De Sportweg in Soesterberg

Dik Top en Jan de Mos

In het kader van Verdwenen Soesterberg deze keer iets over een straatje en haar bewoners: de Sportweg. Het landweggetje had een lengte van rond de 150 meter en was de oude zichtas van de vroegere hofstede Bloemheuvel naar de overtuin, nu tegenover villa Egghermonde aan de Banningstraat. Een van de historische vakken aan de Wegh der Weegen. Aan de linker kant van de Sportwegbeyondzich een tamelijk hoge oude eikenwal. Aan die kant stond geen enkel huis. Aan de rechter zijde stond rond 1900 wel een aantal huisjes. In de loop van de jaren 1941-1942 zijn die op last van de Duitsers afgebroken, zoals meer woningen in die tijd die te dicht bij de Fliegerhorst lagen.

Herkomst naam
De Sportweg heeft zijn naam mede te danken aan de voetbalclub van de in 1913 opgerichte Luchtvaartafdeling (LVA). Al snel kwam er een team van vliegeniers, kort daarna gevolgd door een tweede team van het technisch personeel. De eerste wedstrijdbeelden dateren van 3 april 1916. Dat was een vriendschappelijke wedstrijd tussen het elftal "Avia" van het personeel van de LVA en een elftal van de officieren. Dat was toen nog op de landingsbaan met op de achtergrond de hangars. Gezien de foto zouden we dit tweede tean nu het bierelftal noemen.

In het jubileumnummer 60 jaar vvSoesterberg (1982) schrijft oud-Soesterberger en - net als zijn vader Anthonius van den Berg (1888-1947) - voetballiefhebber George G. van den Berg (1919- 1989) dat er op het veldje echter al vanaf 1912 door een Soesterbergs team werd gespeeld, vermoedelijk onder de naam "Erica". Het veldje was ter beschikking gesteld door de heer Pichot (effectenmakelaar, 1858- 1918), eigenaar van de villa Heidewijck aan de Amersfoorts(ch)estraat 3 (nu Banningstraat 3). Pichot besloot echter het veld niet meer beschikbaar te stellen aan de gewone man: "Laat ze maar wat harder werken, die luie opdonders." Als ze nog fit genoeg waren om te voetballen, dan was dat een teken dat ze te lui waren om te werken. Hij besloot het veld daarna ter beschikking te stellen aan de beroepsmilitairen met als reactie van de bevolking: "Voetballen wordt overgelaten aan de hoge heren met hun buitenmodel uniformen, geaffecteerde stemmen en hun branie." De dorpelingen moesten noodgedwongen uitwijken naar een klein veldje op de hoek van de Verlengde Schoolweg/Zeister Straatweg (nu Prof. Lorentzlaan/Rademakerstraat). Daar bij de waterpomp was een open veldje van 20x40 meter genaamd "De Driest". Dat duurde tot april 1922. Toen werd de eerste officiële voetbalvereniging opgericht, de "Voetbalen Atletiekvereniging Soesterberg". Uiteindelijk gingen de militairen en de gewone man toch samen voetballen in deze nieuwe vereniging. Het veld aan de Sportweg werd door de voetbalbond echter afgekeurd voor competitievoetbal. In 1923 verhuisde de vereniging daarom naar een nieuw aangelegd veld aan de overzijde aan de Kampweg, eveneens door de familie Pichot ter beschikking gesteld.

Op 31 oktober 1917 werd de straatnaam Sportweg officieel vastgesteld met als toelichting: "Aan deze weg ligt het sportterrein." De omschrijving "het sportterrein" doet vermoeden dat er ook andere sporten werden beoefend. Het veld aan de Sportweg werd na 1923 gebruikt als feestterrein. Vanaf 1954 is er aan de rechterzijde nog een zandafgraving geweest, eigendom van de firma Gebr. Tammer. Daarna volgestort met vuil dat regelmatig tot stankoverlast en ongedierte leidde. In 1972 afgedekt met de oorspronkelijke bovengrond en ingeplant.

