alle frustraties van de afgelopen weken komen naar boven, de rellen escaleren en bereiken hun hoogtepunt op 3 december 1914. Wordt er eerst vooral gescholden ("Kaaskoppen!", "Dutsen"), nu wordt de kantine aangevallen en geplunderd en worden er stenen gegooid naar de gewapende militaire bewakers. De bewakers krijgen de groep niet tot rust en dreigen te gaan schieten. De Belgen geloven niet dat het zover zal komen "Schiet maar, Kwatta-soldaatjes!".
Op een gegeven moment is de maat vol en geeft de bevelvoerende luitenant Mallinckrodt opdracht om met scherp te schieten. Er vallen acht doden en achttien gewonden. De gewonden worden overgebracht naar het ziekenhuis in Amersfoort, de acht doden begraven op het katholieke kerkhof van het Soesterberg. Veel later worden zes van hen herbegraven op het Belgisch Militair Ereveld op het kerkhof van Harderwijk, waar ze nog altijd rusten.

Dit zijn hun namen:
J.L. Boeykens, P. Deherdt, P.F. Desmedt, C.C. Devrieze, J.J. DeMayer en C.H.L. Honnorez.

Bronnen:
• Teksten en afbeeldingen van het internet
• Scriptie: "De opstand in het Interneringskamp Zeist op 3 december 1914" van mevr. M.L.C. Hendrickx- van derAvert
• Teksten uit hoofdstuk Intemeringsdepot Zeist uit het boek "Oorlogsgasten" van mevr. E. de Groot, August De Block (1893-1979): socialistisch politicus. Een biografie. (Joris De Coninck)