De natuur als monument

Henk Gerth

Soest heeft nog heel wat natuurschoon binnen zijn gemeentegrenzen. Veel is niet meer oorspronkelijk, het wordt onderhouden, gepoot, gekapt, geschoffeld of gezaaid. Alles is, met in gedachten en met onze handen zo geregeld dat wij het mooi vinden.
Op Soest en Soesterberg zijn daardoor gebieden ontstaan die zo mooi zijn dat het tot beschermde dorpsgezichten zijn geworden. Op één van die monumenten, in totaal zijn het er acht, zal ik wat nader ingaan. U zult zeggen, maar dat wist ik allang, akkoord, maar hoe zijn zij ontstaan en wat is er in de loop van de tijden mee gebeurd?
De acht gebieden zijn: Pijnenburg, Zuidereng, SoesterveenNW.,de Grote Melm, Landgoed De Paltz met aansluitend de Vlaksakkers, Eggermonde, De Birkt en de Soesterduinen. ik ga op de Soesterduinen nader in. Hoe zijn zij ontstaan?
Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselien, zo'n 11000 jaar geleden, wat een zeer koude en droge periode was met weinig of geen begroeide beekdalen of riviervlakten, waar de bodem een 'Permafrost' gebied was, dat is een diepgevroren grondlaag, waarvan alleen zomers de bovenlaag ontdooide, daar kon de wind rustig zijn gang gaan en blies het zand als stuifzand in zowel zuidelijk als noordoostelijke richtingen. Deze door de wind verplaatste zanden worden dekzanden genoemd. De temperatuur steeg langzamerhand en de permafrost verdween. Dat had weer tot gevolg dat er begroeiing ontstond in de vorm van heide en/of laag struikgewas. Daar de koude verdween kwamen er ook steeds meer boeren met schapen en lieten er voor de winter schaapskooien bouwen. Ook de Eng was vroeger een heidegebied dat aansluit op een heidegebied dat tot aan Zeist, Doorn en Leusden doorliep. Deze schaapskooien waren de zogenaamde potstallen. Dit zijn stallen die van binnen uitgegraven werden en voorzien werden van een laag afgeplagde hei. Hier konden de schapen 's winters de nachten doorbrengen. Wanneer de hei te vies werd door de faecaliën werd er weer een nieuwe laag hei opgebracht en zo kreeg men laag op laag. Deze werd in het voorjaar uit de schaapskooi geschept en als mest op het bouwland uitgestrooid.
Maar door het afplaggen van de hei en de intensieve begrazing was het gevolg dat er gaten in de heidevelden ontstonden waar door de wind het zand is gaan stuiven. Zo zijn de Soesterduinen en ook de Biltse duinen en de Bokkeduinen ontstaan. En stuiven doet het nog steeds.
Een ander gevolg was dat het terrein zeer geaccidenteerd raakte, overal werden kleine heuveltjes gevormd. Omdat de omvang steeds verder toenam heeft de gemeente moeten ingrijpen en diverse stukken duingebied bebost. Vooral omdat de Soesterbergsestraat onder het zand kwam te liggen. Een gevolg hiervan was weer dat het stuifduingebied in twee stukken verdeeld werd en zo hebben we de Korte en de Lange duinen gekregen. Door de bebossing is er ook een uitgebreide flora en fauna ontstaan.

De duinen vervullen ook nog een andere functie, n.l. die van wateropvang bekken. In die duizenden jaren heeft onder het gehele stuifzandgebied tot op grote diepte zich het zuiverste water van Nederland verzameld. Wanneer u een fles of pak "Bar le Duc"koopt, dan koopt u Soester water dat in Utrecht van koolzuur is voorzien en daar dan gebotteld is.
Het duinzand is zo wit omdat er bijna geen ijzer in zit. Het ijzer is er in de loop der jaren door het water uitgehaald en heeft zich vastgezet om de wortels van grassen en struiken heen. Dat de grassen en struiken daardoor zijn doodgegaan begrijpt u. Het is leuk dat u de resten van het ijzer in de vorm van `roestpijpjes'of stukjes hiervan terug kunt vinden. Ook zijn hier en daar nog restanten van 'de laag van Usselo' te vinden. Hierover heb ik in Van Zoijs tot Soest nr 1 - 10e jaargang geschreven.
Omdat het duingebied zo uniek is heeft de gemeente Soest het de status van beschermd dorpsgezicht gegeven. Ook is het hele gebied als tweede in Nederland een 'Aardkundig Monument' geworden en daar mogen wij als Soesters trots op en blij mee zijn.

BRONNEN:
DE GEOLOGIE VAN NEDERLAND PROF DR. FABER ARCHIEF GEMEENTE SOEST EIGEN WAARNEMING