KPS, uit naam van het Paleis Soestdijk

Douwe van der Meulen

De huidige weilanden tussen de Jachthuislaan en de Biltseweg werden ooit omzoomd door duizenden voetbaltoeschouwers. Waar tegenwoordig paarden lopen, liepen indertijd oud-internationals als Abe Lenstra en Faas Wilkes.

Oprichting KPS
Na de Tweede Wereldoorlog had Paleis Soestdijk veel personeel. Om de onderlinge band te verstevigen was er bijvoorbeeld een zanggroep en een toneelgroep. Begin april 1946 werd het initiatief genomen om een eigen voetbalvereniging op te richten. Op 17 april 1946 werd daartoe in de eetzaal van het logeergebouw achter de Koninklijke Stallen Paleis Soestdijk de oprichtingsvergadering gehouden. Tot de leden behoorden naast paleispersoneel ook personeel van Vliegdienst Koninklijk Paleis, basis Soesterberg, de veiligheidsdienst, de staf IKKI en van de Staf Inspecteur-Generaal der Koninklijke Landmacht (IGKL) De Zwaluwenberg in Hilversum. Als naam werd KPS gekozen, een afkorting van Koninklijk Paleis Soestdijk. In de statuten werd vastgelegd dat er niet op zondagen zou worden gesport. De jaarvergaderingen werden overwegend gehouden in het Oranje Hotel te Soestdijk.

Bestuur
Het eerste bestuur bestond uit Barend Hoogeveen (voorzitter), J. Jurriëns (secretaris), P. de Koeijer (penningmeester) en J. van Heerde (algemeen commissaris). De overige aanwezigen bij de oprichting waren M.J. Duiser, G.M. Duiser, A. Hulleman, Piet Gielen, M. v.d. Klooster, E. Simons, Noestheden, W. Wensink, J.A. Paans, J. de Wit, S. Scheepers, J. van Leeuwen, A. Steketee, C. Roes, B. Martens, Jan Kuiten, F. v.d. Heuvel, Leo Koedam en M. Peeters. Latere voorzitters van KPS waren A. Steketee, G.M. Duiser, J.A. Paans en J.J. Kraayenhagen. Jhr.Mr.C. Dedel, intendant van het paleis, werd in 1954 benoemd als erevoorzitter. Bovenstaande foto uit de beginjaren hangt nog in het souterrain van Paleis Soestdijk:

Eigen onderkomen
Door het ontbreken van een eigen veld werd gespeeld op het SECveld aan de Schrikslaan in Soest. Met steun van prins Bernhard, de intendant van het paleis C. Dedel en het personeel van de timmerwerf Bos en Duin kwam er een eigen accommodatie. Het nieuwe veld met tribune lag tussen de Biltseweg en de Jachthuislaan. Het land waarop het voetbalveld is aangelegd, was en is nog steeds eigendom van de Koninklijke Familie. Achter het gebouw liep het Oude Grachtje. Met hulp van de firma Van Breukelen werd een kleedlokaal met wasgelegenheid gebouwd en kwamen er een terras en een tribune.

Het clubhuis, met twee kleedkamers opgetrokken uit vierkante betonblokken uit het leger, werd na diensttijd gebouwd. Bovendien kwamen er een terras en een tribune. Binnen stonden twee gasflessen voor gasverlichting met kousjes. De ingebruikname van de velden gebeurde door het spelen van uitgebreide Nederlaagwedstrij den door een twaalftal verenigingen uit de omgeving. Dit gebeurde veelal in de avond, zodat veel mensen de wedstrijden konden bezoeken. De officiële opening van het sportterrein was op zaterdag 16 augustus 1947. Twee sterke eersteklasserclubs speelden die dag een erewedstrijd. Na afloop reikte prins Bernhard een beker uit aan de winnaars van de erewedstrijd en van de Nederlaagwedstrijden. In het begin werd gespeeld in een shirt met daarop een V-vorm. Later zou vaak een oranje shirt worden gedragen, maar ook andere tenues kwamen voor.

Het vinden van tegenstanders
Het afspreken met tegenstanders was geen probleem, als telefonisch contact werd opgenomen en Paans opende met de zinsnede 'ILT spreekt met Paleis Soestdijk...'  KPS was daardoor een gewild team om tegen te spelen. Het team werd nog wel eens onderschat, maar in de praktijk vielen de resultaten mee, doordat vele jonge marechaussees meededen.

