91 jaar aanwezigheid paters SVD in Soesterberg

Rene van Hal

Op woensdag 8 juli 2015 verhuisde pater Gerard Claassens SVD uit Soesterberg op een respectabele leeftijd om gezondheidsredenen naar Missiehuis St. Franciscus Xaverius in Teterin gen. Hij was de laatste SVD-bewoner op het terrein van Kontakt der Kontinen ten in Soesterberg. Daarmee kwam een einde aan 91 jaren aanwezigheid van de SVD in Soesterberg. Reden om terug te kijken op die periode.

De start in Soesterberg
In 1875 sticht een Duitse priester Arnold Janssen het Gezelschap van het Goddelijk Woord, in het Latijns SocietasVerbi Divini (SVD). Hij deed dat in Steyl, een plaats in de omgeving van VenlofTegelen en tot op heden nog steeds een dorp dat wordt gedomineerd door de aanwezigheid van een veelheid aan kloostergebouwen. Het gezelschap was en is nog steeds gericht op het opleiden van missionarissen, die de wijde wereld in trekken. Al vanaf de start van de SVD meldden zich ook Nederlandse mannen aan om tot priester te worden opgeleid. In het jaar 1911 werd een Nederlandse Provincie (afdeling) gestart met het betrekken van een voormalig klooster in Uden. Hier werd het 1 steNederlandse klein-seminarie van de SVD gevestigd. In 1 91 5 werd vervolgens een vestiging in Teteringen operationeel.

De rectoren van Uden en Teteringen nemen het initiatief om na te denken of er in Noord-Nederland een vestiging zou moeten komen om missionarissen op te leiden. Nadat de leiding van de SVD daartoe toestemming had gegeven, werd aan de aartsbisschop van Utrecht, Mgr. H. v.d. Wetering, gevraagd of hij hiertegen bezwaar had. Op 10 juni 1917 reageert de aartsbisschop dat hij en zijn staf geen enkel bezwaar hadden tegen een vestiging van de SVD in zijn bisdom. Bij dit besluit zal ongetwijfeld meegespeeld hebben dat de rector van Uden (pater Geurts) een goede bekende was van Jan Olav Smit, op dat moment professor aan het grootseminarie van het Aartsbisdom in Driebergen-Rijsenburg.

Nadat toestemming was verleend ging de SVD op zoek naar een geschikte locatie en dat werd de op dat moment leegstaande villa De Eikenhorst in Soesterberg. De koopakte werd opgemaakt op 30 juli 1920, nadat eerder aartsbisschop Van de Wetering ook daarvoor zijn goedkeuring had gegeven. Daarmee wordt de eerste stap gezet om naar Soesterberg te komen. Doordat men druk was met de nieuwbouw in Uden (gereed in 1923) en daar voor de verdere uitbreiding ook de nodige SVD-ers nodig had, worden pas begin 1924 enkele SVD-ers benoemd in Soesterberg. Het ging daarbij om twee paters (priesters), twee fraters, twee broeders en tegelijk twintig studenten. De studenten kwamen uit Amersfoort, Baarn, Bedum (Gr), Utrecht en Zwolle. Op 8 september 1924 werd Sint Jan geopend en was een klein-seminarie en de vestiging van SVD-ers in Soesterberg een feit. Van de eerste groep studenten die in Soesterberg hun opleiding startten zijn er uiteindelijk 3 priester geworden.

Wat echter al snel blijkt is dat villa De Eikenhorst veel te klein is als klooster, opleidingscentrum en propagandacentrum voor NoordNederland. Dus al snel kwamen de plannen voor de bouw van een nieuw en veel groter gebouw, dat ruimte moest bieden aan zo'n 70 studenten. In 1925 werd met de bouw gestart. De ingebruikname was in 1926. Dit is tevens het moment dat Villa De Eikenhorst door de SVD werd verlaten. Hier zouden vervolgens de zusters Dienaressen van de H. Geest van de Altijddurende Aanbidding zich vestigen en het klooster kreeg vanaf dat moment de naam Cenakel.

In 1933 wordt het gebouw met een toen nog bescheiden kapel uitgebreid met de kapel die thans nog onderdeel uitmaakt van het gebouw van Kontakt der Kontinenten.

In de oorlog wordt het gebouw gevorderd door de Duitsers en vertrekken de SVD-ers tijdelijk naar elders.

In 1946 wordt het gebouw weer betrokken en worden de activiteiten, waaronder de opleiding van studenten, weer opgepakt. Het aantal studenten neemt direct al fors toe, hetgeen in 1949 leidt tot een interne verbouwing om alle studenten te kunnen huisvesten. Deze groei betekende ook dat het aantal paters en broeders moest worden uitgebreid en daar was in het bestaande gebouw geen plaats voor.

