Soesterbergse aangelegenheden

Coby van Esseveld

Enkele enthousiaste vrijwilligers hebben een tijdje geleden een werkgroep Soesterberg opgericht. Steeds meer resultaten van hun inspanningen worden zichtbaar en de redactie geeft hen graag de ruimte om hiervan verslag te doen.

Rondleidingen bij de Oude Tempel en Kontakt der Kontinenten
Beide rondleidingen werden goed bezocht (50-80 deelnemers), waarbij het mooie herfstweer een positieve bijdrage leverde.
In september was de eerste rondleiding een wandeling over het landgoed "De Oude Tempel". Voormalig tuinman Henk Brink, die als derde generatie van zijn familie nog steeds de tuinmanswoning op het landgoed bewoont, verzorgde deze excursie. Eerst gaf hij in de tuin van zijn huis een toelichting op de historie van het landgoed aan de hand van een aantal historische kaarten. Daarna leidde hij de ruim vijftig bezoekers rond langs de verschillende onderdelen van "Vak 12" van de Wegh der Wegen.Rond 1650 ontwikkelde bouwmeester Jacob van Campen samen met de stad Amersfoort een plan om de grond langs de verbindingsweg tussen Amersfoort en Utrecht te verkopen als bouwgrond voor buitenplaatsen.

Er werd een wegtracee uitgelegd; dubbele bomenrijen werden links en rechts geplant en de weg kreeg als projectnaam de wervende titel "Wegh der Wegen". De langs liggende "woeste heidegronden" werden in keurige vakken van elk 100x100 roede (326x326 meter) verdeeld. Tussen elk vak werd een zogenaamde "sortie" aangelegd, zodat het terrein ook vanaf de zijkant benaderbaar was. Deze sorties zijn nog steeds herkenbaar in de huidige wegenstructuur langs de Amersfoortsestraat.

Vak 12 van de "Wegh der Wegen" was het gebied waar het huidige landgoed "De Oude Tempel" zich bevindt en werd afgegrensd door twee sorties; de huidige Oude Tempellaan en de bosweg Korndiirfferlaan.

In 1650 is op Soester grondgebied vak 12 het enige vak dat ook daadwerkelijk verkocht en bebouwd is. De oorspronkelijke hofstede "Den Ouden Tempel" beyondzich aan de noordzijde van de weg en er bestaat geen zekerheid over de exacte situering. Het huidige landgoed bevindt zich aan de zuidzijde van de oude Wegh der Wegen.
De lanenstructuur dateert uit de tijd dat het goed in bezit was van prins Hendrik de Zeevaarder (1820-1879), de jongste broer van Koning WillemIII,die een passie voor bosbouw had. Het landhuis is pas in 1920 gebouwd en tot de oorlog bewoond door de familie Van Holte tot Echten. De Duitse bezetter haalde het dak van de villa af omdat het de aanvliegroute naar het vliegveld belemmerde. Ook werden, met datzelfde doel, grote delen van het prachtige bos gekapt. Gelukkig heeft de stichting "De OpenAnkh",de latere bezitter van het landgoed, het dak van de villa in oude luister hersteld en ook het bosperceel goed onderhouden.

In de week voorafgaand aan de rondleiding werd bekend dat B&W van Soest een overeenkomst heeft gesloten met de eigenaar van het landgoed om het gehele bosperceel tot bouwlocatie van ongeveer 250 woningen te bombarderen. Hierbij werd toegezegd dat de oude lanenstructuur zoveel mogelijk behouden zal blijven, maar de sfeer van het landgoed zoals het die vanaf 1850 geademd heeft zal geheel verloren gaan.

De tweede rondleiding vond plaats in oktober in en rond het conferentieoord Kontakt der Kontinenten en het erbij behorende voormalig klooster Cenakel. Pater Gerard Claassen, tevens gepensioneerd vormingswerker, en hoofd Technische Dienst Henk Verheij en leidden ongeveer tachtig belangstellenden rond en als een waar ambassadeur werd door Gerard Claassen verhaald over de gastvrijheid, respect voor de ander en tolerantie die door de orde altijd gepredikt zijn en in het huidige Kontakt der Kontinenten nog steeds uitgedragen worden. Typerend voor de moderne tijd was misschien dat Gerard Claassen tijdens de rondleiding alle aanwezige barretjes liet zien, maar minder aandacht besteedde aan de kapel van de hand van de bekende Delftse schoolarchitect A.J. Kropholler.

Het Kontakt der Kontinenten is nu een conferentiehotel, maar was oorspronkelijk (sinds 1925) het missiehuis Sint Jan van de congregatie "Gezelschap van het Goddelijk Woord" oftewel "Societas Verbi Divini" (SVD) uit Steyl in Limburg. Het was een zgn. juvenaat, een gymnasium en kleinseminarie, waar jongens hun schooldiploma konden halen, maar tevens werden opgeleid voor het werken in de missie in verre continenten.

De stichter van deze orde was Arnold Janssen, een Duitse priesterleraar. De kapel, ontwerp van de bekende Delftse schoolarchitect A.J. Kropholler is rond 1933 links aan het hoofdgebouw gebouwd. De gebrandschilderde glas in lood ramen in het hoofdgebouw zijn in 1957 en 1959 aangebracht. De ontwerper daarvan, Wim van Woerkom, heeft in het eerste raam de beeltenis van Arnold Janssen verwerkt.

