Soester Natuurbad, theater van misplaatst sentiment?

Ton Hartman

Onderlaatst verschenen er berichten in de plaatselijke media dat er een gedenkboek geschreven gaat worden over het Soester Natuurbad. Om te voorkomen dat 'opnieuw' de geschiedenis uitgezocht moet worden heb ik eens de oude jaargangen van Van Zoys tot Soest nagelezen. In dit blad is er over geschreven maar dat is al geruime tijd geleden. Voor onderstaande samenvatting is gebruik gemaakt van een artikel van de heer Hans Kraal (ovl.): "Het Soester Natuurbad", verschenen in zomer 1986, 7de jrg. nr. I bk. 10 t/m 13. Een drietal artikelen van de heer Th. M Peet (1916-2003): "Wijlen Het Soester Natuurbad", verschenen in zomer, herfst en winter 1995/1996, 16de jrg. nrs. 1,2 en 3, respectievelijk blz. 12 t/m 17, blz. 7 t/m 12 en blz. 10 t/m 15. En tenslotte een artikel van de hand van Jan van Steendelaar: Burgermeester Deketh, het Soester Natuurbad en het nieuwe werkwoord funken ' ", verschenen in winter 1999, 20ste jrg. nr. 3, blz. 8 t/m 13.

Inleiding
De heer Kraal kunnen we beschouwen als ervaringsdeskundige van het eerste uur, voor de oorlog heeft hij al in het bad rondgezwommen. De heer Peet was vanaf 1947 secretaris van de Stichting Soester Natuurbad en vanaf 1963 directeur van de Stichting Soester Natuurbad. En de heer Jan van Steendelaar is journalist met veel belangstelling voor de Soester gemeentepolitiek in het Interbellum. De eerste serieuze plannen voor een zweminrichting zijn al in de twintiger jaren van de vorige eeuw gemaakt, niet verwonderlijk want de "Zweminrichting" te Baarn was al in 1916 tot stand gekomen. Ook in Soest dacht men aanvankelijk een zwembad bij de Eem te situeren. De economische crisis vertraagde de plannen en het uitstel leek afstel te worden. Maar dankzij deze economische crisis kwam het idee om er een groot werkverschaffingsproject van te maken.

Enkele mensen schijnen veel werk verzet te hebben om de plannen concreet en uitvoerbaar te maken. Slager Jaap Nooder uit Soesterberg was gemeenteraadslid voor de SDAP (Sociaal Democratische Arbeiders Partij nu PVDA) beoogde werk voor de vele werklozen in die tijd en tevens betaalbare recreatie voor de bevolking van geheel Soest. Ingenieur C. Sevenhuijsen vond hergebruik van koel- of condenswater van het Utrechtse Waterleidingbedrijf in Soestduinen voor het zwembad een geweldig goede oplossing. Huisarts Donker werd de voorzitter van het "Comité van initiatief tot het geraken tot de oprichting van een zweminrichting te Soest". Natuurlijk gingen de eerste discussies weer over de locatie, de waterkwaliteit in de Bern liet te wensen over, samengaan met Baarn werd niet wenselijk geacht, vestiging aan de huidige Heideweg leek niet haalbaar dus werd naar een locatie rond Soestduinen gezocht. Het werd de Banningstraat die nu Van Weerden Poelmanweg genaamd is. Voor de `jongere' Soesters: het huidigeHiltonhotel. Andere discussiepunten voor de gemeenteraad waren de financiën, de zondagsrust en het gemengd baden. 