Bebouwing Sportweg
De Sportweg was niet meer dan een zandweggetje. Het is niet te achterhalen wanneer de huisjes aan de Sportweg precies werden gebouwd, omdat de bouwvergunningen e.d. niet bewaard zijn gebleven. Na ongeveer 50 meter was er een zandpad naar links en naar rechts, dat werd ook wel de Sportdwarsweg genoemd. In maart 1930 vraagt B&W Soest toestemming om daar een dubbele noodwoning te plaatsen (11 en 13), dat was aan de rechterzijde. Verderop (op de hoek van de Verlengde Tempellaan nr. 11 stond de boerderij "het Oude Nest" van de familie Merts. Ook de huizen aan de Verlengde Tempellaan nr. 2, hoek Amersfoortsestraat van G.G. van den Berg (rijwielhersteller) en nr. 3, hoek vliegkamp, van H. Hooft (tuinman) zijn in de oorlog afgebroken. De linkerzijde van de Sportdwarsweg kwam uit bij het huis van de familie Adrianus Weerdesteijn en Maria Merts aan de Banningstraat 23 (later Veldm. Montgomeryweg). Dat huis is in 1971 gesloopt vanwege de omleiding van de Amersfoortsestraat. Op de luchtfoto, op de rechter pagina, loopt de Amersfoortsestraat midden van links (Amersfoort) naar rechts (Utrecht). Onderaan is net een stukje van het vliegkamp te zien met rechts het Soesterdal. De nummering op de Sportweg begon vanaf het vliegkamp, op de hoek nummer 1, iets verder op de foto de nummers 3-9, dan links op de Sportdwarsweg de nummers 11-13. Op de tweede luchtfoto is de Sportweg duidelijker te zien vanuit een andere hoek. De huizen 3-9 waren vermoedelijk van één eigenaar en werden in december 1918 te koop aangeboden: "Alle percelen zijn solide gebouwd, modern ingericht en in zeer goede staat."

De bewoners
De Sportweg lag aan de Amersfoortsestraat tussen de villa Heidewijck van de heer A.L.G.H. Pichot op nummer 3 en het witte huisje op nummer 5 van de wed. W. Wijnen-Meijers en medebewoner Wilhelmus Steenbakkers (koperslager, loodgieter). De nummering van de Sportweg begon zoals gezegd aan de andere kant bij het vliegkamp. Hierna een aantal van de bewoners van de Sportweg. In vooroorlogse jaren was er crisis, werkeloosheid en woningnood. Maar ook groeiende werkgelegenheid op het vliegkamp. Sommige huisjes leken een doorgangshuis, vaak van werkzoekenden en jonggehuwden. Enkelen schoven door vanuit pension Nellysteijn.

Nummer 1
Een van de vroegere bewoners was Gijsbertus Wijman en na zijn overlijden zijn weduwe Johanna Maria Werensteijn. Zij bood in juli 1924 een partij rogge aan, staande aan de Sportweg. In april 1931 verhuisde Jan Willem van der Craats (koopman) van Sinnemaplein 3 naar dit adres. Zo lang hij op de Sportweg woonde, bood hij allerhande dingen te koop aan, waaronder koemest, harde turf, sinaasappels, patrijs krielkipjes met haan en twee schrammen van 125 pond (gecastreerde jonge varkens). Zijn laatste aanbieding was in januari 1933: twee beste koeien, een hit en twee wagens. In maart 1933 verhuisde hij naar Utrecht. In april 1933 werd het huis te huur aangeboden voor f 3,50 per week. Daarna woonden er o.a. Dirk Goede (1933), afkomstig van pension Nellysteijn, Jan Adema (melkslijter) april 1936, G.J. Doornekamp (bakker) 1940. De laatste bewoner was G.J. de Groot (chauffeur), hij kwam met gezin in april 1941.

Nummer 3
De nieuwe bewoners waren in 1924 Petrus Johannes Werensteijn (metselaar), zoon van Willem Werensteijn en Johanna van Veen, en zijn echtgenote Petronella van Velsen, dochter van Hendrik van Velzen en Hendrikje van 't Klooster. Zij bleven er wonen tot hun gedwongen vertrek.

Nummer 5
In december 1918 te koop aangeboden: "een huis met tuin gelegen aan de Sportweg 5, verhuurd aan W.A. Alberts voor f2 per week". De nieuwe bewoner wordt A.A. van Gils, in 1924 gevolgd door Gerrit Kamphuis (militaire politie). In 1926 kwam Jan Koning Sr. (tuinman), met echtgenote Florediena Sophia Makkink over van Sportweg nummer 7. Ook zijn zoons Jan jr. (kantoorbediende, PUEM), Lammert (tuinman, conducteur NBM), Bertus (militair) en dochter Wijnanda (Nannie) woonden er. Jan Koning jr. verhuisde naar de huidige Veldm. Montgomeryweg 1, direct naast het Zwaantje. In februari 1941 verhuisde Jan sr. met zijn dochter Nannie naar de toenmalige Banningstraat 3 (nu Van Weerden Poelmanweg 3, Soestduinen). De laatste bewoners waren J.M. Ivers en echtgenote Johanna Roest, in januari 1942 verhuisden zij naar de Molenstraat 63 Soest.

