Vergeten voetbalhistorie Soesterberg

Jan de Mos

Als oudste vereniging van Soest staat SEC te boek, voortgekomen uit de Voetbal Vereniging Soest, opgericht op 1 januari 1923, en de in oktober van hetzelfde jaar opgerichte E.S.VA.C. (Eerste Soester Voetbal en Atletiek Club). In 1938 fuseerden deze twee - eerste! - clubs van Soest tot SEC (Soest ESVAC Combinatie). Maar wat blijkt uit oude voetbalverslagen? De voetbalhistorie gaat veel verder terug in de tijd. In Soest tot 1907 en in Soesterberg zelfs tot 1901! Maar eerst een kort overzicht van het ontstaan van het voetbalspel ze?f, dat in Engeland aanvankelijk begon als spel voor de elite (net als tennis en golf), en uitgroeide tot de volksport nummer één.

Ontstaan reguliere voetbalsport in Engeland
Wedstrijden met een bal zijn in de loop van de eeuwen in vele culturen gespeeld, met voet, hand en andere lichaamsdelen. Maar het voetbal zoals we vandaag de dag kennen is ontstaan in Engeland, als sportonderdeel van het Engelse public school systeem. Daar groeide in de 19eeeuw de soms ruwe balsporten (zoals vormen van rugby) uit tot een nieuwe variant genoemdFootballSport. De onderwijzers en voormalige leerlingen van die scholen ijverden bovendien voor het landelijk standaardiseren van de spelregels, met als resultaat de oprichting in 1863 van deFootball Association.De bal was destijds een opgeblazen varkensblaas, omhuld met repen leer, vastgeknoopt met een dikke veter: "het bruine monster".

Overgewaaid naar Nederland
De eerste voetbalvereniging in Nederland was de Haarlemsche Football Club (RFC),aanvankelijk door Pim Mulier in 1879 opgericht als rugbyclub. Het veld van de HFC aan de Koekamp was niet egaal en in het midden van het "worstelperk" stonden een paar bomen, maar dat deerde hen niet. Men speelde eromheen of maakte er gewoon gebruik van. In 1883 werd overgeschakeld op het EngelseFootball Association-model, de basis van het huidige voetbal. Op 8 december 1889 werd de "Nederlandschen Voetbal- en Athletischen Bond (NVAB)" opgericht door Pim Mulier. Deze sportfanaat had tien jaar eerder ook al HFC opgericht. In 1895 veranderde de naam van de bond in Nederlandse Voetbalbond (NVB), nadat de atleten zich hadden afgescheiden. Enkele decennia later volgde weer een naamswijziging. Ter eren van het veertigjarig jubileum kende koningin Wilhelmina de NVB in 1929 het predicaat 'koninklijk' toe. Daarmee was de Koninklijke Nederlandse Voetbal Bond (KNVB) een feit. In 1954 werd het betaalde voetbal(semipro°in Nederland ingevoerd. Na de oprichting van de NVAB in 1889 werden er ook regionale, confessionele en sector gebonden afdelingen opgericht. In de provincie Utrecht was dat als eerste in 1901 de Utrechtse Provinciale Voetbalbond (UVPB).

Standaard opstelling 3-2-5
Tegenwoordig heeft elke voetbalcoach zo zijn eigen voorkeuren bij de tactische opstelling van zijn elftal. Vroeger was dat niet zo. Tot de jaren zestig was er maar één standaard opstelling. Naast de doelman was dat als volgt. Een drie mans achterhoede: een linker en rechter verdediger met in het midden een spil. Dan een twee mans middenveld: een linker en rechter middenvelder. Dan een vijf mans voorhoede: een links en rechts buitenspeler, een links en rechts binnenspeler, en in het midden de spits. Het accent lag met deze opstelling duidelijk op de aanval. Tegenwoordig is de omgekeerde 5-3-2 opstelling meer gebruikelijk, daarbij gaat het veel meer om het voorkomen van tegendoelpunten, mede als gevolg van de steeds groter geworden financiële belangen, dan het maken van zo veel mogelijk voordoelpunten. Nederland werd er in 2014 zelfs derde mee op het Wereld Kampioenschap.