Bouw en inrichting
Hoofd Openbare Werken Van Meurs heeft het ontwerp voor het natuurbad gemaakt, er moest ongeveer 20 000 kubieke meters grond als handwerk worden omgezet. Niet iedere werkloze was gewend om zwaar handwerk te doen maar de werkverschaffing was daar juist wel op ingesteld. Tevens werd er een paviljoen gebouwd en andere voorzieningen: de totale begroting bedroeg circa 70.000 gulden. Vanuit de Utrechtse Waterleidingbedrijf werd er elke dag tweeduizend kuub water naar een waterval gepompt voor verversing. De inschatting dat de zwemwatertemperatuur wel 23 graden Celsius zou kunnen zijn was erg optimistisch, Hans Kraal zag klappertandend de thermometer al bij 14 graden steken. Hans vond het bouwwerk maar matig, kippengaas met een laagje beton gelegd op asfaltpapier. Voor de 'badkuip' lag een goot om de voeten te spoelen, menigeen zal het zwembad ook gebruikt hebben voor de wasbeurt, want de meeste mensen hadden thuis nog geen voorzieningen als een douche of bad. Voor het gemengde baden was ook een oplossing gevonden: waterbaden mocht gezamenlijk maar zonnebaden niet. De 'bokken' dienden aan de Soester kant van het bad te blijven. De 'geiten' en het jonge spul mochten op de Soesterbergse zijde van de zon genieten. Mocht u denken dat er een niemandsland of een gezinsveldje tussen deze twee gebieden was dan heeft u het mis, er was een afrastering als IJzeren Gordijn geplaatst.

De mythe van de opening
In het krantenbericht (onder andere Soester Courant van 18 april 2018) waar het boek over het Soester Natuurbad werd aangekondigd werd als anekdote opgevoerd dat wethouder Peter van den Breemer zich tijdens de opening ontdeed van zijn bovenkleding en in zwemtenue te water ging. Nu zat niet alles mee op de dag van de opening op 17 juni 1933, de burgermeester Deketh was "door een plotselinge ongesteldheid, die operatief ingrijpen noodzakelijk maakte" opgenomen in het diaconessenziekenhuis in Utrecht. Door hevige regens werd een defilé van plusminus 1000 Soester sportbeoefenaren afgelast. Desondanks waren er wel 2000 personen aanwezig waaronder 1600 betalende bezoekers. Wethouder J.C.A. van Duuren hield een toespraak en opende het zwembad door het hijsen van de door de Brandweer aangeboden vlag. Daarna speelde de fanfare Sint Joseph van Soesterberg het Wilhelmus en nog wat opgewekte muziek. Er werden door de zwemmers en zwemsters van de Nederlandse Zwembond allerlei demonstraties in de uitgebreide watervlakte gegeven zoals 'rugzwemmen, sleepbootje en onderzeeër'. Ook de springtoren van drie meter hoogte werd ingewijd, mogelijk is toen de kreet; "ik zeg nog zo: geen bommetje" al geslaakt. Aan het eind van het artikeltje in de Gooien Eemlander van 19 juni 1933 wordt nog vermeld dat de nestor van de gemeenteraad Peter van den Breemer (ruim 70 jaar) en zijn collega raadslid M. Hornsveld de edele zwemsport beoefenen. Niets over een wethouder die met of zonder zwemkleding in het maagdelijke water sprong! Ook niet in de andere kranten zoals de Soester Courant die veel uitgebreider verslag deden.

De val van het IJzeren Gordijn
De oplossing die de gemeenteraad bedacht had dat in het water wel gemengd gezwommen mocht worden (sporten) en op de ligweide naar sekse gescheiden mocht recreëren bleef de gemoederen bezig houden. In de raad van Soest was mejuffrouw Funke de grootste tegenstander van het gemengde zonnebaden. De voorstanders noemden haar standpunt preuts en bedachten de term `funken' voor het gemengde zonnebaden. Er is ook nog geëxperimenteerd met aparte toegangstijden voor dames en heren. Nog voor de Oorlog nam het volk op een gegeven moment zelf het heft in handen: de afrastering werd eruit getrokken. De bewaking, die volgens Hans Kraal een pet hadden met de tekst "Strandwacht", stond machteloos. De bezoekersaantallen namen elk jaar toe, zelfs in de eerste oorlogsjaren. Op zondagen kwamen er wel zes- tot zevenduizend mensen, ook omdat er elders minder recreatie mogelijk was. De nabijheid van Fliegerhorst Soesterberg zorgde voor oorlogsschade zo dat het natuurbad weer opgelapt moest worden. In de zomer van 1947 kon er weer gezwommen worden. In de jaren vijftig werd het paviljoen omgebouwd tot restaurant, op 10 mei 1955 werd dit restaurant geopend met een officieel diner. De exploitatie werd geprivatiseerd. En hoewel het zwembad al wat verouderd was, waren de bezoekersaantallen bijzonder goed te noemen. In 1958 waren er dat 119.100 en in 1959 met een erg warme zomer 184.460. Over de jaren 1955 t/m 1959 gemiddeld 1003 per dag gedurende de vier maanden seizoen. Voor de noodzakelijke grootschalige renovatie bleef het bad in het seizoen 1961 gesloten. Noodzakelijk omdat in de jaren daarvoor de waterkwaliteit steeds verder terugliep.