Jaarlijks werd er gespeeld tegen de elftallen van Spakenburg en Philips en ook tegen de op 1 mei 1931 opgerichte zustervereniging KSD (Koninklijke Stallen Den Haag). Na vijf jaar hingen zes bekers en vijftien medailles en lauwertakken in de prijzenkast. Er werd geen entree geheven, tenzij het spel een menslievend doel tot inzet had. In het tweede elftal speelden meest oudgedienden, desondanks werden zij begin jaren vijftig kampioen in hun afdeling. De eerste wedstrijd was tegen het personeel van de Baarnse garage Van der Hoef aan de Amalialaan. Daarna volgde een duel tegen het personeel van de Staf Inspecteur-Generaal der Koninklijke Landmacht De Zwalu-wenberg uit Hilversum. Prins Berhard had daar voor de oorlog zijn onderkomen. Voorzitter Jilles Paans was als oorlogsslachtoffer vanuit De Zwaluwenberg gedetacheerd op Soestdijk. Op het SECterrein werd gespeeld om de eerste wisselbeker, beschikbaar gesteld door de toenmalige commandant, kapitein C.B.A.M. Schade. Tijdens het bestaan van KPS werd om diverse bekers gespeeld. Zo waren er de Nieuwenhuisbeker, de Clementsbeker en de Salomonsplaquette.

De aanleiding tot het instellen van en beker was niet altijd even vrolijk. Nadat de aanvoerder van het eerste elftal van KPS, Theo Roland, in 1962 jammerlijk om het leven was gekomen, op weg naar zijn militaire roeping, bij het spoorongeluk nabij Harmelen, werd de Theo Ronaldwisselbeker beschikbaar gesteld voor vriendschappelijke wedstrijden. Op 2 juli 1955 werd als hoogtepunt van de sportdag gevoetbald tegen de oud-collega's van KSD uit Den Haag. Hierbij waren ook de prinsesjes Margriet, Irene en Beatrix aanwezig.[1] Op initiatief van Mo de Mier werd een voetbalwedstrijd tegen KLM Engeland gehouden met een diner in het Oranje Hotel te Soest. In de eerste vijf jaren werden twee elftallen geformeerd. Trainer van de twee teams was de heer Meeder. Het eerste elftal zou in de eerste vijfjaar maar liefst 183 vriendschappelijke wedstrijden spelen. In deze tijd waren er ook wedstrijden voor junioren van KPS. In 1948 werd namens een damescomité een clubvlag overhandigd. Op het eerste lustrum kwam er tevens een kampioensvlag.

Regiowedstrijden
Het paleis Soestdijk had een speciale band met Spakenburg. Veel medewerkers vanuit de huishoudelijke dienst kwamen uit deze gemeente. Ze stonden bekend om hun schoonmaakkwaliteiten, oranjegezindheid en loyaliteit. Op 9 juli 1949 werd gespeeld tegen Spakenburg. Veel inwoners uit Bunschoten-Spakenburg gingen op de fiets naar Soestdijk, mede om koningin Juliana en prins Bernhard te zien. Zeven jaar later werd tegen Spakenburg gespeeld als voorwedstrijd van het duel tussen de "profteams" van Amsterdam en Fortuna '54. Die wedstrijd begon later, want de bal was zoek. Het leer plofte uiteindelijk op het veld neer. Uit een sportvliegtuigje.[2] Het veld werd overigens wel vaker als landingsplaats gebruikt. Zo landden er in 1953, vanwege de watersnoodramp in Zeeland, vijf Engelse 'hélicoptères'. De bemanningen werden ontvangen door prins Bernhard.[3]
Tot de tegenstanders behoorden ook andere teams uit de regio. Zo werd er jaarlijks tegen de `Vrienden van Zonnegloren' (VVZ) gespeeld en waren er wedstrijden tegen Philips F'honografische Industrie uit Baarn.

Zomeravondcompetitie
Door de KNVB was het zogenaamde wild voetbal streng verboden. In de Soester buurtschap 't Hart had een groep oudere jongens een clubje gevormd om te voetballen op de zomeravonden. Ze noemden zich de Hart Boys. De Hart Boys en hun tegenstanders waren daarom ook niet aangesloten bij de KNVB of onderafdeling van Utrecht. De meeste spelers waren overigens wel lid van SEC dat toen zijn terrein nog had aan de Schrikslaan. SEC dreigde hen daarop met schorsing, als zij door zouden gaan. Het SEC-bestuur hoorde dat de buurtploeg in 1947 een wedstrijd zou spelen tegen KPS. De gemaakte groepsfoto leverde daarna het bewijs welke spelers van SEC aan wild voetbal deden. In 1955 was Barend Hoogeveen betrokken bij de introductie van het profvoetbal in Hilversum, toen het Gooi toetrad tot het betaalde voetbal.

In de eerste jaren waren in de directe omgeving weinig gelijkwaardige partners te vinden. Op de ledenvergadering in het Oranje Hotel werd besloten aan de competitie deel te nemen. KPS trad met twee elftallen toe tot de KNVB Afdeling Utrecht in et district Hilversum en speelde de jaren daarna in de avondcompetitie. Ook kwam er een veteranenelftal. In het eerste jaar van de ZomerAvondCompetitie (1951) werd KPS in Loosdrecht kampioen van district het Gooi en plaatste zich daarmee voor het algeheel kampioenschap van de provincie Utrecht. Dit kampioenschap werd gespeeld tussen de vier kampioenen uit de districten Amersfoort, Hilversum, Utrecht en Zeist: Erdal (Amersfoort), KPS, Heijbroek boys (Utrecht) en Gero (Zeist). Op de velden van HVC op Birkhoven won KPS de finale met 4-1 van Erdal uit Amersfoort. In 1952 werd het tweede elftal kampioen in zijn klasse. De spelers kregen een mooie asbak als herinnering. In 1953 werd KPS kampioen in het district Amersfoort van de zomeravondcompetitie. In Amersfoort traden naast KPS aan: Gooitax, KOG en PVCW. Na de winst op PVCW won KPS de finale met 2-0 van KOG. Al zien de paleismannen er verregend uit op de kampioensfoto, de vreugde is er niet minder om.

In 1962 had KPS 53 leden en 124 donateurs. Het eerste elftal ontkwam ternauwernood aan degradatie, doordat VVZ zich uit de zomeravondcompetitie terugtrok. Toch kwamen er daarna ook sportieve successen. In 1968 werd KPS kampioen in zijn klasse na een met 3-1 gewonnen beslissingswedstrijd tegen Polynorm. De successen in de strijd om het kampioenschap van Utrecht bleven echter uit.

In 1971 degradeerde KPS na verlies tegen CBB vanuit de eerste klasse waarin altijd werd gespeeld. In 1973 werd door de winst op het bedrijfselftal van Pon uit Amersfoort ternauwernood degradatie naar de derde klasse voorkomen. Door de veroudering van de leden kwam in 1976 een eind aan het bestaan van KPS. De leden van de club gingen door als personeelsvereniging onder de naam AA '76, een verwijzing naar het AA-kenteken van de hofauto's.

Oud-internationals
Op de verjaardag van prins Bernhard werd jaarlijks een wedstrijd gespeeld van oud-internationals tegen een amateurelftal uit de omgeving. De spelers werden gevraagd door degene die het regionale team samenstelde. Meestal was Prins Bernhard even aanwezig tegen het einde. Scheidsrechter Leo Horn floot meerdere van deze wedstrijden. Zo'n wedstrijd was soms de afsluiting van de sportdagen, soms met concours hippique of windhondenrennen.

Op 3 juli 1954 was de eerste sportdag ter ere van de verjaardag van de prins. Van Spakenburg werd met 3-2 verloren. De spelers en verschillende bestuursleden werden aan de prins voorgesteld. In 1955 konden enkele prominente spelers en scheidsrechter niet worden afgezet. Als vervanging werden vanuit een sportvliegtuig Hunter-sigaretten en de speelbal van de erewedstrijd Amsterdam-Feijenoord uitgegooid. Ook de spelers kregen een doos sigaretten.. Het trompetterkorps der Cavalerie uit Amersfoort, bestaande uit 50 dienstplichtige militairen, zorgde voor de muzikale omlijsting. De ingestelde Prins Bernhardbeker ging dat jaar naar Feijenoord, de jaren erna zou de beker worden gewonnen door Fortuna'54 en Heracles dat de beker mocht houden toen ze hem driemaal achtereen wonnen.

In 1963 speelde een elftal met oud-internationals met Abe Lenstra, Faas Wilkes en Rinus Schaap tegen de beste amateurs uit Baarn en Soest. De oudinternationals wonnen met 4-1. Het jaar daarvoor had K.PS gewonnen na loting. Scheidsrechter Biegelaar landde met een helikopter, samen met Max Tailleur. Het geld dat de 1800 bezoekers bijeen brachten was bestemd voor de reuma actie van Tailleur. [4] 
Op woensdagavond 8 juli 1964 werd voor de negende maal gespeeld tussen een elftal van oudinternationals en een amateurelftal. De oud-internationals veroverden met 3-0 de beker, die door prins Bernhard werd uitgereikt. Op 8 juli 1965 wonnen de oud-internationals met 4-0. Na afloop van wedstrijd reikte Prins Bernhard de beker uit aan Rinus Schaap.

Spektakel
Aan spektakel was geen gebrek. Zo landden in 1971 per parachute Wim Veldhuizen met zijn springvriend Jaap Havekotte om in de rust de beker aan prins Bernhard te overhandigen.

In 1976 werd ter gelegenheid van de 65-ste verjaardag van prins Bernhard een voetbalwedstrijd gespeeld tegen oud-internationals. In het regioteam speelden weliswaar de Baarnaars R.Visee, W. de Bie en Th. Stangenburg, maar zij waren geen KPS'ers meer. De wedstrijd werd voorafgegaan door een demonstratie parachutespringen. Bij de oudinternationals speelde ook Abe Lenstra. KPS verloor de wedstrijd na het nemen van penalty's. Het Koninklijk Paar en hun gasten werden vanuit de Heinekencaravan van een drankje voorzien. In het jubileumnummer van 'De K.P.S.'er' werd vermeld dat daarbij ookshandywerd geschonken. De gulden, die men voor een glas moest betalen, was bestemd voor een goed doel.[5]

Excursies
Vaak werd er een excursie aan de wedstrijd gekoppeld. Zo werden bijvoorbeeld bezoeken gebracht aan Van Puyenbroek Textiel (Goirle), rijwielen- en motorenfabriek Gazelle (Dieren), het militair elftal (Woensdrecht) en de Nederlandse Droogdok Mij (Amsterdam).

Door bemiddeling van de voorzitter van sportvereniging Hoogardie uit Tilburg werd een tweedaags bezoek gebracht aan de in Duitsland gelegerde Engelse militairen. In 1962 kwam Theo Roland, de aanvoerder van KPS om het leven bij het spoorwegongeluk nabij Harmelen. KPS speelde een jaar later op eigen terrein een benefietwedstrijd tegen het elftal de Zwaluwen, het vervoerspersoneel van de Philipsfabrieken in Eindhoven. Op uitnodiging van ir. Otten, de oud president-commissaris van de Philipsfabrieken, werd op 30 september 1964 de returnwedstrijd gespeeld. Eerst werd een bezoek gebracht aan de glasblazerij in de fabriek en de ELA-studio waar stereofonische muziek ten gehore werd gebracht. De wedstrijd eindigde wederom in gelijkspel, en weer wonnen de Zwaluwen na strafschoppen. In de Philipsstudio werd na afloop gekeken naar de wedstrijd België-Holland.

Ledenblad
Na het overnemen van de bewakingstaak van het Koninklijk Paleis in januari 1947 ontstond al gauw een toenadering tussen het personeel van het paleis en de marechaussee, beter bekend als "de Paleiswacht". Op 7 december 1949 werd de Sport Vereniging district Utrecht der Koninklijke Marechaussee (SVDU) opgericht. Meerdere paleiswachten waren naast hun lidmaatschap van de SVDU tevens lid van KPS. Op de KPSjaarvergadering van 1953 werd besloten om over te gaan tot een gezamenlijke uitgave "Officieel orgaan van v.v. Koninklijk Paleis Soestdijk en Sportvereniging District Utrecht der Koninklijke Marechaussee" in de volksmond: de K.P.S. 'er. Het eerste nummer verscheen op 30 april 1954, de verjaardag van Juliana. Redacteur van het eerste uur was J.A. Paans. De voorpagina werd ontworpen door de eerste adverteerder, NV Philips in Eindhoven. J.A.A. van den Berg van Uitgeverij Nova uit Hilversum zorgde vanaf het begin voor de uitvoering van het blad.

Goede doelen
Naast voetbalwedstrijden werden er sport- en andere evenementen georganiseerd voor instellingen op humanitair terrein. In 25 jaar zou in totaal 45.000 gulden aan goede doelen worden afgedragen.

Zo werd op 9 juli 1949 ter ere van het koperen huwelijksfeest van het Koninklijk Paar een sportmiddag georganiseerd. KPS verloor daarbij van Spakenburg. De opbrengst van deze wedstrijd samen met die van de returnwedstrijd leverde f1930 op voor de Rimboekistenactie van de NIWIN.[6] Het NIWIN (Nationale Inspanning Welzijnsverzorging Indië) was een particuliere organisatie in Nederland, die zich inzette voor de welzijnszorg onder de militairen in Indië. Ook bij de return in Spakenburg waren koningin en prins als eregasten present. Een wat aangepast Spakenburgteam won met 4-2 en ontving uit handen van prins Bernhard de uitgeloofde medaille. De opbrengst van deze wedstrijd was voor de Bond van Nederlandse Oorlogsslachtoffers.[7] Andere goede doelen waren bijvoorbeeld het Nederlands Astma Fonds en Bartiméus in Zeist.

Feestavonden
Naast voetbal werden tot 1961 ook sportdagen gehouden. Op zo'n sportdag werden bijvoorbeeld boksdemonstraties en windhondenrennen gehouden. Verder waren er activiteiten als carnaval, sinterklaasfeest, puzzelritten en sjoel- en klaverjasavonden in de marechausseekazerne. Het jaarlijks hoogtepunt was echter de feestavond met een batig saldo voor liefdadigheidsinstellingen. De feestavond werd meestal georganiseerd door J.A. Paans. Paans zou in 1970 worden onderscheiden met de gouden KNVB-speld voor zijn inzet voor KPS. Het vastleggen van artiesten ging weer eenvoudig. Er werd dan een theaterbureau gebeld met de openingszin `U spreekt met Paleis Soestdijk, met Paans...' Het amusementgedeelte werd verzorgd door het Nederlands Theater Bureau uit Den Haag onder leiding van directeur Th. van Liempt. Er waren dan optredens van prominente radioen televisieartiesten als Toon Hermans in zijn beginjaren en Rens van Dorth. Het eerste lustrum werd gevierd in "Eemland" met Sleeswijk's Revuegezelschap met Willy Walden en Piet Muyselaar in hun Snip en Snapereaties. De hoofdprijs van de tombola was meestal een fiets van Gazelle, beschikbaar gesteld door directeur W.J. Breunink.

Na afloop was er soms een bal masqué met meerdere orkesten. De programmaboekjes waren gedrukt op zwaar papier en werden gesponsord door de Koninklijke  Van Gelder Papierfabrieken. De eerste feestavond, met gezelschap Kees Schilperoort, werd op 29 november 1947 gehouden in hotel Bosch en Duin te Soest. De opbrengst van die avond ging naar het Nederlandse Rode Kruis. Toen hotel Jachthuis Eemland in Soest nog bestond, werd dat gratis afgestaan door de directeuren G. van Kollenhoven en H. Kreekel. Het gezelschap Johan Kaart gaf er in 1957 een voorstelling van Potasch en Perlemoer in textiel. vili Vanaf 1966 werden de feestavonden gehouden in Astoria in Baarn. Hier waren meer ruimte en een aangepast toneel beschikbaar. Na afloop was er bal onder leiding van Jac. van Es, die een dansschool had aan de Parkstraat in Baarn. Gekostumeerd (voet)bal. Links J. Paans, midden Kuyten, foto: archief W. Paans.

NOTEN
[1] Het Utrechts Nieuwsblad, 4 juli 1955, pag. 1
[2] Algemeen Handelsblad, 4 juli 1955
[3] De Tijd, 17 februari 1957
[4] Het Vrije Volk, 9 december 1963
[5] Vers van 't Vat, personeelsblad Heineken, 1 augustus 1976 pagina 3
[6] Leidsche Courant, 11 juli 1949, pag. 2
[7] SV Spakenburg 60 jaar, jubileumboek 1990, pag. 31
 

Bronnen:
- Jubileumnummers van Officieel orgaan van de v.v. Koninklijk Paleis Soestdijk en Sport Vereniging Districht Utrecht der Koninklijke Marechaussee
- www.verdwenensoest.nl, Soest, 1 maart 2000
- Jaargangen Soester Courant in Archief Eemland
- Met dank aan Eric van der Ent, RTV Baarn, groenegrafnl, R. van Hal, H. Kruiswijk, W.Paans en vele anderen