In september 1950 komt het aantal studenten op 96, verdeeld over vijf klassen. Na toestemming uit Rome wordt besloten tot een uitbreiding van het gebouw met een aanbouw (aan de linker zijde), welke door de Soester aannemer Van Asch wordt uitgevoerd. Op 16 september 1952 wordt de nieuwbouw opgeleverd, waarmee de paters en broeders ook meer privé konden wonen.
Het jaar 1955 is het jaar met de meeste studenten in het Missiehuis Sint Jan, namenlijk 109. Het jaar ervoor is echter in Deurne door de SVD een geheel nieuw Missiehuis in gebruik genomen onder de naam St. Willibrord. Deze verving ook het in de oorlog verwoeste Missiehuis in Uden. Vanaf het begin is gemikt op een erkenning door het Ministerie van Onderwijs als gymnasium, een erkenning die al eerder gold voor de opleiding in Soesterberg. Probleem was daarbij echter dat het aantal leerlingen onvoldoende was, omdat men nog in de opbouwfase van de opleiding zat. Voor Soesterberg was eenzelfde discussie op gang gekomen, omdat steeds meer eisen aan een opleiding werden gesteld om uiteindelijk erkend te worden. Om vooral Deurne een kans te geven, werd in 1956 besloten de twee hoogste klassen uit Soesterberg over te plaatsen naar Deurne. In Soesterberg werd dit besluit op 24 juni 1956 vertaald in het feest van "Sint Jans Onthoofding" i.p.v. "Sint Jans Geboorte". In de daarop volgende jaren worden telkens meer klassen overgeplaatst naar Deurne, wordt de erkenning als gymnasium ingetrokken, zijn ook steeds meer paters die opleidingen verzorgen (leraar zijn) naar Deurne verhuisd en uiteindelijk wordt besloten om in 1961 te stoppen met het seminarie ofwel het opleiden van priesterstudenten in Soesterberg.

Einde van het klein-seminarie in Soesterberg; overgang naar Kontakt der Kontinenten (1961-1989)
Met het stapsgewijze vertrek van het seminarie van Soesterberg naar Deurne krijgt Missiehuis Sint Jan een nieuw leven. De paters die in Soesterberg achterblijven zoeken tezamen met de Provinciaal naar nieuwe wegen en mogelijkheden voor de SVD-vestiging te Soesterberg. Opleiden zit in het bloed, dus de weg die wordt gekozen geeft daar invulling aan door de ontwikkeling tot een Vormingsinstituut voor mensen die in de Derde Wereld hulp willen bieden. Deze krijgt de naam mee "Centrum Kontakt der Kontinenten". Het succes was dermate groot dat al snel niet alleen kon worden teruggevallen op de inzet van SVD-ers maar dat ook "leken" moesten worden aangetrokken. Belangrijk moment is toch wel het jaar 1986, het moment dat Wilco Bunskoek wordt aangesteld als directeur. Dat is ook het moment dat wordt stil gestaan bij de verdere toekomst van het Kontakt der Kontinenten. Een loskoppeling van de SVD was daarbij noodzakelijk, omdat de congregatie ook niet langer de financiële risico's kon opvangen en Het Vormingsinstituut zich niet alleen vanuit de visie van de SVD kon worden uitgebouwd, maar dat er een verbreding moest plaats vinden ook richting andere identiteiten dan de katholieke.

Gebouwen en terreinen (1989); SVD-ers verlaten hoofdgebouw.
Vanaf 1989 is Kontakt der Kontinenten volledig verzelfstandigd. De SVD-ers hebben zich terug getrokken uit de organisatie. Weliswaar is in het bestuur van de Stichting tot op heden nog steeds een zetel beschikbaar die vanuit de SVD wordt ingevuld. Tegelijkertijd zijn ook de activa (terrein en gebouwen) overgedragen (verkocht) aan Kontakt der Kontinenten. Dat was ook het moment dat de nog in het Missiehuis Sint Jan in Soesterberg wonende SVD-ers het pand verlieten en verhuisden naar een bungalow die elders op het terrein werd gebouwd. Daarmee was ook aan de naam Missiehuis Sint Jan een eind gekomen. In de volksmond zal dat nog niet zo het geval zijn, maar de naam prijkt niet meer op de gevel. In de gebouwen van Kontakt der Kontinenten zijn natuurlijk nog wel veel verwijzingen te vinden naar de historie van deze SVD-plek in Soesterberg, zoals door etage- en zaalnamen.

