Zomerzorg te Soestdijk; en de wasvrouwtjes van het paleis

J.D.H. van der Neut

Een van de allermooiste gebouwen van Soestdijk. was in 1900 volgens de schrijver/schilder Jacobus van Looy (1855-1930) "ZOMERZORG" op 't Lange Eindt van Soest, wijk. A no. 56.
Nadat hij lang getwijfeld had tussen Zomerzorg en enkele mooie oude huizen in Oudewater, enz., koos hij bij zijn huwelijk toch het mooie witte huis op Soestdijk en woonde daar een aantal vruchtbare jaren in het hoge voorhuis, totdat hij weer naar zijn geboorteplaats Haarlem vertrok, daar veel schreef en schilderde .... en bewaarde. Zo legde hij vanzelf de grondslag voor het latere Van LOOYMUSEUM.
Na zijn overlijden heeft een aparte Stichting (secretaris Dr. A.J. Veenendaal, geboren op Zomerzorg) zich tot in de zestiger jaren onafhankelijk gehandhaafd, totdat deze (ondanks meerdere andere gegadigden Soest, Singer, enz.) in het Frans Hals Museum te Haarlem werd opgenomen.
Het is begrijpelijk dat een kunstenaar die verliefd is op zijn mooie huis e.o., dit bij zijn werk vaak in gedachten heeft en als vanzelf dan ook laat meespelen in vele zijner oeuvres. Zo ook Van Looy, o.a. in 1910 in De Wonderlijke Avonturen van Zebedeus en in vele van zijn schilderijen: o.a. de driekleur hangt uit Zomerzorg (31-8-1898), de Soester hooiwagen op 't Lange Eindt langs de heg van Zomerzorg, diverse Soester mannen (Hein Ruyer b.v.) en vrouwen, in 1902 de maaiers in Hoogland, enz.
Hij gaf weer hoe Soest(dijk) er toen uit zag: mensen, dieren, huizen, wegen, tuinen, bomen, weiland, bouwland; en hoe het leefde en werkte.

Hoe oud was Zomerzorg toen al? Dat is (nog) niet bekend, maar in elk geval dateert het minstens uit de 18e eeuw, ook qua stijl en vorm.
Toch was het in de Napoleontische tijd nog niet zo groot en zo mooi als ten tijde van Jac. v. Looy. Dat kwam pas na de opdeling van de schapenmeent aan de Brink (1855); toen werd door de eigenaar/bewoner Cornelis Tesselhof, mr. timmerman, het hoge voorhuis eraan gebouwd en enkele bijgebouwen (18 60), waarvan dat aan de Korte Brink later het schildersatelier zou worden van Van Looy en na deze van de Amersfoortse kunstenares Sara van Heukelom, toen nog ongehuwd.

Al eerder had Tesselhof in 1834 een werkplaatsje aan de Brink gesticht (voorloper van het latere atelier), rondom het huis een prachtige tuin aangelegd met mooie loofbomen (waar de familie Van Looy 60 jaar later zo van genoot!) en aan de oostkant een boomgaard met prieel. Tevoren had hij de meest oostelijke strook verkocht, nadat hij er huisjes op had gesticht, zowel aan de Brink naast de "locomotief" als aan het Lange Eindt. Deze huizen zijn later weer vervangen door de huidige aan de Van Weedestraat 76 en Korte Brinkweg 10. Voordat het oude winkeltje van Mets in het zo belangrijke Brinkjaar 1855 werd gesticht, bood de omgeving van Zomerzorg prachtige en wijde dorpsgezichten.
Westelijk van en tegen Zomerzorg, waar de Brink op 't Lange Eindt uitkwam, lag een mooi driehoekig stukje schapenmeent, zelfs met een vijvertje. De familie Tesselhof zal er tientallen jaren van hebben genoten. Eerst Cornelis, de mr. timmerman (1785-1856) gehuwd met Grietje van den Hoek uit Baarn (1790-1855), die meerdere huizen in Soest gebouwd heeft. Daarna zijn zoon Sylvester (1828-1890), die o.a. het mooie huisje bij de Wilhelminaboom bouwde, er woonde, maar later met zijn Wilhelmina de Koff verhuisde naar Baarn. Vervolgens zijn 3 zusters, nl.
- Rijkje (1820-1895), later gehuwd met de Baarnse schilder E.J. v.d. Flier (1804-1881),
- Margaretha (1830-1914), later gehuwd met de korenmolenaar uit de Lage Vuursche Herman Albert Veenendaal (1828-1900) en
- Geertruida (1834-1927), later gehuwd met Ant. v.d. Helden te Baarn

