De "Omdoping" van de Verlengde Postweg in Generaal Winkelmanstraat

Joop Piekema

Vijftig jaar geleden — om precies te zijn op 27 december 1952 - kwam Generaal Henri Gerard Winkelman, op 76 jarige leeftijd, in zijn woonplaats Soesterberg te overlijden. Hier had hij zich met zijn gezin in 1934, enigszins verbitterd, gevestigd — kort ervoor was hij, tengevolge van een conflict, ongevraagd ontslagen uit de militaire dienst. Het woonadres van de familie Winkelman, Amersfoortsestraat 71 B, draagt tot op heden dit nummer. Toen de regering aan generaal Winkelman eind januari 1940 het opperbevelhebberschap van het Nederlands Leger aanbood, was dat voor hem een volkomen verrassing. Hij had zijn militaire uniformen al tot tuinjasjes verknipt! Op 5 februari 1940 volgde hij generaal Reijnders op, die - zonder decoratie, extra pijnlijk! — na ernstige conflicten de laan uit was gestuurd.
Het moedig en onwankelbaar optreden van Generaal Winkelman, zowel tijdens de meidagen van 1940 als in de eerste weken van de bezetting, had tot gevolg dat hij al in de zomer van 1940 in krijgsgevangenschap naar Duitsland werd afgevoerd. Hieruit keerde hij, na de bevrijding, heelhuids naar Soesterberg terug.
Op 4 oktober 1945 zonden B&W van Soest een schrijven naar generaal Winkelman met de volgende inhoud: "Hierbij deden wij Uwe Excellentie mede, dat de Buurtvereeniging "de Verlengde Postweg" te Soesterberg ons verzocht heeft de benoeming van den Verlengde Postweg te uwer eere te wijzigen in Generaal Winkelmanweg. Gaarne zullen wij daartoe onze medewerking verleenen, doch alvorens daartoe over te gaan, zouden wij het zeer op prijs stellen van u te mogen vernemen of u zich hiermede kunt vereenigen".
Het instemmend antwoord van Generaal Winkelman is hierbij afgedrukt.
Op 10 november 1945 besloten B&W, uitoefenende de bevoegdheden van de gemeenteraad (de ingestelde noodraad zou voor het eerst op 15 november 1945 bijeenkomen) — ter ere van Generaal H.G.Winkelman, "zulks ter waardeering voor dienst krachtige houding als Opperbevelhebber van Land- en Zeemacht tijdens de Oorlogsdagen in 1940" met ingang van heden de Verlengde Postweg te veranderen in Generaal Winkelmanstraat".

De heer J.A. Luijf, hulpsecretarie-ambtenaar te Soesterberg, was tevoren benaderd om in overleg met de verenigingen in Soesterberg een plan te ontwerpen, "opdat den naamsverandering met eenige plechtigheid zal geschieden, waarbij verzocht zal worden de onthulling door Generaal Winkelman zelf te doen plaats vinden".
Het door de heer Luijf opgemaakte "verslag van de feestelijke omdoping van de Verlengde Postweg in Generaal Winkelmanstraat op 10 november 1945" is interessant genoeg voor publicatie:

"Om drie uur in de namiddag werd Generaal Winkelman met echtgenote en dochter per auto door den heer Luijf afgehaald van zijn woning Amersfoortsestraat 71 B.
Op de hoek Kampweg-van Maarenstraat stond de R.K. Harmonie "Sint Jozeropgesteld en onder muziekbegeleiding van bovengenoemde Harmonie werd de Generaal gebracht naar het te onthullen straatnaambord bij de R.K.School.

Ter verwelkoming waren hier aanwezig o.a. Burgemeester A.L. des Tombe, de Wethouders Gasille en Hilhorst en de Gemeentesecretaris J.G. Batenburg. Een zeer groot aantal inwoners had zich in een wijde boog om het te onthullen bord verzameld. De bewoners van de straat hadden de vlaggen uitgestoken, terwijl het te onthullen bord met bloemen en vlaggen op keurige wijze was versierd. Onmiddellijk na aankomst van de familie Winkelman sprak de heer Luijf een kort welkomstwoord namens de inwoners van Soesterberg. Hij dankte den generaal voor de eer hier zelf bij de omdoping aanwezig te zijn. Het is een groot voorrecht voor de Soesterbergers Generaal Winkelman onder hun inwoners te tellen. De heer Luijf roemde de eenvoud van den Generaal en dankte hem voor de moedige houding tegenover de Duitse indringers na de capitulatie op 14 mei 1940. Het gevolg van deze houding was dan ook dat Generaal Winkelman al heel spoedig in krijgsgevangenschap werd weggevoerd. De Soesterbergers hebben in die tijd met hun Generaal meegeleefd.
Vervolgens nam de Burgemeester het woord om namens de Gemeente Soest zijn grote dankbaarheid te uiten voor de toestemming van de Generaal om deze straat naar hem te mogen noemen, om hiermede te eren het Nederlandse leger en den persoon van den Opperbevelhebber, die onder de moeilijkste omstandigheden de strijd tegen de oppermachtige vijand dapper aanvaardde.

