Verkoop en koop van een perceel bouwland aan de Treutschen Hollenweg in Soest in het jaar 1865

Wim Peters

Als Jan Broek 62 jaar is vindt hij het nodig om, samen met zijn nog in leven zijnde kinderen, een perceel bouwland op de Eng in Soest te verkopen.
Joannes (zoals hij later in de akten van de burgerlijke stand wordt genoemd) is omstreeks 1802 in Soest geboren. Als hij 28 jaar is trouwt hij met Gijsberta (Giepje) Schouten, die vier jaar jonger is [43].
Jan is een zoon van Peter Broek en Barbara Schouten; zijn echtgenote een dochter van Gijsbert Schouten en Geertje Keijser (Peterse).
Het echtpaar krijgt 7 kinderen, waarvan er twee volwassen worden: de dochters Petronnella en Geertje. De andere vijf kinderen sterven op zeer jonge leeftijd (de meesten beneden de leeftijd van één jaar).
In de akten van geboorten wordt steeds aangetekend, dat Jan "daghuurder" is; in de bedoelde verkoopakte is hij "landbouwer".
Jan bereikt de ouderdom van 84 jaar (hij overlijdt op 15 mei 1887 in Soest"), maar zijn vrouw is pas 36 jaar oud als zij op 16 mei 1842 in Soest overlijdt45). Het gezin woont aan het Lange Eind te Soest.

In het archief van de Historische Vereniging Soest/Soesterberg wordt het originele afschrift van de akte van verkoop en koop van een perceel bouwland op de Eng bewaard. Deze akte is getranscribeerd en sommige onderdelen geven aanleiding tot enige toelichting.

De akte:
"Voor Hermanus Pen notaris residerende te Baarn arrondissement Amersfoort provincie Utrecht in tegenwoordigheid van de nagenoemde en medeondergetekende getuigen
Zijn gecompareerd
Jan Peterse Broek van beroep landbouwer, Petronnella Broek en Geertje Broek, beiden ongehuwd, zonder beroep, allen wonende in de gemeente van Soest, allen aan den ondergetekenden notaris bekend. Dewelke bij de tegenwoordige akte verklaaren te hebben verkocht, afgestaan en overgedragen onder vrijwaring van alle stoornissen voortkomende uit hijpotheken, substitutien en alle andere beletselen hoe ook genaamd en zich derhalve te verpligten tot levering of opdragt door middel der overschrijving in de daartoe bestemde registers aan en ten behoeve van Hendrikus Butzelaar, koopman in hout, wonende op de Melm onder de gezegde gemeente van Soest, mede aan den ondergeteekenden notaris bekend die thans ook alhier gecompareerd zijnde verklaarden alszoo in koop te accepteeren voor zich zijne erfgenamen of regtverkrijgenden de helft in een perceel bouwland (waarvan de wederhelft aan den kooper toebehoort) gelegen aan den zoogenaamden Teutschen hollenweg onder de gemeente van Soest, belend ten noorden den Heer Kuijper, ten oosten den straatweg, ten zuiden den hollenweg en ten westen de weduwe en erven Hendrik Ebbenhorst.
Op den perceelsgewijzen kadastrale legger bekend in sectie H nummer 288 bouwland groot drie en dertig roeden en veertig ellen.
De verkoper Jan Peterse Broek heeft het thans verkochte voor rekening der gemeenschap in welke hij met nu wijlen Zijne echtgenoote Giepje Gijsbertse Broek is gehuwd geweest, aangekocht van Maria Jansen Broek blijkens koopcontract den echt en twintigsten April achttienhonderd acht en twintig voor den notaris Gerrit van Steijn van Hensbroek in getuigen te Soest gepasseerd behoorlijk geregistreerd, overgeschreven ten kantore van hijpotheken te Amersfoort den elfden Julij Achttienhonderd acht en twintig in deel twee en dertig nummero drie en zestig. Het aandeel van voormelde Griepje Gijsbertse Broek is bij haar overlijden verstorven op hare kinderen en eenige erfgenamen de comparanten Petronnella en Geertje Broek, welke alzoo thans met hunnen vader genoemde Jan Peterse Broek te zamen van de verkochte helft in gemeld perceel eigenaren zijn.
Deze verkoop en koop is aangegaan op de volgende voorwaarden:
Eerstelijk Dat de kooper het gekochte aanvaarden mitsgaders in het bezit en genot daarvan treden zal met de dagtekening dezer akte.
Ten tweeden Dat de verponding en lasten en ongelden waarmede het gekocht is bezwaard mede met de dagteekening dezer akte ingang nemen voor rekening van den kooper
En ten derden Dat de kosten en regten waartoe deze verkoop aanleiding geven zal alleen en voor het geheel door den kooper zullen moeten worden gedragen en voldaan.
Geschiedende deze verkoop en koop wijders voor en om eene somme van Een honderd dertig guldens welke kooppenningen de verkoopers erkennen reeds vóór het passeeren uit handen van den kooper ontvangen te hebben en daarvoor mitsdien bij deze te kwiteren
Waarvan akte!
Gedaan en gepasseerd binnen de gemeente van Soest ten huize van de Comparanten verkopers in tegenwoordigheid van den Heer Anthonie van der Helden, kunstschilder, en Hendrik Beurmanjer, voetbode, beiden wonende te Baarn aan den ondergetekenden notaris bekend als hiertoe verzochte getuigen die de tegenwoordige minute met de Comparanten, uitgenomen Jan Peterse Broek, die verklaarde niet te kunnen schrijven, noch zijne naam teekenen of schrijven als hebbende zulks nimmer geleerd, en den notaris onmiddellijk na gedane voorlezing hebben onderteekend heden den Twee en twintigsten Junij Achttienhonderd drie en zestig.
(Geteekend) P Broek, G. Broek, H. Butzelaar, A. van der Helden, H. Beurmanjer, H. Pen, notaris."

