Openbare Verkooping van de Boerderij "Het derde Erf"

Ton Hartman

Bij het opruimen van wat oude papieren kwam ik de hierachter afgedrukte brochure tegen en ben ik mij gaan verdiepen in de historie van "HET DERDE ERF", waarvan de veiling vond plaats op dinsdag 2 september 1924 en hoewel het al 77 jaar geleden is kunnen we nog goed reconstrueren hoe de boerderij en bijbehorende landerijen gelegen waren. Mijn grootvader Gradus Hartman heeft de verkoping bezocht en in 't veilingboekje veel aantekeningen gemaakt die goed leesbaar zijn, met zwierige krullen zijn de hoofdletters getooid. Thuis heeft hij alle percelen al omgerekend van hectares naar dammerts ( Soesders voor dammaat of dagmaat; dit is de oppervlakte hooiland die door een maaier op een dag gemaaid kan worden) en roeien.
De verkoping vond plaats in Koffiehuis " DE GOUDEN PLOEG " van den Heer J. Stalenhoef des voormiddags 11 uur. Niet alleen notaris A.O. Dammers uit Soest en notaris Joh's Knoppers uit Amersfoort leidden de verkoping, volgens 't veilingboekje waren ook A.Mackenzie en Mr. A.G. Lubbers aanwezig, de laatste was enige met de meestertitel. Er is overigens nog steeds een veilingbureau met de naam Lubbers.
Het zal er wel druk geweest zijn en blauw van de rook die omhoog kringelde, de Soester boeren in hun zwarte pakken op witte klompen pratend over 't weer, de keuenprijzen, en hoe de stoppelknollen er bijstonden, ondertussen loerend naar enkele buitenstaanders, die herkenbaar waren aan hun kleding en schoeisel. Zo gauw de veiling begon verstomde het geroezemoes en werd het steeds stiller en tijdens het afmijnen kon je de paardentram al van verre horen aankomen. Of werd deze al door een auto getrokken ?[1]

Ik heb de kranten uit 1924 nagekeken, maar alleen de advertentie met de aankondiging van de veiling gevonden met als extra vermelding "wegens sterfgeval".[2] Gezien het feit dat in die tijd veilingen veel vaker voorkwamen was het blijkbaar geen nieuwswaardig feit.

Geheel los van dit verhaal viel wel mijn oog op een grote advertentie van de landbouwvereniging Oudewater die een loterij organiseerde met als 2e prijs een Ford auto en als hoofdprijs 6 koeien ter waarde van 2000 gulden. Je kon de loten gewoon in Soest kopen, maar terug naar ons verhaal.

Wat werd verkocht: de boerderij "HET DERDE ERF" aan de Zwarten weg 5 en bijbehorend land van den weg tot aan de Eem voor het geheel groot 41 ha.,85 a.,94ca. Er zullen nu in Soest weinig of geen boerderijen zijn die dezelfde grootte hebben. De naam van de omstreeks 1902 gebouwde boerderij is niet erg origineel maar anno 2001 gebruiken makelaars ook welluidende namen om hun koopwaar aan te prijzen [3]. De te veilen boerderij is weliswaar grotendeels afgesplitst van de oorspronkelijke boerderij 't Derde Erf aan de Birkstraat 125 maar er hadden toen wel betere namen bedacht kunnen worden, zoals -Stalenhoef' -de kaasboerderij had toen nog niet die naam- naar de bouwer/eigenaar van de boerderij in ca. 1902 [4] of "Craandijk" naar de eigenaar in de 19e eeuw van grote stukken land (ca. 200 ha.) in deze streek [5].
De verkoping betreft veel van het voormalige kloosterland van het klooster Mariënhove dat in de Birkt gelegen was. [6]. Als u over de Peter v.d. Breemerweg vanaf Soest komt en bij de Spiekerweg bent, begint benoorden de Peter v.d. Breemerweg en strekkende tot de Eem het te verkopen land. Het land wordt niet alleen doorsneden door de spoorlijn- en nu ook de A.P. Hilhorstweg maar ook onderbroken door 2 slagen of streken land die gedeeltelijk toebehoorden aan de boerderij Hoeve Salzburg(what'sin a name) Peter v.d. Breemerweg 19 en eindigt nog voorbij de Hoflambre-hoeve (deze naam is samengesteld uit vroegere eigenaren van land rond de boerderij) aan de A.P. Hilhorstweg 10.

De boerderij en enkele percelen waren verhuurd aan Willem van Burgsteden; de overige percelen waren verhuurd aan o.a. v. Doorn, v.d. Ham, Plekkepoel, v.Drie, Willemse, v.d. Vuurst en Groenestein. Opvallend is dat de meeste huurders niet als inzetter genoteerd staan. Mijn conclusie is dan ook dat kleinere boeren land huurden maar niet genoeg middelen hadden om het aan te kopen. Grootvader heeft alle inzetters opgeschreven, maar helaas niet aangegeven hoeveel trekgeld (wordt ook wel pluk of strijkgeld genoemd) er betaald werd.

De eerste kavel die verkocht wordt is de boerderij met ruim 3 ha weiland welke ingezet wordt door de huurder Willem van Burgsteden. die voor een relatief laag bedrag kan inzetten omdat er nog 3 jaar huur op zit (mogelijk kende men toen ook verlengingsmogelijkheden) en het risico dat er mogelijk 5 andere boeren het recht van overpad over het erf krijgen. De boerderij is nog steeds in bezit en bewoond door de fam. van Burgsteden en nu is 't adres Peter v. d. Breemerweg 17.