Toen de overmacht te groot bleek en de vijand zich niet ontzag de onschuldige burgerbevolking in de strijd te betrekken, had Generaal Winkelman de moed om de strijd te staken. Doch hiermede was zijn taak nog niet afgelopen. Door zijn onverzettelijkheid werden de ogen van het Nederlandse Volk geopend, dat eerst gevaar liep onder de druk der bezetters in doffe apathie te verzinken, doch daarna spoedig tot verzet werd opgewekt. Tijdens Uw gevangenschap heeft Soesterberg met U meegeleefd. Hierna richtte de Burgemeester enige hartelijke woorden tot Mevrouw Winkelman, die het vele oorlogswee met de Soesterbergers heeft meegemaakt. Tot slot nodigde de Burgemeester den Generaal uit het straatnaambord te willen onthullen.
De Generaal gaf aan deze uitnodiging gevolg door het witte doek, dat met oranje koorden om het naambord was bevestigd, te verwijderen. Ondertussen speelde de Harmonie plechtig het Wilhelmus, dat door allen onder diepe stilte werd aanhoord.
Daarna sprak Generaal Winkelman zijn dank uit tot Burgemeester en Wethouders van Soest en de bewoners van Soesterberg voor hun tegenwoordigheid en tot beide sprekers voor de vriendelijke woorden tot hem gericht. Ik heb deze hulde gaarne aanvaard, omdat ik hierin, volgens de eigen woorden van den Burgemeester, een uiting van waardering zien mocht voor de voormalige Nederlandse Weermacht. De dag van de capitulatie in Mei 1940 is de donkerste dag geweest in de militaire loopbaan.
De Generaal sprak zijn wens uit om ook de laatste jaren van zijn leven in deze mooie omgeving te mogen doorbrengen. Hij wenste de gemeente Soest, in het bijzonder het dorp Soesterberg, veel bloei en voorspoed toe.
Hierna had nog een treffende hulde plaats. Een drietal in het wit geklede meisjes, namelijk Riki Lensink, Cobi Spier en Geurtje van Ginkel, boden den Generaal bloemen aan, namens de Buurtvereniging. Dit werd door Generaal Winkelman zichtbaar op prijs gesteld, Hij onderhield zich dan ook enige tijd hartelijk en ongedwongen met de meisjes.
Vervolgens werd nog door den Heer Wegman namens de buurtvereniging "Generaal Winkelmanstraat" het woord gevoerd.
De heer Wegman memoreerde, dat de bewoners van deze straat in de vijf jaren van bezetting steeds goede Vaderlanders zijn gebleven. Op deze kilometerlange weg heeft men steeds de liefde voor Koningin en Vaderland warm gehouden. Deze liefde is nu door de naam van Generaal Winkelman aan onze straat te verbinden, in een vorm gegoten, die ook nog aan het nageslacht zal getuigen.

Wij zijn er trots op bewoners van de Generaal Winkelmanstraat te zijn. Wanneer wij deze naam lezen, zal zij ons herinneren aan en groot Nederlander, wiens naam in het nageslacht zal voortleven en mét hem de roemrijke daden van de Land- Zee- en Luchtmacht. Voor ons zal deze naam spreken van moed, van onbuigzaamheid, van karaktervastheid en bovenal van een onkreukbare liefde voor Koningin en Vaderland.
Ook deze rede werd door de generaal beantwoord en wel op zeer geestige wijze. Hij gaf de belofte aan de bewoners van de straat om in moeilijkheden voor hun belangen op de bres te zullen staan.

Hiermede was de plechtigheid afgelopen en werd een rondrit gemaakt door de lange straat, voorafgegaan door de harmonie "St. Jozef' Langs de straat stonden vele bewoners, die den Generaal geestdriftig toejuichten.

Na de tocht werd de Familie Winkelman een thee aangeboden in Hotel "Huis ten Halve" door Soesterberg's Bloei. Hierbij waren behalve de reeds genoemden bij de verwelkoming ook aanwezig de Hoofdinspecteur van Politie Bakker, het Bestuur van Soesterberg's Bloei en het Bestuur van de Buurtvereniging "Generaal Winkelmanstraat".

De voorzitter van Soesterberg's Bloei, de Heer J. Nooder, sprak hier nog enige woorden. Na een uiteenzetting van doel en streven van Soesterberg's bloei en enige geestige opmerkingen sprak de Heer Nooder zijn dankbaarheid uit over de moed van den Generaal te willen capituleren in Mei 1940. Ik mis, zo sprak de Heer Nooder, op uw borst de Militaire Willemsorde 1ste klas als erkenning en beloning voor uw grootste daad. Gij had toen een zware taak te verrichten als legeraanvoerder en als staatsman. Beiden zijn vreemd aan elkaar, dus de opdracht was zeer moeilijk. Daarom was de handeling, die U heeft gedaan van zo groot formaat, dat de dank van het Nederlandse volk zal blijven voortleven. Nu is men aan het hervormen van het leger gekomen en kan ik mij niet indenken, dat het vormen van generaals een bazaar artikel is en dus mag ik veronderstellen, dat mensen zoals U nog wel eens om advies gevraagd zal worden. Uw wederverschijning in het civiele leven zal voor Soesterbergs Bloei een wegwijzing zijn bij voorkomende gevallen een beroep te doen op Uw kennis te versteviging van ons inzicht en tot heil van de bevolking.
In zijn antwoord gaf de Generaal zich op als lid van Soesterberg's Bloei en deelde mede, dat de hulde, die hedenmiddag zo spontaan en hartelijk hier in Soesterberg werd gebracht, hem buitengewoon goed heeft gedaan.
Nog lange tijd bleef men nog gezellig en ongedwongen bij elkander. Te ruim vijf uur werd de Familie Winkelman door den Heer Luijf wederom haar huis gebracht".

BRONNEN:
DOSSIER STRAATNAAMGEVING 1945-1955 (GEMEENTEARCHIEF SOEST, VOORLOPIG INVENTARISNUMMER 1558).
DR. L. DE JONG, HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN IN DE TWEEDE WERELDOORLOG, DEEL 2, 'S GRAVENHAGE 1969 (COLLECTIE AUTEUR).