H.M. Koningin Beatrix, Vrouwe van Soest

Rene van Hal en Ton Hartman

Het portret van Koningin Beatrix in de raadszaal van het gemeentehuis.

Het is de gewoonte, misschien zelfs een plicht, dat er in openbare overheidsgebouwen een portret van het regerend staatshoofd zichtbaar is. Nu zal dat in het oude gemeentehuis aan de Steenhoffstraat en de bijbehorende dependances wel opgelost zijn met wat foto's. Maar toen het nieuwe gemeentehuis op de Eng gebouwd werd wist toenmalig burgemeester Paul Scholten wel dat een echt schilderij van een kunstenaar toch meer prestige had. Voor de goede orde werd wel een commissie kunstaankopen geformeerd. Bij de aanbesteding van het leasecontract met de Westland Hypotheekbank (onderdeel van ING bank) bedong Scholten dat de bank het kunstwerk cadeau zou geven. Scholten was persoonlijk al bij Ans Markus op bezoek geweest en had zijn keuze al gemaakt. Nu was niet iedereen in Soest verheugd met de keuze, zo wilde raadslid Jan Visser er een grote plant voorzetten, soms een rododendron? Ton Paauw, een Soester kunstenaar en lid van de commissie kunstaankopen, noemde het "een geprojecteerde dia die overgeschilderd is". Paauw blijkt een echte Oranjefan want "het portret biedt ondanks de glimlach een koel overkomende Koningin, dit in tegenstelling tot het warme beeld dat de vorstin normaal uitstraalt." Dick van Arkel, de kunstenaar die de overige wanddecoratie mocht aanbrengen, twijfelde of hij zijn opdracht wel zou aanvaarden want de kunstwerken zouden elkaar "bijten". Gezien het toegezegde honorarium zullen het wel krokodillentwijfels geweest zijn. Wel is het portret op een andere wand opgehangen dan oorspronkelijk de bedoeling was, de koningin zou aanvankelijk haar blik werpen op de ruggen van haar uitvoerende onderdanen, het college van burgemeester en wethouders. Tot zover de heibel in de politiek.

Bij de opening van het gemeentehuis klonken er geen wanklanken, wel was burgemeester Scholten vertrokken naar Arnhem want zijn ambities reikten verder dan ons pittoreske Soest. Daardoor had burgemeester De Widt de eer om het nieuwe gemeentehuis te openen en het cadeau te aanvaarden. De directeur van de Westland bank, toevallig ook Visser geheten, en Ans Markus waren daarbij aanwezig. Opmerkelijk is wel dat er van de officiële opening in september 1990 geen enkele foto in het gemeentearchief terecht gekomen is, er wacht de wethouder van cultuur nog een schone taak om deze omissie te herstellen.

Ans Markus is bekend als kunstenares die er wel doekjes omwindt, en ze heeft al vlug geleerd om de hotemetoten goed in te pakken. Om het copyright te regelen hebben we contact gehad met Ans Markus en haar schildersknecht Wijbe zoals hij zichzelf noemt (de relatie is iets meer dan een baas-knecht relatie). Hoe is het portret tot stand gekomen? De gemeente Tilburg wilde voor hun gemeentehuis, wat gevestigd is in het koninklijk paleis van Koning Willem II,een levensgroot portret van Koningin Beatrix hebben. Ook van Koningin Wilhelmina en Koningin Juliana waren en zijn levensgrote staatsieportretten aanwezig. Gerrit Brokx (1933-2002) was destijds burgemeester en verzocht Ans Markus — die al de nodige ervaring met het portretteren van de Koningin had — om deze opdracht te aanvaarden. Voor dit portret heeft Koningin Beatrix werkelijk geposeerd en daarnaast heeft Ans wat schetstekeningen gemaakt. Een van deze schetstekeningen heeft ze uitgewerkt tot een schilderij van 90 bij 90 cm en is door toenmalig burgemeester Paul Scholten op eigen titel uitgezocht. Het is dus een eenmalig uniek exemplaar van Koningin Beatrix. De waardering klinkt al een beetje door in de benaming van de achtergrond. Goudkleurig klinkt toch veel majestueuzer dan zandkleurig.