In de inleiding is al aangegeven, dat Jan, samen met zijn ongehuwde dochters, het perceel verkoopt.
Petronnella is geboren op 5 november 1839 [46] in Soest en Geertje op 20 september 1834 [47] en zij zijn in 1865 inderdaad nog ongehuwd. Petronnella trouwt zeven jaar later (9 november 1872 [48] met Johannes Wouberg en Geertje gaat een huwelijk aan met Anthonie van den Hoed op 24 juni 1865 [49]. Wellicht is het voorgenomen huwelijk van Geertje wel de aanleiding geweest tot deze verkoop want de beide dochters waren immers de erfgenamen na het versterf van hun moeder, aldus de akte.

De kadastrale aanduiding
Na jaren van voorbereiding kon in 1832 het kadaster worden ingevoerd. Alle percelen waren opgemeten en in kaart gebracht op zgn. "minuutkaarten". De gegevens als grootte, grondgebruik, kwaliteit, eigenaren, eventuele bebouwing en de daaruit berekende aanslag in de grondbelasting werden aangetekend in de "oorspronkelijk aanwijzende tafel" (0.A.T.), die per gemeente was vervaardigd.
Soest werd verdeeld in acht secties t.w. Sectie A: Den Eempolder, sectie B: Den Birkpolder, sectie C: DeBirk, sectie D: Den Berg, sectie E: De Kampvelden, sectie F: Hees, sectie G: Het Veen en sectie H: Den Eng.
De vastlegging op de gedetailleerde minuutkaarten met de beschrijving ervan in deOATwas een momentopname, die in de jaren voor 1832 was opgetekend.

In de akte wordt vermeld dat het bewuste perceel in 1828 is aangekocht van Maria Jansen Broek.
In de OAT wordt nog de naam van "Jan van den Broek en es" gebruikt. Het perceel wordt aangeduid als bouwland, groot 33 roeden en 40 ellen.

Op de kadastrale kaart zijn de "grenzen" ook nu nog duidelijk te traceren. De huidige Biltseweg in het noorden, de Vredehofstraat, Burgemeester Grothestraat en Van Weedestraat worden zichtbaar. De Teutschen Hollenweg is de huidige Prins Bernhardlaan, die zich uiteindelijk met de Julianalaan verbindt. De Beukenlaan etc.

Getuigen Anthonie van der Helden en Hendrik Buermajer zijn getuigen.
Anthonie was in zijn leven kunstschilder en tuinarchitect (geboren in 1835 en overleden in 1902 en begraven in Baarn).
Hendrik bracht in zijn leven brieven naar Groeneveld en haalde daar de aangekomen post voor Baarn af. Tevens was hij de dagelijksche voetbode, voor boodschappen, pakjes enz. naar Amersfoort. Hij werd 94 jaar oud en ligt begraven in Baarn [51].