De volgende kavels worden ingezet door Hannes Kok, Willem van Hofslot en Cnelis Wantenaar maar in de massa afgemijnd door Peter van de Breemer (de wethouder en ook schoonvader van Cnelis Wantenaar) welke zeker de bedoeling had om het uit te ponden. Het is bekend dat de inzetters later toch de kopers waren en dat de aangekochte percelen nog jaren in het bezit van deze families zijn gebleven. We weten uit naspeuringen in het Kadaster dat Peter van de Breemer geen winst of verlies heeft geleden.[7] Volgens de overlevering was hij een vertrouwenspersoon tussen verpachter en pachters en was dit uitponden een goede afsluiting van deze pachtperiode.

Het oostelijke blok was bereikbaar via een zandpad dat iets voorbij P. v.d. Breemerweg 19a lag. De precieze ligging van dit blok is wat moeilijker te beschrijven en het zou voor de tegenwoordige lezer te saai worden. Onder de kopers zien we weer bekende namen zoals Lam, v.d. Breemer, Stalenhoef en Hilhorst. Opvallend is nog wel dat het laatste enkele perceel zelfs op één gulden afgemijnd werd door Hannes Kok die zijn zenuwen goed onder controle moet hebben gehad. Tenslotte wordt de generale combinatie van de boerderij met bijna 42 ha aangeboden voor fl. 98.386,-- maar wordt niet afgemijnd. Of grootvader na afloop al contacten met enkele speculanten gelegd heeft of later weet ik niet maar wel dat hij binnen 4 jaar een perceel land op zijn naam had staan [8]. Volgens de familie heeft zijn schoonvader Piet van Roomen van de Oude Melm die gemeenteraadslid was, bemiddeld. Een drietal handelaren uit Utrecht had gezamenlijk een perceel ingezet en aan de broek gehouden voor fl 6.300,-- vermeerderd met de onkosten bedragende 8 1/4% dus in totaal fl 6.835,50. Mijn grootvader kocht het perceel voor fl 6.650,-- zodat de heren uit de stad maar beter alleen een borrel in de Gouden Ploeg hadden kunnen drinken. Voor de kleine fl 200,-- hadden ze toen een leuk feestje kunnen bouwen!
Een spreekwoord luidt: "van bruiloft, komt bruiloft" maar bij veilingen lijkt het daar ook op want door het overlijden van P. Stalenhoef Pzn. wordt in 1939 weer een veiling gehouden waar o.a. land dat in 1924 geveild is opnieuw onder de hamer komt. Grootvader weet zijn bezit ook nu uit te breiden [9].

Als we nu terug kijken valt mij wel op dat de percelen langs de Eem de hoogste prijs opbrengen terwijl de ontsluiting maar slecht was omdat ze de voorliggende percelen moesten doorkruisen en de spoorlijn oversteken om de openbare weg te bereiken.

Men hechtte waarschijnlijk meer belang aan het voortbrengend vermogen dan aan ontsluiting en draagkracht. Uit mijn jeugd weet ik nog welke problemen daaraan verbonden waren. Om hun land te bereiken moesten drie andere boeren over het erf van Burgsteden gaan. De taluds over de spoorlijn waren vrij steil zodat elk voer hooi apart over het spoor getrokken moest worden en dan waren sommige paarden bang voor de blanke rails. Ook met het verkampen van een koppel koeien was een hele organisatie nodig om te voorkomen dat er twee koppels door elkaar kwamen. Bij mistig weer was het oversteken met de trekker een hachelijke zaak want je hoorde dan de trein niet aankomen. Dankzij deze veiling die voor veel nieuwe eigenaren zorgde is de noodzaak voor de A.P. Hilhorstweg al gauw aanwezig (gerealiseerd na ongeveer 50 jaar) en ook het afbuigen van deze weg van de spoorlijn was voor de eigenaren van de Eempercelen bittere noodzaak. Door de schaalvergroting in de landbouw en de realisering van de ruilverkaveling Eemland wordt de nieuwe situatie weer geconcentreerd bij enkele eigenaar-gebruikers waaronder twee kleinzoons van Cnelis Wantenaar en komt er grotendeels een einde aan de versnippering. We hopen een volgende keer meer te kunnen vertellen over de geschiedenis o.a. wie de verkoper in 1924 was en welke eigenaren er tussen 1875 en 1924 waren.

BRONNEN
[1] R.TOLMAN EN J. DULIEU (RED.). SOEST. (UITGAVE T.G.V. HET 12 1/2 JARIG AMBTSJUBILEUM VAN BURG. BENTINCK), PAG.21
[2] GEMEENTE ARCHIEF SOEST. SOESTER BODE 1924 EN SOESTER NIEUWSBLAD 1924
[3] GOOI EN EEMLANDER 6-10-2001 BLZ. 619. DE LOGTESTEIN, BOERDERIJ LANGE BRINKWEG 28A.
[4] KADASTER ARCHIEF UTRECHT LEGGER 3194 MET DANK AAN DHR. J. MEERTS.
[5] J.G. HILHORST. HOFSLOT EN ZIJN BEWONERS. (NIET GEPUBLICEERD).
[6] JAN H.M. HILHORST EN JOS G.M. HILHORST. SOEST, HEES EN DE BIRKT VAN DE ACHTSTE TOT DE ZEVENTIENDE EEUW. HILVERSUM, 2001.
[7] KADASTER ARCHIEF UTRECHT DEEL 624 AKTE 66 MET DANK AAN DHR. J. MEERTS
[8] NOTARIËLE AKTE NOT A.O. DAMMERS PARTICULIER BEZIT
[9] NOTARIËLE AKTE NOT. G.P.A.L. TE LEUKEN PARTICULIER BEZIT