De Postweg in Soesterberg

Jan de Mos

Tot slot de mythe over de Postweg in Soesterberg. De officiële naam dateert van 30 november 1911. Vaak wordt erbij verteld dat het een route was uit de 17e eeuw, lopend van Amsterdam naar Arnhem, met halfweg in Soesterberg de uitspanning Huis ten Halve (o.a. in het boekje Geschiedenis en verklaring van de straatnamen in Soest, Wikipedia). In die tijd liep er helemaal geen reguliere noord-zuid verbinding over Soesterberg. Er waren wel Hessen- en postroutes, maar niet over het latere Soesterberg. De meest gangbare Hessenroute ging over Naarden, Eemnes, Baarn, Soest en Amersfoort naar Voorthuizen en verder naar het oosten. De eerste postroute op dit traject dateert uit 1687, toen werd door de stad Amsterdam een octrooi verleend voor het rijden van een postwagen (diligence, messagerie) tussen Amsterdam en Arnhem. Dit wagenveer liep van Amsterdam door Muiden en Naarden op Amersfoort en Arnhem en visa versa. In 1698 werd dit octrooi overgedaan aan Gerard Bouricius (1667-1734), postmeester in Amsterdam. In 1835 was er nog steeds een dagelijkse "Algemeene Postwagendienst" van Bouricius over deze route van Amsterdam naar Arnhem. Kort daarna ging dit familiebedrijf failliet.

De legendarische postwagendienst Heshuysen en Cie., de zogenaamde Hamburger Post, al eerder opgericht in 1660 in Naarden, verzorgde, tweemaal per week een postkoets verbinding over Hessenwegen van: "Naarden, over Amersfoort, Voorthuysen, Deventer, Delden, Bentheym, Rheinen, en Ippenbuuren op Osnabrug." De naam Heshuysen suggereert een verbinding met Hessen: "huizen waarin Hessen wonen/ overnachten". Deze dienst werd in 1831 gestaakt omdat stoomschepen op Hamburg sneller waren. Ook die route liep niet over Soesterberg.

Alleen van west naar oost, tussen Utrecht en Amersfoort liepen wel twee karrensporen: een noordelijke route over De Bilt, het verdwenen gehucht Hees (nu Den Dolder), de Oude Amersfoortse zandweg, langs de Palts over het deels nog bestaande Heezerspoor; en een zuidelijke route over kale heide van De Amersfoorder Bergh, het Zeisterspoor, dat met de aanleg van het van Slot Zeist (1677) is rechtgetrokken in de Verlengde Slotlaan en naar de buitenplaats Beek en Royen (1730) in het Laantje Zonder Eind. De aanduiding 'spoor' wil zeggen dat het hier ging om natuurlijke wegen die door het verkeer zelf waren gevormd, in dit geval de sporen die de wielen van een kar of koets achterlieten. Daar kwam in 1653 enige verbetering in, toen werd de Wegh der Weegen aangelegd met daaraan de tapstede Huis ter Heide, met het alleenrecht om aan deze weg drank te verkopen. Over die route werden in de 18e en 19e eeuw wel postkoetsdiensten uitgevoerd, o.a. door de firma Van Gend & Loos (opgericht 1796 te Antwerpen door Jan Baptist van Gend en Maria Loos, beide families zaten in het postwagenvervoer).
De route over de Amersfoortscheweg werd pas populairder toen de zandweg werd bestraat, in de Franse tijd in 1808 met keien en in 1824 met klinkers. Ter voorkoming van beschadiging van de weg "den ordinairen Post-rit-weg van Utrecht tot Deventer" werden bij K.B. van 27 september 1808 speciale voorschriften vastgesteld voor de belasting door Hessenwagens.

In 1844 werd de Rhijnspoorweg Utrecht-Arnhem aangelegd. Van Gend en Loos beeindigde toen zijn postdienst op deze route via Zeist. Paul Dieges uit Zeist sprong in dat gat en opende in 1845 een dagelijkse dienst Utrecht-Zeist-Amersfoort. Vetrekkend vanaf het Amersfoortse Veerhuis de Swaen buiten de Wittevrouwenpoort in Utrecht, via De Zwaan aan de Dorpstraat in Zeist en Soesterberg naar het Utrechtse veerhuis aan de Varkensmarkt in Amersfoort. De postwagendienst 'De Snelheid' van A. van Nimwegen reed in het midden van de 19e eeuw ook nog wel in de regio, onder andere over de Amersfoortseweg tussen Amersfoort en Utrecht, maar verzorgde vooral aansluitende verbindingen naar de stations. Dat gold in 1858 ook voor de diligence verbinding van Paul Dieges tussen Utrecht en Amersfoort over Soesterberg. Deze staakte als laatste zijn dienst toen in 1879 de paardentram Utrecht-Zeist werd geopend. Hij sleet zijn dagen als een armoedig huurkoetsier. De anderen hadden de diensten al eerder gestaakt, kort na de opening van de spoorlijn Utrecht-Amersfoort in 1863.