Brandweer Soest: 85 jaar belangeloze inzet

Jan van Steendelaar

Wie tegenwoordig het moderne materieel ziet dat de dit jaar 85-jarige Brandweer Soest ter beschikking staat, kan zich nauwelijks voorstellen dat vroeger de mensen over niets anders de beschikking hadden dan emmers, ketels, tobben en tonnen, eigenlijk alles waar water in gedaan kon worden om branden te blussen, en als het om een natuurbrand ging enkel takken om het uit te slaan.
Het was de tijd dat de daken van huizen en boerderijen uit riet bestonden, en de hutten die er toen nog waren met stro of heideplaggen waren bedekt. Als men een begin van brand niet onder de knie kreeg, was er geen redden meer aan, ondanks het feit dat iedereen die goed ter been was 'te brande moest loopen' en blusgereedschap mee moest brengen. Timmerlieden moesten bij len en hamers meebrengen en voor ladders zorgen.

Een lichte verbetering, maar destijds waarschijnlijk een opzienbarende uitvinding, was de brandemmer. Het grote voordeel ervan was dat men ermee kon gooien en smijten zonder dat ze kapot gingen. Het scheelde ook aanzienlijk in de bulten, builen, schrammen en ander letsel dat nogal eens het gevolg was van een onzachte aanraking met de meest uiteenlopende metalen voorwerpen die tot dan toe werden gebruikt. Dat er heel veel mensen nodig waren om een brand te kunnen blussen laat zich raden: soms moest het water van heel ver uit een sloot of vijver worden aangevoerd.
Door die afstand ging er onderweg nogal wat water verloren en waren de emmers op de plaats van bestemming soms nog maar voor de helft gevuld ...
In het midden van de zeventiende eeuw werd de brandspuit uitgevonden. Amsterdam had de primeur om ermee te gaan werken. Het was een simpele 'machine', een handpomp, maar het betekende wel het begin van het einde van de noodzakelijke inzet van tientallen, vaak honderden mensen bij blussingswerk. In 1672 verbeterde Jan van der Heij den, de beroemde werktuigkundige, met zijn uitvinding van de slangenbrandspuit de spuit doordat het water voortaan rechtstreeks uit open water in de spuit werd gepompt. Dat was het begin van een overigens langzame verbetering van het brandweermaterieel. Ook in Soest drong de modernisering op dit gebied door. In 1855 had de gemeente de beschikking over twee brandspuiten: in de brandspuithuizen in de Kerkebuurt en in het Langeind (ter hoogte van de huidige zaak van Mets aan de Van Weedestraat). De sleutels van elk van de beide brandspuithuizen werden 'op eene bestemde en voor iederen huisgenoot gereedelijk toegang hebbende plaats, bewaard door den bewoner der aan ieder brandspuithuis annexe woning. [2]
Het brandweerpersoneel bestond vroeger uit dienstplichtigen (de brandweer werd toen dan ook plichtbrandweer genoemd), mannelijke inwoners van achttien tot zestig jaar. In 1923, toen Soest 8.000 inwoners telde, kwam aan die verplichting een eind door de oprichting van de Vereniging Vrijwillige Brandweer van Soest. Het doel van de initiatiefnemers met gemeentesecretaris J.G.A. Batenburg voorop was te komen tot een betere brandweerorganisatie en dito brandbestrijding.

In het begin veranderde er nog niet veel. De eerste (tot 1855) handgetrokken en —bediende brandspuit was weliswaar vervangen door een motor-plunjerpomp met een capaciteit van 500 liter per minuut, maar hij werd de eerste drie jaar nog wel getrokken door een paard. Het dier was niet zelden moeilijk te vangen, wat de uitruktijd aanmerkelijk verlengde... In 1926 werd het eerste voertuig aangeschaft dat men met enige fantasie een heuse brandweerauto zou kunnen noemen. In de jaren die volgden werden de middelen ter voorkoming en bestrijding van brand en brandgevaar —mede door de aanleg en uitbreiding van het waterleidingnet- steeds beter, zoals het rijdende materieel en de slangen. Het oefenen door de vrijwillige brandweerlieden, die ook toen al hun taak zeer serieus opvatten, en ook het systeem van alarmeren werd verbeterd. De kleppers waren al vervangen door het bij brand luiden van de klokken in de toren van de Oude Kerk, en later door een sirene op het raadhuis annex politiebureau aan de Steenhoffstraat. Ook telefonische alarmering werd mogelijk; later kwamen er de persoonlijke alarmeringsmiddelen, zoals de pagers (piepers) waarover iedere vrijwilliger nu de beschikking heeft.
Legio zijn de verhalen uit vroeger tijd van gebeurtenissen, waarvan een aantal bijzondere is vastgelegd in het boek 'Van handpomp tot haakarm', tien jaar uitgegeven ter gelegenheid van het 75- jarig bestaan de brandweervereniging. De regels waaraan de brandbestrijders zich moesten houden, hadden vroeger in de eerste plaats betrekking op de verplichting van opkomst. Niet alleen afwezigheid op de oefenavond (vier keer per jaar!) werd beboet, ook wie zich meer dan een kwartier te laat op het brandadres meldde, kreeg een boete van 50 cent. Wie helemaal niet kwam opdagen, moest het dubbele betalen. Het niet dragen van herkenningstekens leverde de gemeentekas ook geld op: een gulden. De brandweer was in die tijd niet alleen goedkoop voor de gemeente, ze verdiende er door dit boetesysteem zelfs nog geld aan...
Inmiddels zijn de handbrandspuiten, de leren emmers en alle andere hulpmiddelen uit de beginperiode van de Vereniging Vrijwillige Brandweer van Soest museumstukken geworden. De brandweerzorg berust sinds 1984 niet meer bij de vereniging, maar bij het korps. Het is één van de talloze veranderingen die zich op het gebied van brandpreventie- en bestrijding in de loop van tientallen jaren hebben voorgedaan. Wat niet is veranderd, is het enthousiasme van de vrijwilligers, hun bereidheid om wekelijks te oefenen met het modernste materieel en materiaal dat de gemeente beschikbaar stelt, en hun belangeloze inzetvoor het beschermen van de eigendommen van de inwoners, een taak die ze vrijwillig op zich genomen hebben en waarvoor ze dag en nacht klaar staan. Nu al 85 jaar lang!

Foto's archief Jan van Steendelaar