Jan Hondong vloog als gezagvoerder met een Fokker F-18 voor het eerst vanaf Schiphol naar Curacao. We spreken dan over 1934

Wim Peters

Het was in het centrum van het vestingstadje Grave dat mijn belangstelling voor deze vliegtuigpionier gewekt werd.
 

Op de ansichtkaart, van het voormalige wijkje "Ons Belang" in Soesterberg, is een Fokker Cl afgebeeld.

De Cl op die foto is een trucage van de fotograaf, want het vliegtuig is — volgens insiders - daar op de een of andere manier aan toegevoegd, maar dat terzijde. In de periode dat ik de bewuste kaart kocht, bezocht ik ook het centrum van de oude vestingstad Grave. Men kan er in Grave niet omheen, want, - gezien vanaf het gemeentehuis - op de hoek van de Hoofschestraat en de Bagijnenstraat, hangt een opvallend bronzen kunstwerk ter nagedachtenis aan de vlieger Jan Hondong.

Aan de zijkant van de pilaar waar het gedenkteken is aangebracht is ook een plaquette aangebracht met een tekst. En het waren de woorden "vliegwei Soesterberg", die mij deden besluiten deze bijdrage te verzorgen. (In Soesterberg zou men overigens zeggen "vlieghei").

Op deze plaquette staat de volgende tekst:  

Groeide op in "de Graaf" en bracht zijn jeugd door in het huis nummer 14 op de hoek Hoofschestraat/Bagijnestraat, dat in 1968 werd afgebroken om plaats te maken voor de huidige winkelgalerij. Nabij deze historische plek is Jan Hondong door de Graafse beeldhouwer Jan Ketterings in 2002 vereeuwigd als huldeblijk aan deze destijds beroemde KLM -piloot die Grave in de vorige eeuw op de kaart heeft gezet. Jan Hondong begon kort na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog in 1914 zijn loopbaan bij de militaire luchtvaart en was gestationeerd op de "vliegwei" van Soesterberg, waar hij in februari 1920 zijn vliegbrevet haalde en ervaring opdeed met de Cl, die toen deel uitmaakte van de militaire luchtvloot. In 1925 trad hij in dienst van de KLM en werd het "Schipholse vliegkamp" zijn thuishaven. Hij begon als piloot van een Fokker F3 en na 9 jaar verzorgde hij in een F20 de vliegdienst op Berlijn, terwijl hij in november 1929 als gezagvoerder zijn eerste (Kerst)vlucht naar Nederlands Oost-Indië maakte.

Wereldnieuws werd Jan Hondong door met de F.XVIIIPH-AIS "SNIP" de pioniersvlucht van Amsterdam via Paramaribo naar Curaçao te volbrengen. Hierdoor werd hij de eerste KLMgezagvoerder die de Atlantische Oceaan overstak. Deze Kerstpostvlucht duurde van 15 tot en met 22 december 1934. Grave dankt aan hem vele luchtfoto's die hij maakte tijdens de rondjes als hij van een buitenlandse vlucht Grave kon gebruiken als "aanvliegroute" naar Schiphol.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Jan Hondong bij de KLM inspecteur op de nieuwe luchtwegen naar het Midden-Oosten en de laatste jaren voor zijn pensionering in 1955 was hij belast met de verkeersleiding op Schiphol."

Zijn opleiding vanaf het "vliegkamp" Soesterberg moet wel bijzonder goed zijn geweest, want in die tijd ging er met enige regelmaat wel wat mis.

Nergens ben ik overigens zijn naam tegengekomen bij een crash en ook in "Soesterberg van toen tot nu" van de heren Dik en Wim Top 1) ontbreekt op dat punt zijn naam.

Overigens valt daar wel uit op te maken, dat de vliegeniers, die in de oorlogsjaren 14-18 in Soesterberg hun opleiding hebben gehad, met verschillende toestellen hebben gevlogen.

Ongetwijfeld zal ook Hondong met een Spijker V2 hebben gevlogen, maar wellicht ook in een Duitse Rumpler of een FranseFarman, want de Fokker Cl komt pas later in beeld.

Op 16 april 1913 ondertekende H.M. Koningin Wilhelmina het Koninklijk Besluit waarbij met ingang van 1 juli 1913 bij de Koninklijke Landmacht een Luchtvaartafdeling (LVA) werd opgericht, gevestigd te Soesterberg. Deze datum markeert het officiële begin van de Nederlandse militaire luchtvaart. De luchtvaartafdeling begon overigens met één vliegtuig, dat eerst werd gehuurd, maar later werd gekocht! "De Brik", gebouwd door Van Meel, "Fabriek voor bouw, verkoop en verhuur van vlieg- en watervliegtuigen en aanverwante artikelen"

In september 1913 voldeed de Brik aan de officiële luchtwaardigheidseisen. Met dit toestel worden de eerste 3 aspirant-vliegers van de Luchtvaartafdeling getraind. Kort daarna wordt de Nederlandse vloot! uitgebreid met 3 in Frankrijk besteldeFarman-toestellen. Voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog komt een tweede zending Farmans de vloot versterken, waarvan de laatste van de vier in augustus 1914 arriveert. Ook worden reserveonderdelen en motoren geleverd. Door de snelle technologische vooruitgang in die tijd zijn de toestellen al snel verouderd. Nederland bestelt daarom een aantal nieuwe jachten verkenningsvliegtuigen van het type Nieuport en Caudron. Deze komen pas in de laatste oorlogsjaren aan in ons land. Ook deze toestellen blijken bij ingebruikname sterk verouderd. Ze zijn daardoor alleen geschikt als lestoestel.

De Eerste Wereldoorlog zorgde voor snelle ontwikkelingen ook op het gebied van vliegtuigen. Nederland was in deze oorlog neutraal, maar er kwamen regelmatig toestellen van de strijdende partijen op Nederlands grondgebied naar beneden. Deze werden in de werkplaats van Soesterberg gerepareerd, wat heel leerzaam was voor de technische medewerkers. In de straatnaamgeving in Soesterberg vinden we de namen van enkele geconfisqueerde toestellen: Spad, Rumpler, Farman.

Eerst in de loop van 1920 worden de eerste C 1 's geleverd. Hoewel niet duidelijk zal Jan Hondong in een dergelijk toestel zijn vliegbrevet hebben kunnen halen. Aannemelijker lijkt het me, dat het een ander toestel is geweest want zijn brevet dateert van februari 1920 en de eerste Cl werd in augustus 1920 geleverd. Maar ongetwijfeld heeft hij gevlogen in een Cl want hij treedt drie jaar na het behalen van zijn brevet in dienst van de KLM. In de drie jaar dat hij als militair heeft gevlogen kan het niet anders zijn dan in een Cl.

In 1934 wordt hij als gezagvoerder van "De Snip" het meest bekend in Nederland.

Via Marseille,Alicante,Casablanca en de 17 -uur durende oversteek over de oceaan, bereikt men op 22 december 1934 Paramaribo.

De kranten in die tijd besteden grote aandacht aan "de crew" maar spreken ook hun bewondering uit over de door Fokker gebouwde machine.
Getuige de advertentie in de Soester Courant van 8 februari 1935

droeg het avontuur van Jan Hondong en de zijnen ook in commercieel opzicht bij. Een zilveren SNIP-lepeltje voor belangstellenden in de Kerstvlucht Nederland — West-Indie meldt de advertentie.

Noten: 1) `Soesterberg toen en nu", documentatie Dik Top, tekst Wim Top 1990