De annalen van het Sint Jozefgesticht deel 4 (1939-1945)

Joop Piekema

Eerdere aflevering in de serie Annalen van het Sint Jozefgesticht
- Annalen van het Sint Jozefgesticht deel 1 (t.m. 1870) - Herfstnummer 2000
- Annalen van het Sint Jozefgesticht deel 2 (1871-1887) - Winternummer 2000
- Annalen van het Sint Jozefgesticht deel 3 (1888-1919) - Lentenummer 2001

Vervolgartikel in deze serie over de Annalen van het Jozefgesticht:
- Aanvulling en Korrektie op de Annalen van het Sint Jozefgesticht - Winternummer 2001

28 aug 1939: Mobilisatie brak uit, zodat alle Zusters spoedig naar huis terug moesten (.....) (Er was gedurende de voorgaande dagen de jaarlijkse augustus-retraite gehouden). 01 sep 1939: Onze scholen beginnen, doch deze moest verdeeld worden wegens de mobilisatie met twee openbare lagere scholen. Het personeel was zeer content en vol lof over het edelmoedig afstaan der lokalen.
11 okt 1939: Inwijding en consecratie van de nieuwe kerk in Soest-Zuid.
26 okt 1939: ( ) Twee bewaarschool lokalen en 't vergaderlokaal worden in gebruik genomen door de openbare lagere school ( 06 dec 1939: St.Nicolaasfeest ondanks de mobilisatie. Sint heeft ons buitengewoon goed bedacht. De kinderen op school werden, wegens het geboortefeest van Prinses Irene, nog getracteerd. De openbare lagere scholen ontvingen juist zoveel als de andere jaren. Het personeel der twee openbare lagere scholen zonden ons twee bloemstukken voor onze kapel.
12 mei 1940: Evacuatie. Moeder (overste) Firmina (Hooijman) gaat met alle Zusters en ouden van dagen naar Hillegom: Moeder Firmina, 9 Zusters en 12 oude dames gaan naar Maria oord en 9 zusters met 13 oude mannen naar Teresia oord (beide in Hillegom), na 5 dagen komen zij in Soest terug. Huis met omgeving ongedeerd gebleven. Dank aan St., Jozef. 11 jun 1940: Ingeplakte brief, gericht aan de Moeder-Overste: "Eerwaarde Moeder, Nu de Openbare Lagere School "Kerkebuurt" weer terug is in haar eigen gebouw aan de Middelwijkstraat kan ook de Ouder-Commissie van genoemde school niet nalaten aan u, Eerwaarde Moeder, onzen oprechten dank te betuigen voor de buitengewone en liefdevolle toewijding ons aller kinderen betoond door het geheel belangeloos beschikbaar stellen van lokaliteiten in de Schoolgebouwen van de Sint Joseph Stichting. De Ouder Commissie heeft uw hulp ten zeerste op prijs gesteld en zal aan uw gastvrijheid een dankbare herinnering blijven gehouden".
15 aug 1940: 40 jarig Priesterfeest van onzen Z.E. Heer Pastoor Voss.(
27 dec 1942: Het 250 jarig bestaan der Parochie zeer luisterrijk gevierd. De Kerk was schitterend versierd. De Pontificale Hoogmis werd opgedragen door Mgr.Huurdeman met assistentie van Pastoor Vos, de pastoors van de twee kerken n.l. Pastoor Smit en Pastoor Lommerse. Het Pontificale Lof deed Mgr. Huurdeman, met assistentie van Pater A. Benschop en B. Rademaker, twee jongste Geestelijken van de Parochie, de Zeer Eerwaarde Pater A. v.d.Deijssel was, als oudste Geestelijke van de Parochie tegenwoordig.
29 dec 1942: Tot slot van 1942 moet op 29 december de Fröbelschool te Soestdijk (het Kleuterhuis aan de Mariastraat) worden ontruimd en wordt ingenomen door de Duitse Weermacht. Moeder Zr. Firmina gaat met vier Zusters om te ontruimen. Van alle kanten komen de mensen helpen zodat om 5 uur alles ontruimd is.
02 jan 1943: De Fröbelschool in Soestdijk wordt weer vrijgegeven.
