Herdenkingscultuur

Wim de Kam

Ook dit jaar zijn op 4 mei de slachtoffers van de oorlog herdacht en is op 5 mei de bevrijding gevierd. Op 15 augustus werden de slachtoffers herdacht van de oorlog in het voormalig Ned.Oost Indië. Onlangs is een boek verschenen getiteld 'Rondom de stilte' van de schrijver Rob van Ginkel. Dit boek is verschenen in het kader van het door het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek gefinancierde onderzoeksprogramma 'Oorlog, erfgoed en herinnering, een dynamisch perspectief'.

Het boek gaat over de herdenkingscultuur in Nederland. Dat wil zeggen over de rituelen, symbolen en gewoonten waarmee oorlog, bezetting en bevrijding in herinnering worden geroepen, de beeldtaal, inscripties en betekenis van monumenten, de gehanteerde metaforen en retoriek en de onderliggende opvattingen, motieven en belangen van organisatoren, deelnemers en toeschouwers. Het boek toont aan dat er belangrijke wijzigingen zijn opgetreden in de cultuur van het herdenken . In het boek wordt ook aandacht geschonken aan de organisatie van de bevrijdingsmars op Bevrijdingsdag in het begin van de jaren vijftig en de wijze waarop dat uit de hand liep. In het boek staat daarover het volgende:

"De Soester bevrijdingsmars"

De wandeltocht aldaar; waaraan zowel jong als oud kon deelnemen was op 5 mei 1950, het eerste jaar dat hij gelopen werd, onmiddellijk een succes. De wandelaars hielden de pas erin op begeleidende marsmuziek van een plaatselijke harmonie. Veel verenigingen hadden zich opgegeven en defileerden aan het slot van de kilometerslange mars langs de burgemeester, die zich in vol ornaat en in gezelschap van zijn gezin voor het stadhuis had opgesteld Vaandels en clubvlaggen werden als groet gestreken. De Soester Sportfederatie nam voortaan de organisatie van het festijn op zich. Netals bij de Airbornewandeltocht, waarop de mars ongetwijfeld was geënt, werden er prijzen uitgereikt aan de groepen volwassenen en jongeren die het 'netst' hadden gewandeld De populariteit van de tocht nam snel toe en al na enkele jaren werd gesproken van de 'traditionele bevrijdingsmars'. Voor het defilé langs het raadhuis posteerde zich inmiddels het ganse gemeentebestuur op het bordes. Er kwamen wandelverenigingen van buiten het dorp en streek. Men begon zelfs op buitenlandse deelname te hopen. Een feestprogramma was er dan meestal niet, maar het leek er waarlijk op dat er in Soest een succesvolle formule voor Bevrijdingsdag was gevonden. Maar net toen men zich hierover in de handen begon te wrijven, kwam er zand in de machine. Voor het lustrumjaar 1955 werd besloten de bevrijdingsmars met allegorische optochten te combineren. Kinderen beneden de tien jaar zouden van deelname aan de mars uitgesloten worden. Clandestien liepen sommige toch mee, wat tot teleurstelling bij ettelijke jonge gymnasten met minder durf of strengere ouders had geleid. De besturen van enkele gymnastiekverenigingen protesteerden hiertegen en kondigen het volgende jaar aan af te zullen zien van deelname. Om de kool en de geit te sparen, besloot de Soester Sportfederatie dat jonge kinderen weliswaar niet de hele toch, maar wel het stukje langs het raadhuis mochten wandelen. De gymnastiekverenigingen vonden dit een goede oplossing, maar op het laatste moment draaide de federatie haar besluit terug en gaf ze aan dat kinderen onder de acht jaar toch niet aan het defilé mochten deelnemen. Daarop kozen de verenigingsbesturen de kant van teleurgestelde kinderen en ouders. Hierbij speelde een belangrijke rol dat sommige bestuursleden van de federatie van buiten Soest afkomstig waren. In een ingezonden brief aan de Soester Courant lichtten de gymnastiekverenigingen hun beslissing toe. Het epistel besloot met de opmerking: 'Onze verenigingsbelangen laten we niet saboteren door vreemden'.

In het eerstvolgende nummer van de krant hekelde columnist 'H. Oekman' de opstelling van zowel federatie als verenigingen: "Wanneer ik het ronduit zeggen mag lijkt het nergens naar". De bevrijdingsmars was zijns inziens zonder de deelname van de gymnasten ten dode opgeschreven en men had alles moeten proberen om tot een vergelijk te komen. De `kwestie' was bovendien 'een luttele reden (....) om de Bevrijdingsmars in de soep te laten lopen'. In dezelfde editie reageerde een bestuurslid van de federatie, de huisarts W.J. Schutte, op de ingezonden brief van de gymnastiekverenigingen. Hij meldde dat het besluit om jonge kinderen niet 's avonds aan het defilé te laten deelnemen op zijn (dokters)advies was genomen; ze hoorden dan zijns inziens in bed te liggen en anders zouden ze vanwege de kou nog ziek worden. Schutte verweet de gymnastiekverenigingen 'gebrek aan verantwoordelijkheid'. Het leek een storm in een glas water, die met wat kunst- en vliegwerk tot bedaren zou kunnen worden gebracht. Burgemeester mr. S.P. baron Bentinck riep de betreffende besturen enkele dagen voordat de wandeltocht van start zou gaan bij zich en poogde te bemiddelen. De uitkomst was dat er voor jongeren vanaf negen jaar overdag een afzonderlijk defilé zou plaatsvinden en dat kinderen vanaf tien jaar in de avond mochten meelopen. Eind goed, al goed? Niet echt. Ondanks de burgervaderlijke verzoeningspoging was het slot van het liedje dat de 'traditionele' Soester bevrijdingsmars in 1956 voor het laatst werd gelopen. De verhoudingen waren zodanig verzuurd dat er geen vergelijk meer mogelijk bleek. De competentie- en machtsstrijd oversteeg allang de simpele vraag hoe invulling te geven aan het bevrijdingsfeest; hij had zich allengs uitgebreid tot het domein van zeggenschapsclaims over het plaatselijke verenigingsleven. Kleingeestig gekissebis leek zich hier evenals elders te paren aan bittere teleurstelling

Tot zover de passage gewijd aan Soest in het boek 'Rondom de stilte' dat zeer boeiend is om te lezen. Overigens was het in Soest niet de enige controverse in de herdenkingscultuur van die jaren. Er was ook veel te doen over de totstandkoming en de aard van het oorlogsmonument.