1962, het mooiste natuurbad van Nederland

Op vrijdag 11 mei 1962 werd het Soester Natuurbad officieel geopend door Commissaris der Koningin in de provincie Utrecht Mr.C.Th.E. Graaf van Lijnden van Sandenburg. Burgermeester Mr.S.P. Baron Bentinck hield een inleidende rede en de heer K. de Haan sprak als voorzitter van de Stichting Soester Natuurbad. Vanwege de watertemperatuur van veertien graden werden er geen zwemdemonstraties gehouden, wel mochten er 150 jongens en meisjes onder tromgeroffel en trompetgeschal in het ijskoude water springen of duiken. Het begin van de latere `Nieuwjaarsduiken'? De renovatie kostte bijna één miljoen gulden maar toen was er wel een instructiebad, kleuterbad, ondiep -, middeldiep -, en 50-meter wedstrijdbad. Daarnaast een springbassin met een vijf meter hoge springtoren. Natuurlijk ook een zuiveringsinstallatie, zonneweide, enzovoorts. Misschien al wel in de vergetelheid geraakt: de groen/ witte betegeling en de uitgebreide rozenperken of de tafeltennistafels. Er werden zwemkampioenschappen georganiseerd en doorAdaKok werd er zelfs een wereldrecord gezwommen in Soest! In 1964 werd het zwemwater met behulp van aardgas verwarmd en dat was een enorme impuls voor de bezoekersaantallen. Voor de jaren 1962/1963 gemiddeld 151.277 bij onverwarmd water, in de jaren 1964/1966 gemiddeld 256.407 bij verwarmd water. Als topjaar wordt 1969 genoemd met een seizoentotaal van 307.713. Vanaf de jaren zeventig begonnen de bezoekersaantallen terug te lopen, over de laatste jaren 1985 t/m 1990 nog maar gemiddeld 66.540 per jaar. Wat was de reden dat de bezoekersaantallen zo drastisch terugliepen? Volgens de heer Th.M. Peet een drietal redenen: toename van aantal zwembaden in de regio en land, aantrekkingskracht van recreatieplassen zoals Randmeren, Henschotermeer en de Noordzeestranden, en de toegenomen mobiliteit met andere recreatiemogelijkheden.

Zelf kan ik er nog wel een zienswijze aan toevoegen: de gezinnen werden minder kinderrijk. De jongeren waren wat vrijer in de opvattingen geworden en het Soester Natuurbad werd toch wel een beetje als `kleinburgerlijk' gezien. De zonneweide werd weer verdeeld in een gedeelte waar de gezinnetjes verbleven en een gedeelte waar de jongeren rondhangend luierden met de transistorradio op een hoog volume. Er was geen fysieke barrière maar als eenvoudige keurige plattelandsjongen waagde ik mij niet in het 'Molensoos' gebied.
Terugkijkend op de mooie zomers van 1975 en 1976 kan ik mij herinneren dat er grote groepen jongeren uit Soest via het pontje bij de Grote Melm gingen zwemmen in het 'Visgat' net over de Eem. Begin jaren zeventig was de waterkwaliteit van de Eem op het oog en met de neus nog slecht, maar in 1976 zwommen we ook wel vaak naar de overkant met een klein bundeltje kleren in de hand. Toen wij zelf het stadium van klein gezinnetje bereikt hadden was het Natuurbad gesloten, mede door ons wegblijven in de jaren daarvoor! Dus toch een beetje 'eigen schuld, dikke buit'.