21 jan 1944: Ingeplakte verslaglegging door Zr. Imeldo van de ontruiming van het St. Josefs-gesticht. Ons huis en de scholen zijn al meermalen bezichtigd en gekeurd, voor de eerste maal 25 maart 1941, altijd is het zonder gevolgen gebleven, tot 3 januari 1944. Toen werd er gevraagd namens de Ortskommandant uit Utrecht, wat het voor een inrichting was, Krankenhaus of Altesheim. Op 4 januari 1944 werd het huis door drie personen bekeken en woensdag 12 januari om half 11 was een van die heren er weer, die ons heel meewarig meedeelde dat alles gevorderd was: "St.Jozefgesticht, Meisjesschool (St.Michaëlschool, nu de Moskee) en Philomenastichting (de in 1926 gebouwde naai- en bewaarschool, naast de St.Michaëlschool)".
Ach Oberin", zei hij "ik wou, dat ik morgen naar huis kon, dan mocht u in uw huis blijven".

Alles mocht worden meegenomen, dus toen meteen maar aan de slag. Wanneer we eruit moesten zijn hoorden we wel van de "Burgemeister". Toen is Moeder Firmina eerst op stap gegaan naar onze goede burgemeester. Die had er nog niets van gehoord. Wel vond hij het erg. Soest zit al vol moet geëvacueerden van de kust, nu moet ook half Soesterberg ontruimen en zo gaat het maar door. De burgemeester heeft ook recht van vorderen en heeft voor ons een groot huis (villa "Beversstein", Korte Brinkweg 3 Soestdijk) weten te krijgen, bewoond door een oude heer en dame. Dezen zouden eerst bij ons blijven wonen, maar toen het met alle passen en meten onmogelijk ging zijn ze vertrokken. ( Zondagmorgen (16 januari) kondigde Pastoor Voss op de preekstoel af: de grote slag is gevallen. Het gesticht en de schoolen moeten woensdag (19 januari) ontruimd zijn ( ) Maandag (17 januari) om half 2 kwam Pastoor het H. Sacrament halen: eerst hebben we nog gezamenlijke Aanbidding gehad en heeft Moeder Firmina de gebeden van het H.Sacrament voorgebeden met tot slot de litanie van onderwerping aan Gods H.Wil. Toen knielden we in dubbele rij met brandende kaarsen in de vestibule. Nadat we O.L. Heer zo uitgeleid hadden zijn we weer hard aan de slag gegaan. Dinsdag (18 januari) zijn de oude mannen naar hun families vertrokken. Het was voor velen een droevig heengaan. De vrouwtjes zijn voorlopig in een huisje naast ons. 't Is erg behelpen, maar ze zijn blij, dat ze mochten blijven. Dinsdagavond om 5 uur zijn we uitgetogen. Alles was uitgeruimd. De hele kapel ook. Altaar uitgebroken en toen kwamen we in onze nieuwe woning pikkedonker en steenkoud. Toen maar weer met nieuwe moed aan de slag. Eerst gezorgd voor een legerstede voor de eerste nacht. 't Is gered hoor. Het was die avond een vrolijk naar bed gaan ( )De eerste morgen (19 januari) zijn we van kou en rook en duistermis maar heel vroeg naar de kerk gestapt. ( ) 's Middags kwam Pastoor met Vicaris Huurdeman. Zijn Hoogeerwaarde zag met groot genoegen de kloosterbel al in de gang hangen. De bewaarschool is helaas stopgezet. De leerschool deelt met de jongensschool, de naaischool komt in de speelschool op Soestdijk. Vrijdag 28 januari heeft Pastoor ons huis gewijd. Het hele huis was natuurlijk brandschoon. Om 5 uur zou de plechtigheid plaats hebben. Daar kwam om half 4, geheel onverwacht de Burgemeester eens kijken, hoe we het in de nieuwe woning maakten. Hij was blij dat alles zo goed ging en dat de zusters zo opgewekt en tevreden waren. Onze Eerwaarde Moeder Firmina, die toch al blij was met dat bezoek, was dubbel blij, dat alles juist zo netjes op orde was. ( .) Na de H. Mis (op zaterdag 29 januari) Zegen met het H.Sacrament, waarna we zongen: "Jesus, o blijf bij mij, 't is eenzaam zonder U, dit ballingsoord " Zondag (30 januari) zijn we eens buiten op verkenning geweest. Geen grote, maar een mooie tuin, met trapjes en een draaibaar prieel. Prachtige uitzichten (kijkrichting Baarn). 0.L.Heer heeft buitengewoon goed voor ons gezorgd. Ons gesticht en de scholen worden thans gewoond door een 140 man Oostenrijkers, naar men zegt. Ze vonden het huis zo mooi en mochten nergens een spijker inslaan, hebben ze verteld. Met onzen boer maken ze ook wel eens een praatje. De boerderij is gewoon gebleven, Gerrit heeft de tuin halverwege met gaas afgezet en gaat stil zijn gang. Na gaat over 14 dagen een onzer kapelaans, n.l. Kapelaan Wilmink vrijwillig naar Duitsland voor onze Hollandse krijgsgevangenen, als Aalmoezenier, als Zijneerwaarde er eenmaal is, mag hij het kamp niet meer uit vóór het einde van de oorlog. God geve, dat dat spoedig komt.
