De Malebrug

Ton Hartman

Inleiding.
Onderlaatst is de fietsbrug tussen Soest en Hoogland geopend. Bij deze opening werd ook de naam onthuld namelijk "Malebrug". Tijdens de opening was al wel duidelijk dat er maar weinig mensen waren die wisten waar deze naam aan ontleend is. In dit artikel wordt verklaard waar de naam zijn oorsprong vindt. Enkele Soester historici die naar een verklaring gevraagd werden opperde de gedachte dat met 'male' het bemalen van een polder bedoeld wordt. Deze gedachte is een realistische gedachte maar hier niet van toepassing. Aan de oostelijke kant van de rivier is de brug over de Eem gelegd aan het uiteinde van de 'Malewetering' bij het gemaal 'Malesluis', in de laatste naam zit al een tegenstrijdigheid. In vroegere tijden was er dus een sluis in de 'Malewetering' om water in de Eem te laten afvoeren of bij opstuwende winden het water te beletten om binnen te stromen. Maar om water weg te malen heb je een soort van molen nodig en is een sluis niet genoeg. Toen er dus een gemaal kwam in de plaats van een sluis heeft dit gemaal de naam 'Malesluis' gekregen, maar daarmee is de naam 'Male' nog niet verklaard.

Het College van de Malen op het Hoogland.
Voor de verklaring van 'Male' moeten we terug naar de middeleeuwen en een stukje ontginningsgeschiedenis behandelen. Dat brengt tevens een link tussen Soest en Hoogland naar voren. Rond de eerste millenniumwisseling behoorde veel landbouwgronden en de daarop staande hoeven (boerderijen) in Soest en Hoogland toe aan kerkelijke instellingen zoals de Sint Paulusabdij en het kloosterstift te Elten. De woeste en nog niet ontgonnen gronden werden toendertijd verdeeld en stukje bij beetje ontgonnen. De ontginners behoorden bij bepaalde hoeven en mochten zich min of meer eigenaar van deze nieuwe ontginningen noemen. De restgebieden werden gezamenlijk aangepakt en ongedeeld verdeeld over de vijftien en een halve eigenaar van boerderijen in het gebied van Hoogland. Door vererving en verkoop kwamen er al gauw meer eigenaren en besloot men elk aandeel in vieren te delen. Er bleken toen 62 porties te bestaan. Gezamenlijk hebben ze van een aandeelhouder een portie gekocht en sinds vele eeuwen heeft deze 'vereniging' dus 61 'Malenporties' in bezit. Deze 'vereniging' werd in oude geschriften genoemd "Het College van de Malen op het Hoogland" en bestaat
dus uit de 'malen', dat wil zeggen de leden/aandeelhouders. Deze 'malen' hebben gezamenlijk een wetering en een sluis laten aanleggen en in de loop der tijden werden deze dan ook naar de eigenaren "Malewetering" en 'Malesluis' genoemd.
Kunnen we deze 'vereniging' vergelijken met het 'Groot Gaesbeker Gilde' of het 'Sint Anna Gilde' die we hier in Soest hebben? Duidelijk niet, bij de Soester 'verenigingen' is het bij beëindiging van het lidmaatschap over en uit. Bij de 'malen' is de malenportie vererfbaar en blijft meestal in de familie. De 'malen' zijn over het algemeen geen Hooglanders en de landerijen worden niet door de 'malen' gebruikt. 'Het College van de Malen op het Hoogland' is een soort marke Organisatie (gezamenlijk grondbezit) welke in het oosten van Nederland wel vaker voorkwam. Ook in 't Gooi hebben ze heel lang zo een Organisatie gehad namelijk de erfgooiers met de vereniging 'Stad en Lande'. Deze laatste vereniging was duidelijk een organisatie van gebruikers en niet van eigenaren en de erfgooiers hadden een gebruiksrecht en geen eigendomsrecht.
Hoewel de gilden in Soest al een respectvolle ouderdom hebben zijn de 'malen' toch nog wat ouder, hun eerste vermelding dateert uit 1282. Uit de 14e eeuw zijn al wat namen van 'malen' bekend, mogelijk komen er wat van deze 'malen' uit Soest. De naam Gerrit
Zoes wijst in de richting en ook Egbert de Beer zou best familie in Soest gehad kunnen hebben.

