150 jaar geleden: Soesterbergers doen aan houtdieverij

Joop Piekema

Ingekomen brieven gemeente Soest

Op vrijdag 25 Januarij 1856 des avonds om half zes uur in het bosch van Sterrenberg op den Soesterberg is aldaar aangetroffen Willem Werenstein oud 42 jaar van beroep daglooner wonende te Soesterberg wijk H nr 64 en Johannes Werenstein mede daglooner aldaar oud 45 jaar beiden beladen met een bosch groen eikenhout met groene eiken stammen. De eerstgenoemde droeg de bos aan groene berken draagstokken en de laatstgenoemde die het ontvlugt is droeg dezelve aan aan groene sparren draagstokken.
Toegevoegd aan voormeld schrijven een aantekening van burgemeester P. Gallenkamp Pels: hout behoort aan L.T. Moesveld van wien zij permissie hadden.

Soesterberg 25 January1856.
Weledelachtbare heer! 
(...) Met Willem Werenstein (den bode) die door de dienstdoende Marechaussee betrapt is, heb ik medelijden, de vent is altoos eerlijk en trouw en al jaren voor mij, of onder mijn toezigt in het werk. Hij had ook permissie om een bos dood hout mede te nemen, doch doorgaans nemen de menschen de hand wanneer men den vinger geeft. Ware het mogelijk dat het Proces-verbaal nog achterwege bleef, zoo zoude mij zulks genoegen doen. De man heeft vanavond al een goede les gehad en morgen komt hij aan het kantoor om beterschap te beloven.
Uwe WelEd Dienaar,
LT.Moesveld.

Vierden february (1856 JJP) 11 uur.
Barbera de Ridder huisvrouw van Hendrik de Jong wonende te Soesterberg met een kruiwagen hout bestaande uit gekloofd gording hout van boven met drooge doode takken gedekt. Zij heeft verklaard permissie te hebben van den baas van Dijnselburg. Hierop is een dragonder naar genoemden baas gegaan, die verklaard heeft volstrekt geen permissie gegeven te hebben.
Toen de dragonder vrouw de Jong ging halen om mede te gaan naar Soest, verschool zij zich in eene kast en gaf den sleutel aan een kind. Waar de dragonder eindelijk achter kwam, en de vrouw uit de kast haalde.

Bovenstaande brieven, geschreven door Lambertus Theordorus Moesveld, zijn bestemd voor de burgemeester — deze dient immers de processen-verbaal ten behoeve van het Openbaar Ministerie te redigeren en te versturen.
Moesveld, op 5 december 1815 te Amersfoort geboren, en aldaar werkzaam als ondermeester "hebbend den 3e Rang", was op 7 december 1836 door de gemeenteraad bij "proces-verbaal van vergelijking" als nummer één voorgedragen voor de functie van "onderwijzer aan het "Bijschool op den Berg" — de toen nieuw opgerichte openbare lagere school. Bij besluit van de Staatsraad Gouverneur der Provincie Utrecht d.d. 20 februari 1837 nr 13 AZ werd een verklaring van accoordbevinding afgegeven, waarna Moesveld op zijn nieuwe standplaats kon beginnen.
Hij had, naast zijn schoolwerk, dus bijkomende taken - alleszins gebruikelijk in die jaren. Op 14 april 1864 verliest — na 27 jaar trouwe dienst - de school zijn onderwijzer Moesveld zijnde "door eene ziekte aangetast, welke den dood tengevolge had" [1]

Uitgaande brief nr 67
Onderwerp: policie, 1 bijlage
Aan den heer ambtenaar van het Openbaar Ministerie bij het Kantongeregt te Amersfoort.
Soest, den 26 Januarij 1856.
Ik heb de eer UeA hierbij intezenden een Proces verbaal op aanklacht der dienstdoende Marechaussees, op heden, ter zake van velddieverij, door mij opgemaakt contra Willem en Johannes Weerensteijn te Soesterberg alhier.
De Burgemeester van Soest,
P. Gallenkamp Pels.

Uitgaande brief nr 82
Ondewerp: policie, 1 bijlage
Aan den heer ambtenaar van het Openbaar Ministerie bij het Kantongeregt te Amersfoort.
Soest, den 4 Februarij 1856.
Ik geef mij de eer UeA hierbij intezenden een Proces verbaal in dato 4 Februarij, door mij opgenomen contra B. de Ridder, huisvrouw van H. v.d. Berg ook genoemd de Jong, ter zake van houtdieverij. Het mes stuk van overtuiging zal op morgen ter griffie worden gedeponeerd.
De Burgemeester van Soest,
P. Gallenkamp Pels.

De daders
Willem Werensteijn (Gerritzoon), geboren 10 juli 1813 te Soest, beroep: arbeider, gehuwd met Johanna van Veen, geboren te Utrecht, december 1816; gezin met vier kinderen; adres Soesterberg WZ huis nr 64.
Johannes Weerdestijn, geboren 1809 te Soest, beroep: arbeider, ongehuwd en inwonend bij zijn moeder Aletta Walsteijn, geboren 1794 te De Bilt, weduwe van G.Weerdestijn . Inwonend zijn voorts twee ongehuwde zusters met kinderen van een ons onbekende vader. Het adres luidt Soesterberg WZ huis nr 31 A, gebouwd in 1852.

N.B.: De naam Weerdestijn, Werensteinetcwordt zeer divers geschreven, echter Willem Werensteijn en Johannes Weerdestijn zijn géén broers.

Barbera de Ridder, geboren 1821 te Rijzenburg, gehuwd met Hendrik van den Berg ook genoemd "de Jong", geboren 1812 te Zeist, beroep man: arbeider; liet gezin telt vier kinderen.
Adres: Soesterberg WZ huis nr 33.

Het weer op die dagen te Utrecht

Op 25 januari 1856 is het zacht weer, maximum temperatuur 8,5 gr C, met verspreid over de dag wat lichte regen.

Op 4 februari 1856 is het licht vriezend, fraai zonnig winterweer, minimum temperatuur —4,0 gr C, maximum 1,5 gr C. De winter deelt een klein "tikje" uit tussen twee bij uitstek zachte perioden. Misschien reden voor Barbera om wat houtvoorraad te gaan "sprokkelen".

Noot:
[1] Deze opmerking, geplaatst in één der gedenkboekjes van B&S 1410, zonder twijfel ontleend aan stukken uit ons gemeentearchief, waarschijnlijk ná1880, heb ik niet kunnen traceren, JJP.

BRONNEN:
ARCHIEVEN GEMEENTE SOEST 1812-1928:
- RAADSNOTULEN 1813-1851 (NR22);
- INGEKOMEN STUKKEN 1837(NR95);
- INGEKOMEN STUKKEN 1856(NR114);
- BRIEVENBOEK 1855-1859(NR233); 
- BEVOLKINGSREGISTERS, REGISTERS BURGERLIJKE STAND.
NIET CONTEMPORAIN:
- DOCUMENTATIEDOSSIER "VIERING 150 JAAR SOETERBERG SCHOOL + DORP", 1986, (BEVAT AANTAL GEDENKBOEKJES), ARCHIEVEN GEMEENTE SOEST 1928-1980, VOORLOPIG INVNR.B&S 1410.
WEBSITE GENLIAS.
JAARBOEK KNMI 1856, COLLECTIE AUTEUR