14 jan 1944: Vreselijke nacht in Soest, vele gijzelaars meegenomen.
29 jan 1944: Kapelaan Wilmink uit Soest vertrokken en gaat als Aalmoezenier bij de Hollandse krijgsgevangen naar Duitsland, naar Hohenstein bij Dresden.
13 mrt 1944: De Duitsers weer bij Sukel (onze huisbaas) geweest, om ons huis met de modelboerderij te vorderen.
18 apr 1944: Ons huis (Beversstein) is vrij gegeven door toedoen van onzen Burgemeester.
15 mei 1944: Bericht dat St.Jozefgesticht zal worden vrijgegeven. De scholen nog niet.
20 mei 1944: De Meisjesschool zal worden vrijgegeven. De Burgemeester raadt ons aan het huis niet te betrekken. Er zullen voorlopig scholen in worden ondergebracht.
17 jun 1944: De grote boetedag. Dag van vasten en stilzwijgen voor de vrede. St. Jozefgesticht en scholen worden weer bezet.
18-21 jul 1944: Erwtenplukken met de schoolkinderen voor de gemeente op 't land van Antoon Hilhorst en van 't Klooster.
17 aug 1944: Twee dagen bonenplukken met de kinderen op 't land van Arie Kuijper en één dag op 't land van Bart Kok.
27 aug 1944: 's Nachts een brandend vliegtuig boven ons huis. Neergevallen op de Eng en daar uitgebrand.
04 sep 1944: De scholen weer begonnen. Netals vóór de vacantie, halve dagen in de jongensschool.
05 sep 1944: Alle scholen in Soest gevorderd. Voorlopig geen school meer. Aileende naaischool gaat door in de serre van pension Mariënburg.
07 sep 1944: Een vreselijke plundernacht in Soest van een doortrekkende Duitse soldatentroep. Bij ons zijn ze niet geweest.
27 sep 1944: Wij zijn in voorbereiding voor 't Diamentenfeest van ons St. Jozefgesticht. Moeder Firmina houdt onder de Zusters een verloting van kleedjes en andere handwerken, verder allerlei speel- en knutseldingetjes ter eere van het feest.
29 sept 1944: Diamantenfeest. 75 jaar geleden begonnen de Zusters van O.L. Vrouw haar werkkring in Soest. Wegens de tijdsomstandigheden zou er geen feest gevierd worden. Doch Pastoor Voss hield aan op een plechtige H.Mis uit dankbaarheid. Het feest is gevierd door de thans uit 13 Zusters bestaande communiteit: Eerwaarde Zr. Firmina, Zr Gertude, Zr. Imeldo, Zr. Amalia (die reeds 44 jaar in Soest is), Zr. Phoca, Zr. Nathalia, Zr. Christina, Zr. Zita, Zr Begga, Zr,. Ursula, Zr. Johannette, Zr. Clarina en Zr. Veneranda Maria. Reeds in de dagen van voorbereiding werden ons vele goede gaven in natura gebracht.
