150 jaar Soesterbergsestraat; van "zo weinig beduidend" naar drukke verkeersader

Hans Kruiswijk

In 1853 werd de straatweg tussen Soest en Soesterberg in gebruik genomen. In 2003 is de weg een belangrijke verkeersader met parkeerproblemen in het noordelijk deel. De Soesterbergsestraat is vele malen onderdeel geweest van plannen en projecten.
Talrijk zijn de anekdotes, gebeurtenissen en verhalen over de weg, die tot op de dag van vandaag zijn tol eist.

In de vorige eeuw zijn veel wegen aangelegd op particulier initiatief, dat vaak afkomstig was van grootgrondbezitters die hun landgoederen beter wilden ontsluiten. Het was de Eemnesser H.A. Laan, gedeputeerde van de provincie Utrecht, die de aanleg van de Soesterbergsestraatweg heeft geïnitieerd. Aanvankelijk zou de aan te leggen weg 2.50 meter breed worden, daar men 'deze weg zoo weinig beduidend in het provinciaal belang beschouwde'. Later kwam men hierop terug en werd besloten tot een breedte van 3.50 meter. Het begin van de straatweg in Soesterberg lag tegenover de R.K. kerk; vervolgens liep het tracé over de Soester heide, waar later het vliegveld werd aangelegd en over de Soester Berg naar Soest. Nadat bij Koninklijk Besluit de realisatie van de straatweg was goedgekeurd vond een uitgifte plaats van 72 aandelen A. fl. 250,--. De provincie verstrekte een subsidie van fl. 1000,-- en de gemeente Soest stelde heideplaggen en zwarte aarde beschikbaar.

Tol
Zoals dat wel vaker voorkomt, bleek bij de uitvoering van het project een financieel tekort te ontstaan. De projectleiders besloten tot een tweede aandelenuitgifte ten bedrage van fl. 7000,-en voerden daarvoor onder andere als argument aan dat het tekort mede was ontstaan, omdat er niet op een tolmanswoning was gerekend. Hier lijkt de waarheid echter geweld aangedaan te worden, want in het oorspronkelijke bestek is tot in detail beschreven hoe de noodzakelijk geachte woning van de tolgaarder eruit moest zien. Zo onverwacht was het dus niet. Het tolhuis werd gebouwd bij het Wittemansveentje even voorbij de bocht van Zonnegloren. Over die plaats was goed nagedacht. De gekozen plek bood de beste waarborg tegen ontduiking. Wie de tol passeerde zonder te betalen werd beboet met 'een vijftig dubbele tol'. De tolgaarder kreeg een grote tuin om zijn eigen groenten te verbouwen zodat de kosten voor zijn levensonderhoud gedrukt konden worden. Het in 1898 gebouwde tolhuis, dat een eerder tolhuis verving, staat nog steeds even voorbij de bocht van Zonnegloren langs het fietspad. In de nok van de voorgevel staat het jaartal van de bouw vermeld. Rondom de tol hebben zich de nodige perikelen afgespeeld. De Soester boeren zagen het helemaal niet zitten dat ze, op weg naar de heide om plaggen te steken voor hun potstallen, tol moesten betalen. De toltarieven stonden duidelijk vermeld op een bord bij de slagboom: een kudde schapen van meer dan vijftig dieren kostte 50 cent en als een kar met heideplaggen wilde passeren moest 8 cent betaald worden. De oude karrensporen in de heide konden na aanleg van de weg niet meer gebruikt worden, zodat de boeren wel moesten betalen. Er volgden schriftelijke protesten tegen de tolheffing, maar die leverden niets op.

Incident
In 1879 deed zich een incident voor. De gemeente was op 14 januari van dat jaar concessiehouder van de Soesterbergsestraat geworden en Jan Plekkepoel kreeg een voorlopige aanstelling als tolgaarder. Hij meldde zich verontwaardigd bij burgemeester Van Geffen en vertelde dat hij niet gediend was van 'den hoogen toon waarop den opzigter van den waterstaat, T. Spruyt' vragen stelde naar zijn bevoegdheden. Plekkepoel vertelde dat Spruyt met grote stappen de afstand vaststelde tussen de woning en de straatweg en verklaarde ('wederom op hooge toon') dat die afstand te groot was om op goede wijze de tol te kunnen heffen. Toen de opzichter ook nog op gebiedende toon van Plekkepoel eiste dat hij inzage zou krijgen in het tolregister was voor de tolgaarder de maat vol. De burgemeester stuurde veldwachter Arie Ravesloot erop af om onderzoek te doen naar het functioneren van de tol en die rapporteerde dat niet alles in orde was. Er bleek geen slagboom te zijn! Passanten vroegen zelfs waarom er geen tolboom was geplaatst. Burgemeester Martinus van Geffen verklaarde verbaasd en teleurgesteld te zijn en gaf opdracht om onmiddellijk (op zaterdagavond om 19.00 uur!!) door de gemeentewerker een slagboom te laten plaatsen. Dat gebeurde uiteindelijk op de eerst volgende maandag Er kwam een nieuw tolbesluit, waarin concessie werd verleend voor tolheffing voor de periode van 28 mei 1879 tot 1 mei 1882. De tarieven werden verhoogd; een aanspanning met een tweede paard moest twee cent extra betalen. Nadat de gemeente de concessie over had genomen van de erven van gedeputeerde Laan kwam vanaf 1903 de Soesterbergsestraat als gemeentelijke weg voor op de rekening van Soest. Per 1 januari 1916 werd de tol opgeheven en sindsdien vraagt de tot een drukke verkeersader uitgegroeide verbinding gemeentelijke aandacht.

In het begin van de jaren dertig van de vorige eeuw verdwenen de klinkers en werden betonplaten gestort met behulp van grote mallen.. Het verkeer werd steeds drukker en de Soesterbergsestraat eiste zijn tol aan verkeersslachtoffers. Berucht werd de bocht van Zonnegloren, waar menig automobilist taxatiefouten maakte en tegen een boom belandde. Onbeduidend is de Soesterbergsestraat al lang niet meer.