Rare fratsen op "De Stompert"

Ton Hartman

Inleiding
Onderlaatst was er een herdenking van een bijzondere gebeurtenis die honderd jaar geleden plaatsvond op de flank van "De Stompert". Er werd herdacht dat er een persoon met een toestel zwaarder dan lucht gevlogen had boven Nederlandse bodem. Eerder waren er al wel mensen met een hete luchtballon die zich in het luchtruim hadden begeven maar dit wordt door de beoefenaars niet als vliegen beschouwd maar als varen.
Waarom is er voor de Stompert gekozen? De reden is vrij eenvoudig, het terrein was in gebruik bij de Genie. De Genietroepen experimenteerden al langer met luchtballonnen en ook de vliegtechniek had hun voorzichtige belangstelling. In de gemeente Soest is de Stompert het hoogste punt (59 meter boven NAP) en ook van belang was dat de helling aan de noordoostelijke kant (de windrichting met de meeste opwaartse beweging) niet met boompjes begroeid was. In het buitenland waren al meer pogingen ondernomen om met een vliegtoestel de lucht in te gaan, sommige waren succesvol, andere waren met de vliegbeweging wel geslaagd maar hadden nog geen goede landingstechniek zodat ze hun waaghalzerij met verwondingen of zelfs met de dood moesten bekopen.

Honderd jaar geleden
Wat gebeurde er op de 28 juli 1908 op de Stompert? Het heeft wel iets weg van het populaire televisieprogramma "Ter land, ter zee en in de lucht", met een zelf gefabriceerd knutselwerkje wordt geprobeerd om een glijvlucht te maken. Nu was hier maar één deelnemer en dit was Willem Hendrik Schukking. Deze had een toestel gemaakt wat wel erg veel leek op het toestel waar de gebroeders Wright in de Verenigde Staten al de nodige ervaring mee hadden opgedaan. Volgens hun eigen opgave hebben de fietsenmakende (productie) broers met hun'Glider'al vanaf 1902 tweeduizend vluchten gemaakt waarvan de langste afstand al bijna 190 meter was.
Nu was het vliegtuig — want zo mogen we het toch wel noemen — van Schukking gemaakt van materiaal wat ter plaatse aanwezig was; een geraamte van dunne bamboestaven en wilgen tenen die bij elkaar gehouden werden met pianosnaren en koperdraad en bekleed met ballonstof. Het geheel woog 30 kilo en de bouwkosten werden geschat op 65 gulden. Schukking en zijn kompanen — of moeten we spreken van ondergeschikten — hebben het toestel in het `kamp van Zeist' gebouwd. Dus misschien is het feit dat het eerste Nederlandse vliegtuig op Soester bodem is gebouwd nog meer memorabel dan de glijvlucht van 28 juli. Hoe ging Schukking aan de gang? Enkele helpers houden aan weerszijden de vleugels omhoog en Schukking loopt in het midden onder het toestel tegen de wind in van de heuvel af. Daarbij lukt het hem om aan het fragiele toestel te hangen en 15 meter lang zijn voeten niet aan de grond te zetten. Later probeert hij het met behulp van een smalspoor waarop een karretje over de rails naar beneden suist. Schukking gaat dan plat op het dek liggen. Helaas is de wind dan wat geluwd en geeft dit geen beter resultaat volgens zijn eigen verslag. Mogelijk is de laatste poging wel desastreus geweest want Schukking onderneemt geen nieuwe poging en over het toestel wordt met geen woord meer gerept. Overigens heeft dit smalspoorlijntje niets te maken met het latere smalspoorlijntje wat station Soestduinen met het vliegkamp verbond. De titel van dit verhaal, "Rare fratsen op de Stompert", slaat op het verslag wat in de Telegraaf van die tijd geplaatst is. Schukking heeft zijn ervaringen op schrift gesteld en naar de krant gestuurd. Er was dus geen verslaggever bij de manoeuvres aanwezig, maar dat vormde voor de Telegraaf geen belemmering om er een sensationeel artikel over te schrijven. Wat haalt die jonge luitenant (Schukking) rare fratsen uit, pure waaghalzerij.

Onthulling van de gedenksteen.
Ter ere van dit feit is op 28 juli 2008 een gedenksteen geplaatst met daarop een plaquette met de volgende inscriptie;

Op 28 juli 1908 heeft 2e luitenant
der Genie Willem Hendrik Schukking
met een 'WrightGlider' zweefvliegtuig
als eerste vluchten met een vliegtuig
zwaarder dan lucht in Nederland
gemaakt.
Hij vloog in noordelijke richting vanaf

de heuvel 'De Stompert'.