Voetbalvereniging Prins Hendrik(PH) uit Soesterberg, opgericht 1901.
De eer van de oudste voetbalvereniging spelend in de gemeente Soest gaat uit naar de V.V. Prins Hendrik (P.H.) uit Soesterberg. Deze club werd opgericht in april 1901 door de korporaals van het vijfde Regiment Infanterie(RI), vernoemd naar Prins Hendrik de gemaal van koningin Wilhelmina (zie knipsel Amersfoortsche Courant van 22 april 1901 en foto 1915). Zij gingen spelen op de heidevelden van Soesterberg. Het 5eRIwas de eerste gebruiker van de Juliana Van Stolbergkazerne in Amersfoort, rond 1890 gebouwd met een capaciteit voor 4.000 man. Voor veldoefeningen werd het terrein van de Vlasakkers gebruikt. Het oefengebied liep vanuit Amersfoort door tot aan de Stompert. Waarschijnlijk dat ze hierdoor een stuk heide vonden dat geschikt kon worden gemaakt als voetbalterrein aangeduid als: haar terrein op de heidevelden van Soesterberg bij "het pompstation der Waterleiding", nabij het treinstation Soesterberg (later omgedoopt in Soestduinen). De exacte plek is niet meer te achterhalen, maar vermoedelijk was dat aan het Heezerspoor Oostzijde, waar nu nog steeds een open en vlak terrein is te herkennen tussen het beboste gebied van de oude Waterleiding en het oefenterrein van de Vlasakkers. 

Er was ook een Amersfoortse zustervereniging "Wilhelmina", rond 1902 opgericht door de onderofficieren. Ook de AmersfoortseFootballClub "Mars" uit 1903 heeft een militaire achtergrond en speelde haar wedstrijden soms ook op het terrein van P.H.. Zowel P.H. als Wilhelmina waren teams in het kader van sportbeoefening door militairen en kwamen niet uit in competitieverband. Enkele voetbalverslagen uit die pionierstijd:
• Algemeen Handelsblad, 27-01-1903: "Het voetbalspel schijnt ook ten plattelande hoe langer hoe meer beoefenaars te krijgen. Wij vernemen dat het 3e elftal van het Amersfoortsche "U.D.I". Zondag te Soesterberg met 5-0 won van de "Soesterbergsche Voetbal Ver.".
• Het nieuws van den dag: kleine courant, 22-07-1903: "De Baarnsche voetbalclub speelde Zondag tegen Prins Hendrik te Soesterberg en won 3 tegen 1".
• Algemeen Handelsblad, 22-09-1903: "In den voetbalwedstrijd tusschen de Amersfoortsche Footballclub "Mars" en de Soester voetbalvereeniging "Prins Hendrik", Zondagmiddag te Soesterberg gehouden, werd laatst genoemde geslagen met 5-1".
• Utrechts Nieuwsblad 20-10-1903: "De "U.F.C." (Utrechtsche Voetbal Club), trok gisteren met invallers naar Soesterberg en het mocht haar gelukken "PrinsHendrik" aldaar er met 4-2 onder te houden. Met half time leidde "U.F.C." met 2-1".
• Amersfoortsch Dagblad 9-11-1903: "Voetbal. "Prins Hendrik" van Soesterberg bracht gisteren een tegenbezoek aan "U.F.C." te Utrecht. De wedstrijd eindigde in een gelijkspel 2-2. Met de rust was de stand 1-1".

Op 24 april 1904 werd er voor het eerst op de heidevelden van P.H. te Soesterberg een "voetbalconcours" georganiseerd ter gelegenheid van de verjaardag van Prins Hendrik: "Als het weer een beetje meewerkt, belooft deze wedstrijd voor de inwoners van Soest, waarvan weinigen met dezen tak van sport kennis hebben gemaakt, interessant te worden". Er werd al om negen uur begonnen aan een serie wedstrijden. De volgende verenigingen hadden zich daarvoor aangemeld: "W.F.C., Hercules 111, Hellas11, Achilles, alle uit Utrecht, B.F.C. uit Bussum, B.V.V. uit Baarn, H.V.C. uit Harderwijk,Victoriavan Hilversum en Prins Hendrik van Soesterberg. Het eerste voetbal-concours werd gewonnen door H.V.C. uit Harderwijk, beloond met een vergulde zilveren medaille. De tweede prijs, een zilveren medaille, ging naar B.V.V. uitHearn.De derde prijs, een bronzen medaille, ging tenslotte naar U.F.C. uit Utrecht. "Het terrein was keurig versierd, de regeling van het feest uitstekend, zoodat ook "Prins Hendrik" alle eer heeft van het voetbalfeest, dat heel wat belangstellenden trok".

