Vermeende financiële voordelen; geen reden afscheiding Soesterberg van Soest

Jan van Steendelaar

Er is een lange periode geweest waarin met wat men enige regelmaat zou kunnen noemen in Soesterberg stemmen op gingen om zich van de gemeente Soest af te scheiden en zich bij Zeist aan te sluiten. De pogingen daartoe waren precies 75 jaar geleden, in 1926, het sterkst. Zelfs Gedeputeerde Staten van Utrecht moesten zich er een oordeel over vormen. De 'Vereeniging tot behartiging van de belangen van Soesterberg en tot bevordering van het vreemdelingenverkeer (hierna te noemen VVV), die het initiatief tot afscheiding had genomen, had zich namelijk in eenrequestrechtstreeks tot dit college gewend. Ze maakte daarbij echter de fout twee versies met argumenten voor afscheiding te laten circuleren. Eén ervan, met de geografische ligging ten opzichte van Zeist als argument, ging naar het gemeentebestuur van Soest, de andere, waarin financiële motieven werden gebruikt, naar Gedeputeerde Staten.

De VVV stelde een commissie samen om de voor- en nadelen van grenswijziging te onderzoeken. Het zal niet zonder toeval zijn geweest, dat juist drie afgevaardigden van deze commissie, naar aanleiding van de burgemeestersvacature ontstaan door het vertrek van jhr. P. P. deBeaufort,op bezoek ging bij de commissaris van de koningin 'om te wijzen op den geest en de strooming te Soesterberg in zake het solliciteren van een der wethouders der gemeente Soest voor burgemeester. Men vond hem niet de geschikte man. Daarom besloot het bestuur van de VVV, in spoedvergadering bijeen, een telegram te sturen aan de minister van Binnenlandse Zaken met het verzoek 'den wethouder van Soest niet te benoemen tot burgemeester.' Bij koninklijke besluit van 6 februari 1926 werd mr. G. Deketh in die functie benoemd.
Tijdens het bezoek aan de commissaris van de koningin 'werd door de commissie de wenschelijkheid van een aansluiting bij Zeist betoogd.' Het bestuur van de VVV Soesterberg zocht zoveel mogelijk publiciteit voor de actie door inschakelen van de media. Hoewel de plaatselijke pers er aanvankelijk nauwelijks aandacht aan besteedde, trok de kwestie wel de aandacht van de landelijke pers. In het dagblad De Tijd van 10 mei 1926 bijvoorbeeld is onder de kop 'Afscheiding van Soesterberg' het volgende bericht opgenomen: 'Op de lijsten, welke ter teekening worden aangeboden voor afscheiding van Soesterberg van de gemeente Soest en aansluiting bij Zeist, is door ruim 98 pct. der bevolking van Soesterberg geteekend.'
Het initiatief om zich voor afscheiding uit te spreken, kwam dus van de VVV, waarvan G. Grootewal, voorzitter, en A. Mulder, secretaris, de woordvoerders waren. Een aantal nieuwe leden binnen deze vereniging was er blijkbaar in geslaagd het bestuur zover te krijgen een onderzoek onder de bevolking in te stellen naar het draagvlak voor een overgang van Soesterberg van Soest naar Zeist. Eerder was negatief geantwoord op de vraag of Soesterberg een zelfstandige gemeente zou kunnen vormen, omdat rijksbeleid juist niet op decentralisatie gericht was, maar juist op samenvoegen van gemeenten. Ook de mogelijkheid tot aansluiting bij Huis ter Heide, Bosch en Duin en Den Dolder werd verworpen 'als niet verder vatbaar voor verwezenlijking'. Of de actie in aanvang werd geïnitieerd 'door eenige particulieren, hoogst-aangeslagenen in de belasting, wonende te Soesterberg' is niet duidelijk.