28 juli 2008

U, als aandachtige lezer, zal ook opmerken dat het woord vluchten in meervoud is afgedrukt, hiermee wordt geen militaire strategie bedoeld. Merkwaardig is het wel, zal gedoeld worden op de mogelijkheid dat de sprong stuiterend verliep? De auteur van het onderstaande gedenkboek duidt erop dat er dus op twee manieren gevlogen is; hangend onder het gevaarte en liggend op het onderste dek. Hoewel de eerste zin van de plaquette al erg lang is was de toevoeging na Schukking met een op de 'WrightGlider'gelijkend zweefvliegtuig formeler juister geweest. Ze hadden immers zelf maar een toestel gepionierd.
Schukking heeft na de experimenten op de Stompert de vliegerij afgezworen, bij de presentatie van het gedenkboek werd daarvoor de reden bekend gemaakt. Zijn 'verkering' stelde de eis dat hij zou stoppen met de vliegkunsten voordat ze in het huwelijksbootje stapten. Daarbij moet wel vermeld worden dat de jongste dochter van het echtpaar Schukking, mevrouw (Jet) van OordtSchukking (oud 89 jaar) aan de welbekende Soesterberg kenner en ook gastschrijver van dit periodiek, Jan Menne influisterde dat dit verhaal binnen de familie niet bekend is. Soms worden familiegeheimen wel aan de pers vrijgegeven, een bekend voorbeeld is wijlen Prins Bernhard.
De steen is niet helemaal op de plaats gezet waar Schukking zijn capriolen uithaalde, om praktische redenen is de zuidelijke voet van de Stompert gekozen. De Stompert is gelegen aan de oostelijke zijde van de Van Weerden Poelmanweg achter de spottersplaats. Helaas is de plaats nog niet erg uitnodigend gekozen. Het terrein hoort onder de Prins Bernhardkazerne, maar hoewel er wel een toegangspoort achter de spottersplek is en deze in lopende toestand gepasseerd kan worden zullen civiele burgers daar zich niet gauw wagen. Er staan meerdere camera's opgesteld die bespieden wie zich binnen de omheining begeeft.
De onthulling vond plaats in een militaire entourage. De officieren waren in formeel uniform terwijl de toeschouwers in korte broek toekeken, het was een van de spaarzame warme dagen van deze zomer. Na de toespraken was er ook een militaire groet door een helikopter die door de luchtverplaatsing ook voor verkoeling zorgde.

De presentatie van een boek over W.H. Schukking.
Na de onthulling van het monument door de betachterkleinkinderen van Schukking vond er nog een samenzijn plaats in het "Militair Luchtvaartmuseum". Na een paar toespraken mocht auteur Wim Adriaansen zijn boek toelichten. Het fraai uitgevoerde boek heeft als titel "Willem Hendrik Schukking" maar de subtitel "Een sprong in de wereld der Aviatiek" geeft mooi weer wat de inhoud is. Na lezing van het boek kwam eigenlijk wel naar voren dat niet zijn fratsen op de Stompert voor de luchtvaart van belang waren, maar dat zijn studie naar de ontwikkelingen in het buitenland betreffende vliegtuigtechniek doorslaggevend is geweest.
Hij verzamelde allerlei aspecten van het vliegen en attendeerde aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog zijn superieuren dat het vliegtuig in oorlogvoering steeds belangrijker zou worden. Verder bevat het boek een aardige levensloop van deze Schukking en zijn naaste familie. Het boek is fraai geïllustreerd met harde kaft en bevat 80 bladzijden en is verkrijgbaar bij de betere boekhandel maar ook in ons Museum Oud Soest. Het kost E 15,- waarvan ons museum ook een bijdrage krijgt.

Spotters in Museum Oud Soest.
Hierboven is wel een beetje geringschattend — zelfs licht spottend — geschreven over de onderneming van Schukking, maar het vormt wel een mooie verbinding met het volgende onderwerp namelijk het spotten van vliegtuigen. Dit is net zo oud als het vliegen zelf, dus kunnen we de hulpen van Schukking en de fotograaf wel benoemen als de eerste spotters in Nederland. Het is daarom heel goed gekozen van onze tentoonstellingscommissie in Museum Oud Soest om de spotters hun materiaal juist nu te laten exposeren, honderd jaar na dato.

Op de hierbij geplaatste foto ontbreekt Willem Hendrik Schukking terwijl zijn secondanten al klaar staan. Ik kan mij voorstellen dat hij zich ophield in de veldlatrine. Tegenwoordig zou dat vast niet meer mogen want het waterwingebied ligt vlakbij, op de foto is op de achtergrond het "Reservoir der Waterleiding" te zien. De fotograaf en de rechter soldaat zijn onbekend, de linker soldaat (had hij voor de foto geen schone broek kunnen aantrekken) heet volgens de overlevering Smit. Dus komt u dit najaar allen naar het museum om te zien wat de navolgers van Smit in honderd jaar beleefd hebben.