Op 29 september was er in de parochiekerk om 9 uur een plechtige H.Mis, opgedragen door onzen Zeereerwaarde Heer Pastoor Voss,geassisteerd door den Zeereerwaarde Heer Pastoor Lommerse van Soest-Zuid, en Kapelaan Bos. Aanwezig waren in de kerk de Zeereerwaarde Heer Pastoor Smit van Soestdijk, onze Burgemeester des Tombe en de wethouders. Onder de H.Mis sprak Pastoor Voss een kort gedachteniswoord, waarin Z. Eerw. zeide, dat op 29 september 1869 de vier eerste Zusters in Soest aankwamen en haar werk begonnen in het thans nog bestaande grootse St. Jozefgesticht, gebouwd door wijlen Mgr. Steenhoff. Al dadelijk werd aangevangen met bewaar- en leerschool, in de maand October nog de naaischool en de kweekschool voor onderwijzeressen. Van deze kweekschool zijn er in de loop der jaren 20 meisjes te Amersfoort ingetreden. In diezelfde maand werden de eerste ouden van dagen ter verpleging opgenomen. Later is de kweekschool naar Amersfoort verplaatst. "St.Jozefgesticht, Meisjesschool (St.Michaëlschool, nu de Moskee) en Philomenastichting (de in 1926 gebouwde naai- en bewaarschool, naast de St.Michaëlschool)", achter het gesticht en in 1926 de St. Philomenastichting waar naai- en bewaarschool werden ondergebracht. In 1928 werd de leerschool uitgebreid met twee lokalen. In 1931 namen de Zusters de leiding op zich van de Kleuterschool in Soestdijk. Steeds hebben de Zusters vanuit het St. Jozefgesticht haar zegenrijk werd in de parochie voortgezet tot het gebouw en de scholen in Januari 1944 gevorderd werden door de Duitse weermacht. Door de goede zorgen van onzen Burgervader kregen de Zusters met de oude vrouwtjes onderdak op huize Beversstein en het aangrenzende huisje van Schadewijk. In die jaren volgden 30 meisjes het voorbeeld der Eerwaarde Zustes en werden religieuzen te Amersfoort. 21 zijn er nog in leven en 9 zijn er reeds overleden. Pastoor sloot met de wens en bede, dat de Zusters nog vele jaren haar zegenrijk werd in de parochie mochten voortzetten. ( )
05 okt 1944: Soest wordt overstroomd van evacué's uit Arnhem.
08 okt 1944: Veel beddegoed van de oude mannen, die vertrokken zijn in Januari, nu afgestaan voor de evacué's.

09 okt 1944: Zr. Ursula zet ook de naaischool voor onbepaalde tijd stop, daar de serre van Mariënburg voor zieken moet ontruimd worden.
14 okt 1944: Bekers en borden gegeven voor de evacué's.
16 okt 1944: Onze Burgemeester des Tombe helaas verdwenen.
16-20 okt 1944: Een hele week genaaid voor het noodziekenhuis van het Rode Kruis.
23 okt 1944: Het electrisch licht afgesneden. Wij behelpen ons met kaarsen en olielichtjes.
23 nov 1944: het Kleuterhuis Soestdijk door de Duitsers in beslag genomen. Vanaf april was het in gebruik door de Mariaschool. Nu is alles ontruimd. 't Wordt bergplaats.
27 nov 1944: De Zusters van Mariënburg moeten ontruimen.
30 nov 1944: Mijnheer Batenburg komt meedelen dat we weer electrisch licht krijgen.
02 dec 1944: 's Avonds om 5 uur 't licht weer aangesloten.
31 dec 1944: Einde van een veelbewogen oorlogsjaar. Begin Januari woonden we nog met 18 Zusters en 34 ouden van dagen in het grote St Jozefgesticht en hadden we verzorging van lagere school, naai- en twee bewaarscholen. Eind December wonen we met 13 Zusters en 14 ouden van dagen op Beversstein en het aangrenzende huisje van Schadewijk. Alle scholen liggen stil. ( .).
23 jan 1945: De kinderen mogen tegen betaling een koek komen halen.
26 jan 1945: Grote verrassing. We krijgen 10 mud eierkolen en 5 mud antraciet extra voor ons huis.
28 jan 1945: In onze parochie krijgen de kinderen tweemaal per week warme maaltijden. Kapelaan Tempel is 't hoofd van deze beweging.
02 feb 1945: Vergadering van alle Hoofden der School in 't Gemeentehuis, om mee te helpen voor warm eten der kinderen.
16 mrt 1945: 6 mud aardappelen, brood en boter van 't Rode Kruis voor ons gesticht.
15 apr 1945: Moeder Firmina gaat in retraite.
16 apr 1945: Half 9 Duitse inkwartiering. Moeder Firmina komt uit de retraite. De spreekkamer en de serre wordt in gebruik genomen.
18 apr 1945: Wij kregen van de Duitsers een mooie soldatenbroek, 3 stoelen met nog eenige verrassingen.
19 apr 1945: 's Avonds om half 9 vertrekken de Duitsers weer.
20 apr 1945: Soest wordt spergebied. We mogen 's morgens tussen 8 en 9 uur en 's middags tussen 5 en 6 op straat. Toch hebben wij elke dag de H.Mis aan huis.
24-28 apr 1945: Nog steeds spergebied. Twee soldaten van de landwacht komen aan de deur, maar toen zij Zusters zagen vertrokken zij weer. Bij de mensen hebben ze ontzettend huisgehouden.
