Het erf Grooteloo aan het Korte Eind (deel 2)

G.J.M. Derks

De familie Van Stoutenburg

Vanaf 1737 was het erf Grooteloo verhuurd aan het in dat jaar getrouwde echtpaar Peter Janse van Stoutenburg en Antje Teunisse (van) Dorresteijn. [16]
Het erf werd verhuurd met ongeveer 35 morgen land en kan in dit opzicht tot de grote boerderijen van Soest gerekend worden. In 1769-1770 had Peter van Stoutenburg negen koeien, hetgeen eerder duidt op een bedrijf van gemiddelde omvang. In deze jaren stierven drie van zijn runderen aan de pest. [17]
Voor zover bekend bestond het gezin van Peter van Stoutenburg uit zeven kinderen, namelijk vijf zoons en twee dochters. De oudste dochter Gijsbertje van Stoutenburg trouwde in 1763 met Peter Isaakse Stalenhoef, landbouwer in de Birkt. De tweede dochter Aaltje van Stoutenburg was in 1784 getrouwd met Gijsbert Gerritse Schouten, landbouwer aan het Lange End. Van de zoons waren alleen Cors en Aart getrouwd. Aart (van) Stoutenburg werd de voorvader van de Eemnesser tak van deze familie.[18]
Na het overlijden van Peter Janse van Stoutenburg in 1795 en zijn vrouw Antje Dorresteijn in 1789 bleven de zoons Toon, Jan, Cors en Peter op de boerderij wonen. Cors Peterse van Stoutenburg trouwde in 1799 op 54-jarige leeftijd met de dertig jaar jongere Bartje Janse Haan, dochter van Jan Hendrikse Haan, bakker en landbouwer. Door dit huwelijk was het voortbestaan van deze familie in Soest verzekerd. Behalve enkele jong gestorven kinderen bestond het gezin van Cors Peterse van Stoutenburg uit zoon Pieter (1800) en dochters Antje (1806), Grietje (1812) en Maria (1814). Bij de geboorte van Maria was Cors al ruim 68 jaar oud!

Grooteloo was inmiddels al jaren eigendom van jhr.Mr. Wilhelmus Franciscus (van der Merwede) van Muijlwijk, de jongste zoon van Aloysius van Muijlwijk en Alijda van Lielaar, die respectievelijk in 1742 en 1763 waren overleden. Wilhelmus Franciscus overleed ongehuwd te Amersfoort op 22 december 1800. Op 9 juni 1801 werd in de Stads Doelen te Amersfoort een groot deel van zijn nalatenschap publiek geveild onder leiding van de Amersfoortse notaris J. de Louter. Ook het erf Grooteloo met 35 morgen land kwam onder de hamer. De boerderij werd ingezet door Aart Jacobse Stalenhoef op 4400 gulden, maar gekocht door Cors Peterse van Stoutenburg voor een bedrag van 6000 gulden.
Na ruim zestig jaren van huur was de boerderij nu eigendom van de familie Van Stoutenburg!

Cors van Stoutenburg overleed op 13 december 1823. Zijn inwonende ongehuwde broers Jan, Peter en Toon overleden respectievelijk in 1817, 1825 en 1829. Cors van Stoutenburg en Bartje de Haan hadden waarschijnlijk goed geboerd op Grooteloo, want Bartje was in staat om in de loop der jaren de bezittingen nog aanmerkelijk uit te breiden. In 1824 kocht zij een huisje met wat grond aan de Brink, dat zij legateerde aan haar dochter Antje bij testament van 23 april 1825. Voorts kocht Bartje op een veiling in 1830 in de directe omgeving van de boerderij twee percelen bouwland genaamd De Blaak naast het land dat de familie Van Stoutenburg daar al bezat en op een veiling in 1833 een boerderij aan het Lange Eind (thans Korte Brinkweg). De laatstgenoemde boerderij werd aangekocht voor de oudste zoon Pieter die dat jaar in het huwelijk trad met Jannetje Butzelaar.
Bartje van Stoutenburg-de Haan overleed op 18 mei 1848. De vier kinderen verdeelden op 28 februari 1849 de nalatenschap. [19]
Daarbij werd zoon Pieter eigenaar van de door hem bewoonde boerderij aan het Lange Eind, dochter Antje kreeg het huisje aan de brink, terwijl het erf Grooteloo eigendom werd van de jongste dochter Maria. Door haar huwelijk in oktober 1849 met Aalbert Kuijer, afkomstig van de boerderij Krachtwijk te Hoogland, deden de Kuijers hun intrede op Grooteloo.