Wel dat zij er met kracht en van harte hun steun aan betuigden. Als grieven werden onder meer genoemd 'heton-economisch beheer van de gemeentefinanciën, het zich niet beijveren voor belastingverlaging, en de zeer onbillijk geachte navorderingsbelasting 1923 en 1924'. Vooral als gevolg van dit laatste verwachtte men 'dat de hoogst-aangeslagenen in de belasting zouden gaan verhuizen naar andere gemeenten en de vestiging van kapitaalkrachtige personen tegenegewerkt zou worden.'
Omdat het verschijnsel van samenvoegen van gemeenten ook toen aan de orde van de dag was, zou het voor de hand hebben gelegen dat de gemeentebesturen van Zeist en/of Amersfoort met begerige ogen naar Soesterberg zouden hebben gekeken als mogelijkheid tot uitbreiding van hun grondgebied. Het tegendeel was echter het geval. Het Soester Nieuwsblad schreef hierover: 'Gedreven door enkele personen, -vreemden als zij voor het meerendeel zijn in de historie van onze gemeente- heeft de bevolking van Soesterberg zelf gevraagd om van hare door de geschiedenis aangewezen plaats te worden overgeplant in een bestand, waarmede het weinig te maken heeft. Een historie van eeuwen wordt om enkele materieele voordelen weggeworpen.'

De krant liet met zoveel woorden blijken dat de officiële redenen die de VVV voor afscheiding had aangedragen, namelijk het 'moeilijk verkeer' (bedoeld is de relatie, red.) met Soest en het gemakkelijker zich verplaatsen naar Zeist, eigenlijk als dekmantel werden gebruikt voor de ware reden. Burgemeester en wethouders onderkenden dat ook. In antwoord op de vraag hierover van het raadslid J. J. A. de Koning (r.k.) liet burgemeester mr. G. Deketh weten, dat burgemeester en wethouders op het adres van Gedeputeerde Staten 'om bericht en raad' over deze kwestie hadden geantwoord 'dat de opgegeven redenen niet de werkelijke zijn. Niet de geografische ligging, noch de betere verbinding met Zeist zijn de werkelijke drijfveren, alleen financieele belangen zijn de redenen. Deze kunnen echter nimmer aanleiding zijn tot annexatie of grenswijziging, anders zouden deze aan de orde van de dag blijven,' aldus het gemeentebestuur in hun reactie aan de 'Heeren Gedeputeerde Staten in de provincie Utrecht.'
B. en w. toonden de financiële motieven van de initiatiefnemers aan door pamfletten en andere stukken over te leggen waarover zij de beschikking hadden gekregen, en waarin uitsluitend werd geageerd op grond van financieelmaterialistische overwegingen. In de door de afscheidingsbeweging verspreide strooibiljetten was onder meer te lezen 'dat de posten der Gemeente-begrooting telkens werden overschreden en dat een derde van de gemeentelijke inkomsten betaald wordt aan ambtenaars-salarissen. Hieraan wordt uitbetaald fl. 117.000,--, terwijl het gemeentelijk inkomen bedraagt plm. fl. 350.000,--.' Burgemeester en wethouders reageerden hier als volgt op: 'Indien verkeersbelangen den doorslag moesten geven, zou Amersfoort moeten zijn gevraagd en niet Zeist. De afstand naar Amersfoort is het kortst. Daar is echter de belasting nog hooger dan in Soest.' In een commentaar in het Soester Nieuwsblad staat: 'Hadden wij een vorig maal in ons raadsverslag reeds, als onze meening, de overtuiging uitgesproken hier te doen te hebben met een zeker soort agitatie, waarbij de massa door materieele leuzen voor het wagentje van enkelen werd gespannen, B. en W. toonden met de stukken aan dat de officieel opgegeven redenen niet de werkelijke redenen waren en hebben met hun antwoord aan Gedeputeerde Staten een juist beeld gegeven van de minder ideëele motieven, waaruit deze actie is gegroeid en het licht in den juisten hoek laten schijnen.'

Zelfs brief geweigerd!