Zij bleven nog jaren (Margaretha ook nâ haar huwelijk) op Zomerzorg, dat hun allen zeer dierbaar was en waar zij gezamenlijk een handwasserij dreven, vooral voor het Paleis, maar ook voor familie en enkele kennissen. Al hadden zij ook veel hulp van wasvrouwen en strijksters, zij hebben vast erg moeten zwoegen deze drie ijverige vrouwtjes; vooral Grietje, die tenslotte met haar Herman Albert alleen overbleef.

Het spoelen van de was moesten zij doen in de - toen nog heldere Eem - waarvoor zij wekelijks naar de Grote Melm moesten rijden met kar een kruiwagen. Als de schone was naar het Paleis teruggebracht werd, deed Grietje dat zelf met de handkar op maandag en donderdag. Eens kwam in de toenmalige voortuin Koningin Anna Paulowna (overleden in 1865) haar tegen - die de omgeving van het Paleis zo zeer verfraaide en er veel in reed of wandelde - en vroeg aan Grietje: "Zeg vrouwtje, wat doe jij met je karretje in mijn tuin?". Een andere herinnering is de vraag van Sylvester aan de wasvrouwen van zijn zus: "Zeg, hebben jullie soms nog een zakdoek met essetee erop?" Hij was er nl. nog een kwijt, maar allemaal gemerkt met de S van Sylvester en de T van Tesselhof.

Het wassen voor het Paleis heeft de familie Tesselhof-Veenendaal bijna 100 jaar volgehouden, tot en met Koningin Emma. Het wasmeubilair (antieke mangel), strijkijzers enz. is helaas verdwenen, alleen het washok bestaat nog.

Herman Albert Veenendaal hielp na het afbreken van de Standerdkorenmolen te Lage Vuursche trouw zijn vrouw in de wasserij. Zij hadden 3 kinderen, t.w. Jan (1856-1945) meubelmaker en ieraar ambachtschool en presidentkerkvoogd van de Nederlands Hervormde Kerk; Margaretha, gehuwd met A. van der Linden te Amsterdam en Cornelis Willem (1870-1946). Deze werd stoffeerder en behanger en voor hem werd in 1904 een grote stenen werkplaats gebouwd, nl. Korte Brinkweg 4 en 6. Zijn Betuwse vrouw Petronella Cornelia SLOOT (18..-1946) verzorgde met haar oudste dochter en de nodige wasvrouwen nog vele jaren de huis- en tafelwas van het Paleis.

Corn. Willem V. liet in 1920 in de tuin van Zomerzorg aan de straatweg een nieuw huis met winkel bouwen (v. Weedestraat 40-a, later 42, nu 78), ging er zelf met zijn gezin en bedrijf wonen en breidde zijn zaak tevens uit tot "woninginrichting". Oud-Zomerzorg werd verhuurd aan 2 families, tot het in 1932 werd afgebroken om plaats te maken voor een geheel nieuw winkelcomplex: v. Weedestraat 80-88. In "Nieuw-Zomerzorg" zette zoon Herman Albert Jr. (1898-1962) het bedrijf van zijn vader (behangerij, stoffeerderij en woninginrichting) voort; hij was tevens jarenlang organist van de Oude Kerk.

Zo was Oud-Zomerzorg 2 eeuwen lang een sieraad voor Soestdijk, dat thans wel een heel ander aanzien heeft dan in de 19e en 18e eeuw.