De betekenis van de aanwezigheid van de SVD in Soesterbergs voor de regio
Gedurende de 91 jaar dat de SVD-paters in Soesterberg woonden hebben zij duidelijk ook een rol voor de regio vervuld. In de weekenden verzorgden zij vieringen in vele parochiekerken of waren zij als pastor verbonden aan een van de regionale ziekenhuizen, verzorgings- en verpleeghuizen. Hun inzet is altijd zeer gewaardeerd.

Zeker voor Soest en Soesterberg zijn er enkelen die zich wat breder hebben ingezet en hun sporen hier verdiend hebben.

In de periode 1957-1973 is er vanuit het Missiehuis Sint Jan ook een vestiging in Amersfoort met als naam "De Open Deur". Deze vestiging had een missie in Nederland onder niet-katholieken. Met name daar werden bruggen geslagen tussen katholieken en niet-katholieken (de eerste stap in het traject wat later oecumene wordt genoemd). Pater Piet van Enckevort SVD heeft zich daar jarenlang ingezet samen met andere SVD-ers. Je ging in die tijd naar de Open Deur voor bijvoorbeeld de voorbereiding van een zogenaamd gemengd huwelijk. Na de sluiting van deze vestiging is de functie nog ruim 5 jaar vanuit het Missiehuis Sint Jan voortgezet. Pater Piet van Enckevort SVD trok op zijn bromfiets vaak ook door Soest en ging voor in de vieringen in de HH Petrus en Pauluskerk. Veel Soesters hebben zich in die tijd ook door hem laten begeleiden bij de voorbereiding van hun (gemengd) huwelijk.

Een andere bekende priester is Gerard Claassens SVD. Hij werd in 1962 als cursusleider voor jongeren aan het Kontakt der Kontinenten verbonden. Tot 1974 is hij aan het KdK verbonden gebleven. Hij was een groot ambassadeur voor deze organisatie zoals bij rondleidingen door het KvK en Open Monumentendagen wanneer het oude Missiehuis te bezoeken was. Hij bewoonde tot juli dit jaar ook als enige SVD-er nog in de bungalow die in 1989 op het terrein was gebouwd. Daar was hij graag ook gastheer voor andere SVD-ers, die bijvoorbeeld enkele weken in Soesterberg op vakantie kwamen. Jarenlang verzorgde hij de vieringen in de Drie Eiken. In 2014 werd hij koninklijk onderscheiden voor zijn vele werkzaamheden.

Een andere en misschien wel de meest bekende SVD-er is pastor Jules Ypma. Naast zijn werkzaamheden voor Kontakt der Kontinenten als cursusleider voor missionarissen werd hij in 1983 als pastor benoemd aan de Carolus Borromeusparochie in Soesterberg. Deze functie heeft hij tot zijn onverwachts overlijden op 13 november 1994 mogen vervullen. "Daar ontplooide hij zich als een veelzijdig man die gaandeweg de harten van velen wist te winnen" zo omschreef B.F.M. van HiIlen, voorzitter van het parochiebestuur hem in het In Memoriam dat in de Soester Courant is verschenen. Hoogtepunt in zijn verbondenheid met de Soesterbergse gemeenschap was zeker ook de viering van zijn veertigjarig priesterfeest in Soesterberg. Bij zijn uitvaartdienst in de Carolus Borromeus was deze kerk te klein in een viering, die meer dan 2 uur duurde en waarin Soesterberg afscheid nam van deze bijzondere man.

Geraadpleegde literatuur
• Contactblad voor alle vrienden van de SVD "ROND", met name nummer 200, oktober 2015 en oktober 2011
• De wereld in huis; vijftig jaar Kontakt der Kontinenten (2011)
• Tijdschrift "Van Zoys tot Soest, 34e jaargang nummer 1 - zomer 2013 met een hoofdstuk "Het Cenakel te Soesterberg" door Coby van Esseveld
• Boekwerk Ecce Agnus Dei; Missiehuis Sint Jan. Uitgegeven in 1974 bgv 50 jaar SVD te Soesterberg.
• 1954 -2004; 50 jaar; ; Missiehuis St. Willibrord Deurne; Huis met een missie.
• Missiehuis Teteringen 90 jaar een sterk verhaal door JanHolmansvd; 2006
• Soester Courant; diverse berichten over de SVD in de loop der jaren
• Eeuwfeest Nederlandstalige SVD 1911-2011; Arnold Janssens Erfenis aan Nederland en België door Bert Bijnen, Toon Hoefnagels, Gerard Jansink; 2011
• AD/Amersfoortse Courant dd 22 oktober 2011: Soesterberg toen en nu door Hans Kruiswijk: Zonder het te weten z'n tijd ver vooruit; verhaal met en over pater Gerard Claessens
• Wordingsgeschiedenis der Nederlandse SVD-provincie 1910 - 1924 door Antoon Hullen svd, uitgave januari 2003