29 apr 1945: Moeder Zr. Firmina, Zr. Imeldo en Zr. Begga gaan naar 't Gesticht en de scholen. Alles ziet er ontzettend uit. De spreekkamers zijn paardenstal len geweest.
01 mei 1945: De gehele nacht fluiten de granaten over ons huis heen. Enige doden in Soest.
03 mei 1945: Huis en scholen vrij gegeven. Philomena blijft voorlopig bezet door de B.S.
04 mei 1945: 's Avons half elf bericht van de Capitulatie. Grote Vreugde.
05 mei 1945: Overal feest en vlaggen, behalve in Amersfoort en Soest, waar de Hermann Goring troepen zich niet overgeven. Gedrukte stemming overal.
06 mei 1945: Moeder overste viert haar 50e verjaardag. 's Middags half 1 wordt de vlag gehesen op 't Gemeentehuis. Groot feest in Soest. Blijde intocht van den Burgemeester.
07 mei 1945: Om 12 uur trekken de eerste tanks Soest binnen.
08 mei 1945: Moeder Firmina en Zr Imeldo naar Amersfoort met 'n vrachtauto meegereden. De gehele dag door tanks met Tommies.
09 mei 1945: Burgemeester des Tombe op bezoek, na enkele maanden ondergedoken te zijn geweest.
10 mei 1945: Uittocht van de Duitsers precies 5 jaar na de zegevierende intocht. Nu een treurige uittocht met paarden en wagens enz.
11 mei 1945: Schoonmaak in 't St. Jozefgesticht; het ziet er treurig uit.
23 mei 1945: 10 N.S.B. vrouwen komen de scholen schoonmaken. 23 mei 1945: De oude vrouwtjes worden door mijnheer Groart (brandweercommandant) met 'n auto naar 't Gesticht gebracht.
25 mei 1945: De Zusters verhuizen naar 't St. Jozefgesticht waar eenige vertrekken bruikbaar zijn. De rest komt later.
31 mei 1945: We krijgen van de B.S.een mooi paard in bruikleen.
11 jun 1945: De scholen beginnen. Alles is netjes opgeknapt.
12 jun 1945: 's Middags om half 2 de scholen gevorderd door de Canadezen. De kinderen moesten weer naar huis.
17 jun 1945: Half 7 arriveert Kapelaan Wilmink te Soest, Birkstraat afgehaald door 25 ruiters te paard. Blijde ontvangst in de pastorie. De koorzangers heffen het "Jubilate Deo"aan. Daarna plechtig Lof met preek van Kapelaan Wilmink.
25 jun 1945: 's Avonds 3 kinderen in brand gevlogen achter de Philomena. (aanvulling uit Soester Courant 29 juni 1945: "Een drietal knapen van 8, 9 en 11 jaar liepen ernstige verwondingen op aan armen, beenen en gelaat door het spelen met buskruit en lucifers achter het St. Jozefgesticht aan de Steenhoffstraat. Na door een Canadese arts te zijn behandeld, zijn ze naar het Ziekenhuis te Baarn overgebracht".
29 jun 1945: Wij krijgen 3 avonden achter elkaar warme wittebroodbollen met rozijnen van de Canadezen.
04 jul 1945: Een mooie piano van de B.S. gekregen voor 'n koopje.
30 aug 1945: Twee lokalen van de Philomena door de B.S. vrijgegeven. Wij kunnen halve dagen school doen, omdat er ook in huis een klas is ondergebracht.
01 sep 1945: De Britse Canadezen vertrekken uit de school, gaan terug naar Canada, doch de Franse Canadezen komen weer in de school.
29 sept 1945: De Franse Canadezen vertrekken weer, doch de vierde divisie komt er weer in.
16 okt 1945: Kleuterhuis in Soestdijk vrijgegeven.
17 okt 1945: De scholen vrij. De Canadezen vertrekken naar andere scholen.
24 okt 1945: De scholen beginnen voor hele dagen ( ...... .).
27 dec 1945: Alle Canadezen verlaten Soest ( ).

BRON:
ANNALEN VAN HET ST. JOSEFS GESTICHT TE SOEST, 1869-1962 (ORIGINEEL I ARCHIEF OLV VAN AMERSFOORT, DEELS IN KOPIE GEMEENTEARCHIEF SOEST
N.B.: IN EEN ENKEL GEVAL IS, TER VERDUIDELIJKING OF AANVULLING, AAN DE OORSPRONKELIJKE TEKST EEN TOEVOEGING GEDAAN. DE TOEGEVOEGDE TEKST DAN TUSSEN HAAKJES GEPLAATST.