Nummer 7
(nummer 7 en 9 waren 2 woningen onder 1 kap) In 1918 wordt deze dubbele woning te koop aangeboden: twee huizen met tuin en grond gelegen aan de Sportweg nrs 7 en 9, vrij van huur. Na Boons o.a. Gerritje van de Pol en Barend Jan Meijer, in 1925 gevolgd door J. Koning Sr. (tuinman) met zijn gezin. In 1926 verhuisden zij naar nummer 5. Daarna o.a. Hendrik Dirk van Dorssen (monteur) 1927, Hein van de Pol (arbeider) 1929, H.A. Hendriks (korporaalmil.politie) 1934, C. de Rooij (stratenmaker) 1936, Gijsbertus van 't Hoenderdal (melkslijter) 1940 en als laatste W.C. Polhout in november 1940.

Nummer 9
De eerste te traceren bewoner is Frans Veenendaal (1924). Daarna Nanrinus Mensiscus Damming, in 1929 verhuisde hij naar de Molenstraat in Soest. Gevolgd door Dirk van Schooneveld (smid), hij vroeg en kreeg in juni 1932 een vergunning voor een smederij met herstelplaats voor motoren: "waarbij zal worden gebezigd een boormachine met handkracht". Hij verhuisde in november 1940 naar Zeist. De laatste bewoners waren Jan Adam Boom en zijn echtgenote Antonia Elisabeth Petersen.

Nummer 11 (Sportdwarsweg)
Van dit adres zijn twee bewoners bekend: Wilhelmus Weerdesteijn (stoker Utrechtse Waterleiding) met zijn echtgenote Maria Wilhelmina Majoor (1930-1937), en tijdelijk inwonend zwager Lambertus Majoor (koperslager) en zijn vrouw Johanna van Velzen (1935).

Nummer 13 (Sportdwarsweg)
De eerste bewoners waren vermoedelijk Anthonie Nesselaar (arbeider, bosarbeider) met echtgenote Jannetje Westerveld. Gevolgd door A. Broek in 1939 en als laatste A. (Sander) Knoops in april 1941.

De ontruiming
Wat opvalt is dat meerdere gezinnen nog in 1940 en 1941 naar de Sportweg verhuisden. Het schijnt dat de nieuwe bewoners er pas na hun huisvesting achter kwamen welke herrie ze bijna elke avond hadden te verduren van het grote aantal opstijgende bommenwerpers, maar vooral ook hoe gevaarlijk het was als de zwaar met bommen of mijnen beladen toestellen bij de start vlak over hun huis scheerden. De Sportweg lag precies in het verlengde van een van de twee meest gebruikte startbanen en op zeer kleine afstand ervan. In de nacht van 12 op 13 april 1942 gebeurde het bijna onvermijdelijke.

Een zwaar beladen Dornier Do 217 kon niet op tijd genoeg hoogte krijgen, en stortte neer net tegenover Egghermonde, bij het begin van de Sportweg. Het liep nog goed af, want er brak geen brand uit. Wel kwam minstens één van de bemanningsleden om. Dit ongeval komt niet voor in de officiële Duitse rapporten. Te oordelen naar de intrek van de laatste bewoners zijn de woningen vermoedelijk pas kort na het vliegtuigongeluk in 1942 afgebroken. In juni 1943 moesten de bewoners van de Sportweg hun radiotoestellen inleveren op het politiebureau op Amersfoortsestraat 12. Kennelijk stonden er toen nog enkele woningen overeind, waarschijnlijk alleen nog op de Sportdwarsweg.

Tot Slot
De bouwgrond achter de Sportweg was van Hermanus van Burgsteden en is in 1954, een jaar voor zijn overlijden, aan de gemeente Soest verkocht. Hij was de eigenaar van de boerderij Moerbessenberg, die na zijn overlijden is gesloopt. De Sportweg is nu een doodlopend stukje weg langs de Banninghal, dus er wordt nog steeds gesport. Met daarachter sinds begin 2000 het bedrijf van LTBO, adres Banningstraat 3b. De plannen om dat bedrijf te verplaatsen van de Koppenlaan naar de Sportweg dateren overigens al van midden jaren zestig, maar werden doorkruist door discussie over de aanleg van de omleiding van de Amersfoortsestraat, gerealiseerd in 1972. Aan de rechterzijde op Banningstraat 5 is nu het bedrijf gevestigd van ScMfer Camper en Caravans.

Bronnen:
- Jubileumnummer clubblad vv Soesterberg, 60 jaar 1962-1982, G.G. van den Berg;
- Dick van Fulpen en Groene Graf, digitale adresboeken Soest/Soesterberg;
- Archief Eemland en Koninklijke Bibliotheek, diverse kranten;
- Archief Eemland, gezins- en woningkaarten 1915-1931;
- Bert van Soeren, familie Koning, Reinier van den Berg;
- Foto's: collectie Dik Top en Jan de Mos.