Werkbezoek in Eemland
Op 3 oktober 1995 brengt H.M. Koningin Beatrix een werkbezoek aan verschillende gemeenten in de regio Eemland. Ook Soest valt deze eer te beurt en de aankondiging in de Soester Courant is enigszins cryptisch. Langs de route hadden veel bewoners de nationale driekleur uitgestoken en trachtten belangstellenden een glimp van haar op te vangen. Er is navraag gedaan bij onze toenmalige burgermeester De Widt en deze heeft goede herinneringen aan het bezoek. Ongeveer een jaar van te voren worden de eerste afspraken al gemaakt. In verband met de beveiliging moet alle afspraken met enige discretie behandeld worden. En dan is het zover, de grote dag is aangebroken. In Baarn mocht hij instappen in de touringcar en het gezelschap naar Soest begeleiden. Nu was de gevolgde weg niet geheel onbekend bij de Koningin, ze kwam langs haar ouderlijk huis zodat het de burgemeester wijselijk leek om haar op de bezienswaardigheden maar niet te attenderen. Gezien het strakke tijdschema was gekozen voor de snelste route met de autobus. Dit was dus de route Amsterdamseweg, Biltseweg en daarna de Koningsweg (er waren toen wat minder rotondes) en dan naar Soesterberg. Koningin Beatrix was niet erg enthousiast over de architectuur van het gebouwde langs de Koningsweg in het bijzonder de flatgebouwen. Het doel in Soest was het Nationaal Lucht en Ruimtevaart Geneeskundig Centrum in Soesterberg aan de Kampweg. Bij dit instituut heeft de welbekende astronautAndre Kuipers als arts gewerkt, maar dit was al voor het bezoek van ons staatshoofd. Ze werd daar welkom geheten door de directeur Prof. Dr. D. van Norren, oudburgemeester De Widt herinnert zich dat er onder andere een cabine was waarin piloten getest werden hoe zij reageren als zij minder ervaren van de zwaartekracht. Het is de laatste tijd vaker in de media genoemd maar wordt ook nog eens door dhr. De Widt bevestigd; de koningin is goed voorbereid en toont overal interesse in. Op de foto is goed te zien dat ze een ontspannen glimlach toont. De instelling is later omgedoopt tot Aeromedisch Instituut, maar in 2002 opgeheven. Een gedeelte van de taken is verhuisd naar het buurpand van TNO Soesterberg, ook aan de Kampweg. De afsluiting van de dag waar ook weer de vertegenwoordigers van de andere gemeenten bij waren vond plaats in het Museum. Ongetwijfeld was het gezelschap welkom geweest in 'ons' Museum Oud Soest maar in dit geval was de evaluatie in het Militair Luchtvaart Museum.

Opening EOD

Bezoek van H.M. Koningin Beatrix aan het Nat. Lucht en Ruimtevaart Geneeskundig Centrum op
3 oktober 1995. Links directeur Prof Dr. D. van Norren, in de 2de rij commissaris van de koningin
van de provincie Utrecht jhr. Pieter Bee/arts van Blokland, Koningin Beatrix, en met het ambtsketen
burgemeester J. de Widt. Foto Gemeente archief Soest

Het is voor ons gevoel nog niet echt historie, maar op 7 maart 2012 heeft Koningin Beatrix wederom een officieel bezoek gebracht aan Soesterberg. Zij was daar aan het Zeisterspoor om de nieuwe accommodatie van de Explosieve Opruimingsdienst Defensie te openen. We geven graag het woord aan toenmalig burgemeester dhr. A. Noordergraaf Hij schrijft ons;
"Het was een zeer regenachtige dag, toen zij aankwam. De koningin werd allereerst ontvangen door mij als burgemeester, in het bijzijn van de Commissaris van de Koningin van de provincie Utrecht, de heer Robbertsen. Wij begeleidden haar vervolgens naar de hoofdingang, waar zij werd verwelkomd door Commandant Kolonel dhr. Marco Kathmann van de EOD. In een wat kleinere kring volgde een gesprek over het nieuwe complex. Daarna gingen we naar buiten, waar de officiële openingshandeling plaats vond: het onthullen van een plaquette door de Koningin. Op een groot scherm aan de muur van het gebouw verscheen de naam: de sergeant-majoor Scheickkazerne van de Explosieven Opruimingsdienst (EOD), gelegen aan het Zeisterspoor in Soesterberg. De sergeant-majoor Scheickkazerne is vernoemd naar de man die als eerste Nederlandse explosievenopruimer aan het einde van de Tweede Wereldoorlog omkwam op bevrijd Nederlands grondgebied. Hij voerde in 1945 bevel over de sectie die mijnen ruimde in Bergen op Zoom. Nu nog krijgt de dienst, die verantwoordelijk is voor de identificatie en ruiming van explosieven, zowel uit de Tweede Wereldoorlog als voor geïmproviseerde explosieven, ongeveer 2000 meldingen per jaar. In totaal werken ongeveer 220 mensen voor de EOD, onder wie ongeveer 90 explosievenruimers. De dienst heeft dagelijks in eigen land drie tot vier ploegen paraat staan voor de nationale veiligheid Daarnaast is de EOD ook permanent aanwezig in uitzendgebieden om de Nederlandse eenheden te beschermen.

Het was het eerste officiële optreden van onze Koningin na het ongeluk van prins Friso in Oostenrijk. ik heb persoonlijk ook nog even met haar kunnen spreken en bij haar vertrek heb ik haar gezegd dat zij er verzekerd van mocht zijn dat wij als gemeente met haar en haar familie meeleefde. Ook heb ik haar persoonlijk heel veel sterkte, moed en kracht toegewenst!