In januari 1905 speelde P.H. te Soesterberg tegen D.O.S. uit Utrecht. Kennelijk was de stevige wind een spelbreker, waardoor de wedstrijd 15 minuten langer duurde. In mei 1905 werd voor de tweede maal het concours gehouden, uitgegroeid tot een tweedaags evenement.Quickuit Amersfoort won deze keer de medaille en "heeft daarmee haar ouden naam hoog gehouden". In een naschrift vermeldt de AC twee dagen later nog: "Dit concours mag als een der best geslaagde worden beschouwd, dank zei het mooie weder en de uitstekende organisatie, waarvoor aan de commissie uit "Prins Hendrik" alle lof toekomt". In september 1905 is P.H. uitgenodigd om mee te doen aan een toernooi ter gelegenheid van het driejarig bestaan van de Utrechtse Voetbalvereniging (U.V.V.), spelend in het Wilhelminapark. Een van de andere deelnemers is weer Quick uit Amersfoort, net kampioen geworden van de 2e klasse Oostelijke Competitie van de NVB.

Prins Hendrik krijgt een zusje in Soest
Het is inmiddels 1907. De Amersfoortsche Courant meldt op 16 juli dat de voetbalclub "Prins Hendrik" te Soesterberg een zusje heeft gekregen dat de naam zal dragen van "Tubantia" en zal spelen bij de Lazerusberg te Soest. Dat is vermoedelijk het veld aan de nabij gelegen Schrikslaan waar later ook ESVAC speelde. Van Tubantia is verder niets bekend en heeft maar een paar jaar bestaan. In de Amersfoortsche Courant van 7 mei 1910 lezen we het volgende: "Te Soest is een voetbal-vereeniging opgericht, die op het Tubantiaveld bij den Lazerusberg seriewedstrijden heeft uitgeschreven op de Pinksterdagen". De naam van de nieuwe club wordt helaas niet vermeld. Vanaf 1909 werden er ook sportwedstrijden (w.o. voetbal) georganiseerd tussen de verschillende legeronderdelen, al dan niet met een eigen naam. Na Prins Hendrik (1901), Wilhelmina (1902), Mars (1903) waren dat in 1910 ook CBW (Combinatie Bereden Wapens), 't Vijfde uit Amersfoort, de Genie Voetbal Vereniging uit Utrecht en Juliana uit (Kamp van?) Zeist. Vanaf 1911 kwamen zij uit in een eigen militaire voetbalcompetitie, die tijdens de mobilisatie 1914- 1918 stil lag. De kazernes kregen eigen sportvelden en daarmee verdween Prins Hendrik uit Soesterberg. Maar voetbal bleef er!

Luchtvaart volgt infanterie op in Soesterberg
Na de oprichting in 1913 van de Luchtvaartafdeling (LVA) in Soesterberg werd er ook door deze militairen gevoetbald. In het begin op een stuk van het landingsterrein van de vliegheide zelf, wat natuurlijk niet ideaal was. Daarvan is uniek fotomateriaal bewaard gebleven, o.a. een actiefoto met een militair in uniform als scheidsrechter en de hangars op de achtergrond en een elftalfoto, waarvan de elfde man vermoedelijk de fotograaf was, circa 1915.

In 1915 werd de nieuwe villa Egghermonde gebouwd op de plek van afgebrande hofstede Bloemheuvel. Rond 1916 werd aan de overzijde daarvan een nieuw veldje aangelegd aan een weggetje (de oude zichtlaan), dat in 1917 de naam kreeg van Sportweg. Op die plek staat nu de Banninghal. Het duurde nog tot 29 april 1922 voordat deze vliegeniersclub overging in de officiële "Voetbal en Atletiek Vereniging Soesterberg". De atletiek beperkte zich overigens tot een jaarlijkse hardloopwedstrijd de "Loop door Soesterberg". (Na 1931 toen de atletiek vereniging AGAVS werd opgericht verdween de A uit de naam). Vanaf de oprichting wilden zij ook meedoen aan de competitie van de UPVB, maar daarvoor werd het primitieve veldje aan de Sportweg afgekeurd. Zij kregen in 1923 de beschikking over een nieuw terrein aan de Kampweg, gehuurd van de heer Pichot, eigenaar van de grond en de daar tegenover gelegen villa Heidewijck aan de Banningstraat (destijds Amersfoortsestraat 3).