Uit historisch oogpunt gezien is Johan van Oldenbarnevelt misschien wel de bekendste 'maal' geweest, ook was Soest niet geheel onbekend voor hem, zijn familie bezat hier ook wat landerijen en een boerenhofstede. Een van deze landerijen was gelegen nabij het punt waar de nieuwe brug op de Soester oever aansluit en vormde een aansluitend lint naar boerderij 'De Staelenhoef' (nu Birkstraat 123). Het was een mooie reden geweest om de brug naar hem te vernoemen, deze markante figuur, geboren in Amersfoort, had in het Eemland vele bezittingen. Als in Johan's jonge jaren de brug er was geweest had hij daar zeker gebruik van gemaakt om een rondreis langs de eigendommen van zijn familie te maken. Misschien had hij op zijn oude dag wel terug willen keren naar zijn geboortegrond maar het is anders gelopen. Hij kreeg het aan de stok met Prins Maurits, het droevige einde van Johan van Oldenbarnevelt moet bekend zijn.
Omdat ik verwacht dat er vele recreanten en toeristen van deze brug gebruik zullen maken die uit het gehele land komen had een naam met nationale betekenis misschien wel wat meer cachet aan de brug gegeven.

De Malewetering.
Wetering is weer een mooi woord wat een ouderwetse klank heeft maar de meeste lezers zullen wel begrijpen dat daarmee een watergang bedoeld wordt. De Malewetering is een uitwetering of buitenwetering, vanaf de verschillende landerijen van de 'malen' wordt het water door gebieden die aan andere toebehoren naar de Eem geleid. Het is vergelijkbaar met het 'Oude Grachtje' in onze polder.

Sint Margriet
Kunnen we heden ten dage de 'malen' nog herkennen? Eigenlijk niet echt, alleen één keer per jaar verzamelen ze zich om de jaarcijfers te controleren, de 'uitdeling' in ontvangst te nemen en een soortement 'teerdag' te vieren. Dit gebeurt al eeuwenlang op de naamdag van Sint Margriet (oude stijl d.w.z. volgens de Juliaanse kalender) en dat is 13 juli. Er is geen verklaring waarom dit op 'Margrietendag' gebeurt.
De huidige malen hebben meestal hun 'malenportie' verkregen via vererving, het is daarom niet verwonderlijk dat vele 'malen' connectie hebben met notarisfamilies. Indien een familie geen interesse meer in de malenportie had dan wist de notaris dat meestal als eerste en kon daar dan op inspelen.
Door de landinrichting, wegenaanleg en stadsuitbreiding zijn in de loop der tijden (vooral 20e eeuw) verschillende oorspronkelijke landerijen vervreemd,
doch zijn er ook weer wat andere landerijen aangekocht en dus blijft het 'College van de Malen op het Hoogland' zijn bestaansrecht houden. De rentmeester en de thinsmeesters (dit is het dagelijks bestuur) van deze vereniging waren dan ook zeer vereerd met de naam van de fietsbrug.

De gegevens voor dit artikel komen uit het boek 'Een zeer oud en voornaam college' geschreven door dr. C. Dekker en uitgegeven in 2000. De ouderdom hebben we al behandeld maar wat wordt nu met 'voornaam' bedoeld. In de late middeleeuwen mocht dit college bepaalde eigendomsoverdrachten zelf registreren en zelfs een schout aanstellen, ook het schouwen van wegen en waterlopen behoorde tot hun takenpakket. Zodoende hadden ze taken die normaal door het gerechtsbestuur (vergelijkbaar met nu het gemeentebestuur) gedaan werden. Ze mochten zich toen daarom 'voornaam' noemen.

Slot.
In het bovengenoemde boek zijn nog veel meer wetenswaardigheden beschreven maar we nemen het"advies van Johan van Oldenbarnevelt ter harte. Zijn laatste woorden op het schavot waren dan ook; "maak het kort, maak het kort".