Het is altijd weer een bijzondere belevenis wanneer je de Koningin mag ontvangen. 'k Heb dit in de achterliggende jaren een aantal keren mogen meemaken en dan merk je steeds weer dat zij zich heel goed heeft voorbereid op openingen of andere officiële gebeurtenissen. Wij mogen als land dankbaar zijn dat wij onze Vorstin zo lang als Staatshoofd mochten hebben!" Met deze laatste woorden kunnen we natuurlijk instemmen. Het was alleen een bezoek aan dit complex. Vooraf was minder publiciteit geweest. De aankomst zonder touringcar en rondrit had toch wat minder grandeur, gezien de gestaag vallende stromende regen, was begrijpelijkerwijs de publieke belangstelling ook navenant minder.

Titeloverdracht
Binnenkort is de abdicatie en wordt Prins Willem-Alexander Koning WillemAlexander, wordt hij dan ook Heer van Soest? Eerlijk gezegd kunnen wij daar geen goed antwoord op geven. Nu is de omschrijving bij officiële ondertekening van staatsbesluiten; Koning der Nederlanden, enz. enz. enz. Voluit geschreven zou de lijst beginnen met Markies van Veere en Vlissingen, ergens tussenin Heer van Soest. De titel Heer of Vrouwe van Soest was niet gekoppeld aan het koningschap. Met de vestiging van de Bataafse republiek in 1795 vervielen al deze titels en rechten maar Koning Willem I heeft in zijn eerste regeerjaren een beperkte restauratie uitgevoerd. De ambachtsheren kregen wat beperkte benoemingsrechten terug die later weer verder ingeperkt werden totdat alleen de titel overbleef. Gaat deze titel pas bij overlijden over naar de volgende generatie?

Tenslotte
Binnenkort zal het portret van Koningin Beatrix wat in de raadszaal van ons gemeentehuis hangt vervangen moeten worden door een portret van onze nieuwe Vorst Willem-Alexander. Wij willen graag de suggestie doen om het 'oude' portret tentoon te stellen in Museum Oud Soest, dan kan de bevolking van Soest het kunstwerk blijven bewonderen. De auteurs danken iedereen die aan dit artikel hebben meegewerkt. Zij zijn ervan overtuigd dat de titel Vrouwe van Soest met overtuiging gedragen is en verwachten dat het met de Heer van Soest niet anders zal worden.

Koningin Beatrix schudt de hand van ouderman Wim Schimmel van het Groot Gaesbeeker Gilde onder het toeziend oog van het koningspaar Kees de Bruin en Jeannette Hartman. Foto Archief GGG. Ontmoeting met Soester koningspaar. Bij het 175 jarig bestaan van de Hoge Raad van Adel in 1989 mocht het Groot Gaesbeeker Gilde een optreden verzorgen. Dit gebeuren vond plaats in het gebouw van de Raad van State in Den Haag. Daarnaast was er wat tijd voor een ontmoeting en mocht de schutterskoning 1988 en zijn koningin de hand schudden van Koningin Beatrix, zou er nog even collegiaal overleg geweest zijn? Voor Wim Schimmel zal het zeker een memorabel moment geweest zijn en een bekroning op zijn vrijwilligerswerk. Hij is ongeveer 40 jaar ouderman (voorzitter) van het gilde geweest. Desalniettemin wist hij ook nog tijd vrij te maken voor Museum Oud Soes i en onze Historische Vereniging, als een van de oprichters en als drijvende kracht.

Plattelandsgenotsknotsen eren Beatrix De Soester carnavalsvereniging "De Plattelandsgenotsknotsen" hadden een bijzondere manier gevonden om Koningin Beatrix te bedanken voor haar regeerperiode. Als sluitstuk van hun Romeins legioen mocht zij uitrusten op een ligbed. Van papier-maché was een iets te groot hoofd gemaakt gelijkend op een karikatuur, maar wel met een brede glimlach geproportioneerd. Dit was nodig omdat er een echt hoofd inzat, zodat ook het wuiven naar het volk goed weergegeven kon worden.

Soester 'Beatrix' op Paleis Het Loo
Paleis Het Loo heeft een tentoonstelling "Beeld van Beatrix" ingericht. Daar worden 75 kunstwerken getoond die door een selectie uit 2000 aanmeldingen uitgekozen zijn. Onder deze 75 zit een Soester, namelijk Joost Overduin. Met de betrekkelijke simpele afbeelding van Koningin Beatrix met 4 ballonnen, je moet maar op het idee komen, is hij uitverkoren. Helaas heeft dit blad binnenin geen kleurendruk dus u moet de ballonnen en hoed oranje inkleuren. Na afloop van de expositie in Het Looop 20 mei komt het portret naar Museum Oud Soest waar het tezamen met de werkstukken van andere Soester schilders tentoongesteld wordt in het kader van 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden,