Gezondheidszorg in Soest (5); Dokter H. Koppeschaar en A.M.C. van de Ven Sauveur

Ton Hartman

De initiator van deze serie over de Soester(bergse) huisartsen, dokter Kuijpers (1929-2014), vormde samen met zijn echtgenote een 'artsenechtpaar', enkele andere artsenechtparen in Soest waren de echtparen Schutte en Overbeek. Maar aan het begin van de 20steeeuw was er al een artsenechtpaar in Soest actief, misschien wel een van de eerste artsenechtparen in Nederland. Alom bekend is dat Aletta Jacobs de eerste vrouwelijke arts in Nederland was, zij was in 1877 afgestudeerd in Groningen.

Anna Maria Clasina van de Ven Sa(u)veur (1865-1924) heeft haar dubbele achternaam te danken aan haar grootvader, deze heeft de familienaam van zijn vrouw voor de zijne geplaatst (populair in die tijd, bijvoorbeeld Gallenkamp Pels). Zij ging studeren in Leiden, daar behoorde ze tot de eerste, kleine Halting dames die de studie afrondde. Op 24 april 1891 werd zij bevorderd tot arts.

Herman Koppeschaar (1866-1932), zoon van een chemicus, studeerde medicijnen in zijn geboortestad Leiden en werd tot arts bevorderd op 29 mei 1891. Nog geen maand later was hij al benoemd tot officier der gezondheid 2' klasse in het Oost-Indië leger. In 1900 belandt hij als geneesheer te Pekalongan en sticht er op verzoek van de rietsuikerfabrikanten een kliniek voor de inheemse bevolking.

Anna en Herman Koppeschaar huwen op 11 augustus 1892 te Rotterdam, Anna's geboorteplaats, maar zij staat alleen voor de ambtenaar van de Burgerlijke stand, want hij (Herman) stuurt een volmacht. Daarna vertrekt ook zij naar Oost-Indië om aan de slag te gaan, hij als officier inMalang,zij voor de genees-, heel- en verloskundige praktijk. Zij leidt daar Javaanse vrouwen op tot vroedvrouw.

Soest of Soesterberg?
Zij zijn het eerste artsenechtpaar dat zich in Soest vestigt. In oktober 1908 koopt Koppeschaar circa zes hectare bosgrond aan de Soesterbergsestraat van de gemeente Soest, ter stichting van een sanatorium. Daarbij eist de gemeente dat er binnen twee jaar een of meer woningen worden gebouwd. Dezelfde maand nog verschijnt er een advertentie waarop aannemers kunnen inschrijven voor de bouw. Het ontwerp is van de architecten Van Essen & Van Zeggeren uit Harderwijk, volgens het Nederlands Architectuur Instituut is dit duo maar van één ander gebouw bekend. Er wordt een mooi landhuis gebouwd dat de naam "Tjemara" krijgt, ongetwijfeld geïnspireerd op hun Indonesische periode, Tjemara 1932 vertaald is dennenboom. De eerste vermelding van bewoning is februari 1909. Verder wordt er een boerderij gebouwd, die je als vakantiewoning kon huren. Het echtpaar begint met een klein particulier herstellingsoord, of er een specialisatie was is niet duidelijk. Zij komen voor op de gemeentelijke lijst van medici van 1910.

In november 1911 zou Tjemara een gesticht voor zenuwlijders zijn, maar niet voor Jan met de pet. Het was bedoeld voor 'intellectuelen' die er voor een klein bedrag konden herstellen. In de periode 1911-1914 maakte Herman Koppeschaar deel uit van de gemeenteraad van Soest.

Mogelijk was het 'ziekenhuis' niet zo'n groot succes en zochten ze wat anders. We zouden nu hun werk kunnen omschrijven als een oude variant van "Artsen zonder Grenzen". Eind april 1913 komen ze terug van een missie van zes maanden in de eerste Balkanoorlog, het is frappant hoe divers de kranten daarover berichten. Het Algemeen Handelsblad van 30 april bericht dat er te hunne huize te Soesterberg hulde werd gebracht door een groot gedeelte van de 5000 inwoners van Soest, Soestdijk en Soesterberg. Het echtpaar werd toegesproken door notaris Prillevitz (van hem is niet bekend dat hij in de gemeenteraad gezeten zou hebben) wegens ontstentenis van de burgermeester. Ook G.H. Veenstra sprak namens "Soest Vooruit" en collega H.P. Schoonenberg [Schoonenbeek] als collega. Dokter Koppeschaar sprak waarschuwende woorden dat ook Nederland goed voorbereid moest zijn met een geneeskundige dienst voor een komende oorlog, achteraf bekeken realistische woorden. Mevrouw Koppeschaar dankte het comité "Ambulance Montenegro" dat voor de geldmiddelen gezorgd had. Volgens de krant "Nieuws van de dag" van 28 april was de ontvangst op station Soesterberg (Soestduinen) en wel door de burgemeester C.J.W. Lothe van Doelen Grothe, en waren wethouder Van Klooster en raadslid Foeken van de partij.

Na een korte periode in de villa Tjemara vertrok Herman begin augustus 1913 weer naar Servië, volgens de krant zou zijn vrouw volgen.

Maar eind 1914 is het doek voor het echtpaar Koppeschaar betreffende Soest gevallen, de pas benoemde burgermeesterJ.A.A.H. de Beaufort gaat de villa Tjemara bewonen, en op 6 juni 1915 is er een grote uitverkoop. Zij vertrekken naar Hilversum, waar hij zich weer bezighoudt met de oprichting van de "Heideheuvel" en "Bosch en Duin", ook verpleeginrichtingen. De inzet is al minder hoog, de instellingen zijn bedoeld voor de 'middenstand'. In de Eerste Wereldoorlog heeft het echtpaar nog zes maanden in Parijs gewerkt. De laatst bekende woonplaats is Wassenaar. In beide plaatsen is hij nog actief geweest als arts. Na het plotseling overlijden van zijn vrouw hertrouwt Herman in 1928 met zijn schoonzuster, die weduwe is. Herman zelf overlijdt na een lang ziekbed en zijn stoffelijk overschot wordt per trein overgebracht naar Westerveld bij Driehuis, waar het gecremeerd wordt. Na afloop van deze plechtigheid spreekt de (stief?)zoon nog enkele woorden, er was door ons niet eerder van hem in de archieven.