Tijdens de rondleiding merkte Ton Hartman op dat er een onverwachte link is die bij weinigen bekend zal zijn. U zult zich afvragen wat deze met Soest of Soesterberg te maken heeft? Arnold Janssen wilde rond 1875 Duitse priesters als missionarissen naar China sturen om daar de bevolking tot het Rooms-katholieke geloof te bekeren. Om deze priesters te scholen was een missiehuis nodig, maar stichting in Duitsland was verboden in verband met de Kulturkampf. Daarom stichtte hij het opleidingsinstituut net over de grens in het Limburgse Steyl. Daarnaast had hij ook ervaren mensen nodig die de Chinese taal en gebruiken kenden. Wie beter dan Antoon Smorenburg kon hij hiervoor vragen? Antoon Smorenburg, geboren in 1827 in het huis achter de Oude Kerk in Soest was ongeveer 16 jaar missionaris geweest in China. Eerst als lazarist en later als missionaris van Scheut, ook wel Scheutisten (CICM) genaamd. Antoon had een goed taalgevoel, in Franse dienst was hij al officieel tolk geweest in het Chinees.

Op de "Torenlezing 2011" heeft de historicus dhr. Harry Knipschild al verteld dat hij rond 1870 terugkeerde naar Nederland. Hij was, net als zijn familie, in de veronderstelling dat hij teruggeroepen werd om tot bisschop gewijd te worden. Geheel ontgoocheld kreeg hij te horen dat hij niet meer welkom was als Scheutist. Arnold Janssen wist de capaciteiten van Smorenburg wel te waarderen. Smorenburg mocht zelfs de hoogmis celebreren waarmee de eerste twee missionarissen van de SVD naar China uitgeleide werden gedaan. Of Antoon het advies gegeven heeft is niet bekend maar deze missionarissen trachtten het geloof met harde hand op te leggen. Ook bij pater Gerard Claassen was bekend dat dit mede tot de `Bokseropstand' leidde.

Arnold Janssen richtte ook nog twee congregaties van zusters op. In 1889 de missiezusters van de Heilige Geest, de 'Blauwe' Zusters, gevolgd in 1896 door de slotzusters die voluit de "Dienaressen van de Heilige Geest van de Altijddurende Aanbidding" genoemd werden, maar ook in Soesterberg als de `Roze Zusters' bekend stonden. Deze slotzusters betrokken het klooster Cenakel in 1939 en hebben het altijddurende bidden tot 1999 daar volgehouden. Bij hun vertrekt in 1999 woonden er nog maar acht zusters en de laatste jaren werd er wel een beetje gesmokkeld met het continu rooster.Helaas was tijdens de rondleiding de kapel in het Cenakel niet te bezichtigen. Wel kon de mooie muurschildering bekeken worden.

De wandeling over de rechtersortie van het oorspronkelijke vak 11 van de "Wegh der Wegen" liet de afbraak van het kloosterleven van toen wel enigszins zien. De oude begraafplaats, die binnen de muren van het klooster lag, is geruimd en bouwrijp gemaakt. De sauna "Soesterberg", die verplaatst moet worden voor de aanleg van het tweede ecoduct over de Amersfoortsestraat, zal hier gebouwd gaan worden. Het terrein biedt nu een troosteloze aanblik. Het gevoel je in een kloostertuin te bevinden is door het verwijderen van de ommuring aan de achterzijde nagenoeg verdwenen. In de lange muur aan de westzijde is het Jozefbeeld weggehaald uit vrees voor diefstal of vandalisme, het gestolde kaarsvet als stille getuige achterlatend. Dat die vrees niet ongegrond was, werd ons verteld bij de "Lourdes grot"; het beeld van Maria is kort na vertrek van de Roze Zusters gestolen en nooit vervangen. De grot staat op de nominatie gesloopt te worden, enerzijds is de constructie door betonrot aangetast. Anderzijds zou de eigenaar van de sauna bevreesd zijn, dat de rots beklommen gaat worden om de zonaanbiddende bezoekers van de sauna, gekleed als Adam en Eva, te bespieden. Een wat merkwaardige angst, want juist de gasten van het Kontakt der Kontinenten komen van de gehele aardbol en weten toch wel waar Abraham de mosterd haalt!

Tentoonstelling Soesterbergse buitenplaatsen (Wegh der Weegen Vak 10 tot en met 13)
Een spannende zondagmiddag op 4 november voor onze voorzitter Herman Schoemaker, hij mocht in functie zijn eerste feestelijke lintje doorknippen. Daarmee opende hij de tentoonstelling "Soesterbergse Buitenplaatsen", die de geschiedenis beschrijft van het gebied van landgoed Egghermonde (vak 13), landgoed "De Oude Tempel" (vak 12), Kontakt der Kontinenten/Cenakel (vak 11) en het voormalige woonwijkje "Ons Belang" (vak 10). Per "vak" was de historie van dat gebied prachtig in woord en beeld gevat.

Vooral voor de oud-bewoners van het woonwijkje "Ons Belang", dat in 1979 in zijn geheel moest wijken voor het vliegtuiglawaai, lag de geschiedenis nog vers in het geheugen en riep het vele herinneringen op. Ter plekke werd er door bezoekers op een oude plattegrond van de woonwijk een reconstructie gemaakt van wie er vroeger waar in het wijkje "Ons Belang" woonde.

De tentoonstelling was de hele maand november te bewonderen en dus helaas bij het verschijnen van dit blad alweer afgelopen.