Milieuproblemen van 60 jaar geleden

J.M. Veenstra

Waarschijnlijk zullen weinigen nog weten dat Soest - en met name de Kerkebuurt - reeds met stankoverlast te maken had, ruim 60 jaar vóór "Soestdijk geen Stankwijk" met acties is gestart. Nee, ik bedoel met deze stankoverlast uit het verleden niet de geur waarvan we genoten als boer Kuyer in bepaalde jaargetijden met zijn gierwagens, komende vanaf het Kerkpad, de Middelwijkstraat schuin overstekende, langs het landpad naast de (nu afgebroken) Openbare Lagere School naar zijn bouwland op de Eng reed. Hoewel deze mestlucht niet altijd als aangenaam werd ervaren, behoorde dit onverbrekelijk bij het toen nog landelijke Soest, evenals de gezapig voortsjokkende, schommelende boerenwagens met rogge- of bietenoogst die zich van het land naar de boerderijen voortbewogen, zonder nog een hinderpaal te vormen voor het schaarse verkeer.

De stank waarmee de Kerkebuurt-bewoners werden geconfronteerd was van geheel andere aard.
Wanneer we in de twintiger jaren - schrijver dezes was toen Lagere Schoolleerling - het landpad waarop ik doelde, vervolgde over de rails van "Bello", dan kwamen we bij een bouwval van een fabriek, compleet met ketelhuis en schoorsteen, ongeveer gesitueerd waar zich nu het nieuwe gedeelte van de Algemene Begraafplaats bevindt. Naast deze fabriek stond een houten huisje, destijds bewoond door de familie Onwezen, vader, moeder, dochtertje en een zoontje Bertus. Wellicht is dit ooit de woning geweest van een opzichter of voorman van de fabriek. In en om de ruïne van de fabriek bevond zich nog een aanzienlijk aantal grote, groene buikige mandflessen, gedeeltelijk nog heel, maar grotendeels beschadigd of gebroken. De geur uit deze flessen kan ik niet nader omschrijven maar verraadde dat wij hier te doen hadden met een voormalige chemische industrie. In de jaren die ik me nog herinner was er geen sprake meer van overlast, hoewel de oude bouwval uiteraard geen bijdrage leverde aan de overige zo fraaie omgeving. In de periode dat de fabriek nog in bedrijf was schijnen er echter veel problemen te zijn geweest. Dit moet tijdens en/of kort na de eerste wereldoorlog hebben plaatsgevonden. Zelf heb ik aan deze tijd geen herinneringen maar mijn vader heeft later verteld, dat vooral in de zomeravonden en -nachten de stank soms zo ondraaglijk was, dat de ramen van het huis gesloten moesten worden. Dit heeft er toe geleid dat vader op zekere dag naar de toenmalige burgemeester de Beaufort is gestapt en onmiddellijke maatregelen heeft geëist.
Mijn vader voegde daar nog aan toe, dat hij bij de eerstvolgende stankgolf met zijn hele gezin bij de burgemeester op de stoep zou gaan staan omdat het in huis niet meer uit te houden was. Blijkbaar zijn er daarna inderdaad maatregelen getroffen want van een dergelijk bezoek aan de burgemeester is het nooit gekomen.

In de nog jeugdige leeftijd dat ik van een en ander vernam had ik begrijpelijkerwijs nog geen belangstelling voor nadere details en pas later komen vragen bij je op. Misschien zijn er nog oudere Soestenaren die meer bijzonderheden kennen. Het zou interessant zijn om bijvoorbeeld te weten: Wat werd er precies in die fabriek gefabriceerd en voor welk doel. Wie of welke rechtspersoon was eigenaar van deze onderneming. Zelf heb ik wel eens gehoord dat vóór de chemische industrie in het bedrijfsgebouw een worstfabriek was gevestigd.

In ieder geval kunnen we vaststellen dat de milieuproblemen in Soest niet uitsluitend dateren van de laatste jaren maar gelukkig behoort de vestiging van een chemische industrie midden op de Eng niet meer tot de mogelijkheden.