Het tenue van de voetballers was zwart, opgeluisterd met een gele kraag, gele manchetten en een gele rand boven aan de kousen. Op de linker borst droegen ze eenwingdie het publiek duidelijk moest maken dat deze mannen nauw verbonden waren met het vliegkamp Soesterberg. Tot de eerste spelers van het elftal behoorden ook de vliegers Koppen,Sandberg,Schimmelpenninck, Sissing, Van der Griend en Wijnkamp.

De nieuwe club zette de oude traditie van een jaarlijks toernooi voort, nu de" Zilveren Motor" wedstrijden (Z.M.). De prijs was een model in zilver van een vliegtuig stermotor met propeller op een standaard, vervaardigd door het personeel van de LVA. Een verslag van dit evenement: "Onder zeer gunstig weer werden Zondag gespeeld de Z.M. wedstrijden van Soesterberg. Allereerst werd gespeeld de wedstrijdTabor- 's Graveland, die eindigde in een 2-1 overwinning voor 's Graveland. Daarna verscheen Soesterberg-D.O.G. in het veld. In den beginne liet het zich aanzien of D.O.G. met hooge cijfers zou winnen, maar het bleek alras, dat er bij Soesterberg menschen waren, die behalve de kunst van het vliegen te kennen, ook een aardig partijtje voetbal speelden, vooral jhr.Sandbergonderscheidde zich als een goed doelverdediger. Aan hem was het ook te danken, dat de stand aan het einde nog 1-1 aanwees"

De VV Soesterberg heeft tot circa 1970 aan de Kampweg gevoetbald. Daarna verhuisde het naar een nieuw terrein aan de overkant van de Amersfoortsestraat aan de Sterrenbergweg.VV Soesterberg heeft het 70 jaar volgehouden tot circa. 1992 en ging toen ter zielen. Tien jaar later werd een nieuwe club met de toepasselijke naam "Het Vliegdorp" opgericht. Over de geschiedenis van VV Soesterberg misschien later meer, het gaat in dit artikel ten slotte over de vergeten historie.

Tot slot nog twee vergeten verenigingen
Behalve Prins Hendrik (1901) en de VV Soesterberg (1922) heeft Soesterberg nog een tweetal clubs gekend, overigens met een korte historie. Van 1922 tot 1928 was er ook een "Duivenelftal" actief, zoals de naam doet vermoeden waarschijnlijk gelieerd aan een duivenvereniging. Op 7 juni 1925 speelden zij een wedstrijd tegen S.F.C. die zij met 2-0 wonnen. In 1928 zijn ze opgegaan in een andere vereniging, niet bekend is welke, maar dat moet VAV Soesterberg zijn geweest. Overigens kende ook Den Dolder een Voetbal- en Atletiek Vereniging Duivenelftal (1921-1926). Deze is in 1926 opgegaan in D.U.C. (Duivenelftal Ultrajectum Combinatie), die in 1936 weer is opgegaan in R.C. Den Dolder.

Als laatste voetbalclubje noemen we nog de "Touringclub". In de wedstrijdverslagen komen we die alleen tegen in de periode 1925-1926. In die tijd werden ook in andere plaatsen touringclubs opgericht. Die hadden ten doel het maken van fiets- of autotochten, of uitstapjes met de trein. En kennelijk ook om samen een vriendschappelijk partijtje te voetballen. Zo werd er op 10 juni 1925 een wedstrijd gespeeld tussen Soest 1 en de Touringclub Soesterberg, versterkt met enkele NVB spelers, waaronder D. Buitenweg van U.V.V. en Van der Griend van VAV Soesterberg: "Onder grooten spanning komt het einde met een 5-3 overwinning voor Soest".

Bronnen:
Sportbonden, sportclubs en sportperiodieken in Nederland tot 1940, instituut Huygens/KNAW
Het Utrechts Archief; Geheugen van Zeist, Archief Eemland Gemeente Archief Soest:
Kranteriverslagen 1890-1930
Dik Top. oprichting VV Soesterberg 1922
Bert van Soeren 'Oud-Soesterberg': Foto Jeugdafdeling VAV Soesterberg en afbeelding Clubblad 1934.