Overigens had de krant tot dan slechts in de marge bericht over de actie in Soesterberg. Zelfs een ingezonden brief hierover van het bestuur van de VVV werd geweigerd: 'Wij denken er niet aan dit schrijven op te nemen, wijl we niet voornemens zijn deze actie in ons blad eenigen steun te verleenen.' De krant verwachtte trouwens dat de actie niets zou opleveren, schrijvende verder: 'Het zou al te naief zijn te verwachten, dat zulk een actie zoo maar zou worden ingewilligd naar de wenschen van een bepaalde groep personen, die de massa warm maken. Daar zit wel een beetje meer aan vast'
Inmiddels was allang duidelijk waar de schoen wrong bij de initiatiefnemers: zij hadden uitgerekend dat de gemeentelijke belastingen in Zeist lager waren dan in Soest(erberg) en zagen daarom financieel voordeel in aansluiting bij Zeist. Dat zou volgens opgave van de VVV bijna heel Soesterberg zien. Want '98 pCt der bevolking' had het petitionnement met het verzoek tot afscheiding getekend. Raadslid De Koning stelde niet zonder sarcasme vast: 'Zuigelingen dus inbegrepen'.
Intussen liet het gemeentebestuur zich niets aan de actie gelegen liggen en zette het gewoon z'n beleid voort om ook in Soesterberg werken uit te voeren. Dit bleek bijvoorbeeld uit de verdere uitbreiding van de gasvoorziening in Soesterberg. Het raadsverslag hierover: 'De voorzitter (burgemeester Deketh, red.) zet uiteen wat de bedoeling is. De leiding ligt tot 'Ons Belang' en nu is het plan haar nog verder door te trekken, zoodat ook verdere villa-bewoners gas zullen kunnen krijgen. Wat de afscheidings-actie betreft, daarmede houdt Zijne Edel Achtbare in deze dingen geen rekening. Evengoed zal alle zorg aan Soesterberg besteed worden.' Zowel de raadsleden M. Scheffer (r.k.), G. Hilhorst (r.k.) en P. C. W. Foeken (chr.) 'deed het genoegen deze uitspraak te hooren.'

Klare armoede

De door de VVV aangevoerde argumenten voor afscheiding van Soesterberg noemde het Soester Nieuwsblad 'klare armoede'. Het blad wees er in dit verband onder meer op dat het gemeentebestuur van Soest gedaan heeft wat het kon om de inwoners van Soesterberg het 'Soest-gevoel' te geven, bijvoorbeeld 'door te Soesterberg een hulp-secretarie te stichten, waarvan echter een sporadisch gebruik wordt gemaakt.'
Met betrekking tot de betere verbinding met Zeist vroeg de krant zich af wat er voor de inwoners van Soesterberg zou veranderen als dit deel van Soest inderdaad naar Zeist zou overgaan. Ze gaf het antwoord zelf: 'Letterlijk niemendal. Dan rijdt de tram ook precies om het half uur naar Zeist en de kleine man, die het niet betalen kan, blijft evengoed als nu op Soesterberg aangewezen, of loopt naar Zeist of, vlugger nog, naar Amersfoort. Of als hij een fiets rijk is, doet hij precies als nu en peddelt naar Amersfoort of Utrecht en zelden naar Zeist. Een autobus-retour van fl. 1,50 kan er voor de massa in het geheel niet af. Dat blijft voor een bepaalde klasse bewaard, en dan bedoelen wij niet de enkele beter-gesitueerden.' Het blad vroeg zich af of de initiatiefnemers 'niet den moed hebben de ware redenen te noemen waarop de agitatie steunt. Dan had men toch zeker verstandig gedaan dit magere paard op stal te laten.'
Het blad besluit de berichtgeving hierover als volgt: 'Wij geven "Soesterbergs Bloei" ernstig in overweging den bloei van Soesterberg op een andere wijze te bevorderen. De ontwikkelingsmogelijkheid van Soesterberg ligt niet in Zeist (zonder tram of beenenwagen gaat het dan ook niet) en ook niet in Amersfoort, ja zelfs niet in Soest, maar allereerst in Soesterberg zelf. Slechts het belang van een enkel persoon is gediend door aansluiting bij Zeist. De massa heeft er geen belang bij. Voor deze verandert er niets. Niemendal.'

De uitslag is bekend. Soesterberg maakt, na de meest serieuze poging tot afscheiding van Soest 75 jaar geleden, nog steeds deel uit van de gemeente Soest. Gedeputeerde Staten waren het eens met de afwijzende argumentatie van burgemeester en wethouders, zodat ook zij de initiatiefnemers letterlijk nul op het rekest gaven!