De familie Kuijer

Maria van Stoutenburg en Aalbert Kuijer trouwden op huwelijkse voorwaarden, waarbij onder meer werd bepaald dat Grooteloo eigendom zou blijven van Maria. [20] Zij was inmiddels ruim 35 jaar oud. Het gezin Kuijer-van Stoutenburg telde dan ook niet meer dan twee dochters, namelijk Maria of Mietje (1852) en Barbara (1855); een zoon Cornelis (1853) stierf kort na zijn geboorte.

Aalbert Kuijer en Maria van Stoutenburg kochten in 1850 op een veiling in de herberg De Drie Ringen voor 1600 gulden het huis en bijbehorende grond van de gebroeders Jan en Hendrik Bouman. Dit erf lag direct ten zuiden van Grooteloo; Aalbert Kuijer liet het pand in 1861 slopen. [21] Verder kochten Aalbert en Maria nog diverse andere percelen, waaronder in 1862 de percelen hooiland genaamd De Groote Spijker, De Vijf Vierel en De Achtermaat, en in 1881 het wei- en hooiland genaamd het Achterbosch, met daarop een koehok.

Dochter Barbara Kuijer trouwde in mei 1884 met Peter van den Breemer; zij boerden aanvankelijk op 't Hoogje (thans restaurant) in de Kerkebuurt, dat zij waarschijnlijk voor zes jaar hadden gehuurd. In april van het daaropvolgende jaar 1885 overleed Maria van Stoutenburg. Aalbert Kuijer bleef op Grooteloo achter met zijn dochter Mietje. In februari 1888 kocht Aalbert Kuijer een deel van de Leeuwenkamp, het perceel bouwland ten noorden van Grooteloo. Vermoedelijk heeft hij daarop omstreeks 1890 een boerderij laten bouwen om daar zelf met zijn nog ongehuwde dochter Mietje te gaan wonen. Grooteloo werd toen betrokken door schoonzoon Peter van den Breemer en dochter Barbara Kuijer.

Mietje Kuijer trouwde in 1891 - bijna 39 jaar oud - met Aart van Hofslot, afkomstig van de boerderij Vosseveld in de Birkt. Uit dit huwelijk werd een dochter geboren, namelijk Maria (Mie) van Hofslot (1895-1951), later getrouwd met Willem van Hamersveld. Mietje Kuijer overleed op 1 maart 1903. Ruim een half jaar later, op 18 december, werd de nog altijd onverdeelde nalatenschap van Maria Kuijer-van Stoutenburg eindelijk verdeeld. Daarbij kwam Grooteloo aan Peter van den Breemer en Barbara Kuijer.

Aalbert Kuijer bleef aanvankelijk bij zijn dochter Mietje, maar woonde de laatste jaren van zijn leven in een huisje dat hij huurde van Kasper Braakman.
Hij overleed op 30 juli 1905 aan de gevolgen van een treinongeluk.

De families Van den Breemer en Van 't Klooster Barbara Kuijer en Peter van den Breemer kwamen dus omstreeks 1890 van 't Hoogje naar Grooteloo. Op 't Hoogje waren de drie oudste kinderen geboren, namelijk:
- Hannes van den Breemer (1885-1976), landbouwer op de Krommert aan de Peter van den Breemerweg (vroeger Zwarteweg), in 1910 getrouwd met Mie Kok;
- Mie van den Breemer (1888-1970), in 1912 getrouwd met Cnelis Wantenaar, landbouwer op het Derde Erf in de Birkt;
- Aart van den Breemer (1889-1889).
Op Grooteloo werd het gezin uitgebreid met drie dochters:
- Mart van den Breemer (1891-1950), in 1915 getrouwd met Drikus Valkenet, smid in de Kerkebuurt (Kerkstraat);
- Aal van den Breemer (1893-1984), in 1918 getrouwd met Theus Schothorst, veehouder aan de Laanstraat te Soestdijk;
- Jansje van den Breemer (1894-1948), in 1924 getrouwd met Piet Kuijer, landbouwer op Bleijendaal aan het Kerkpad Z.Z.

Grooteloo was destijds een redelijk grote boerderij met nogal wat land en zo'n vijftien stuks melkvee, het nodige jongvee, varkens en natuurlijk een paard.
Peter van den Breemer was een boer die met zijn tijd meeging. Hij stond niet afkerig tegenover het gebruik van kunstmest, zoals vele andere boeren in die tijd. Op 24 november 1904 was hij een van de medeoprichters van de Onderlinge Soester Veeverzekering. Verder kreeg hij in december 1916 van de Commissie voor stalverbetering van het Utrechts Landbouw Genootschap een prijs van vijfentwintig gulden voor de door hem aangebrachte verbeteringen in zijn stal. Behalve boer was Peter tevens raadslid (gedurende veertig jaar), wethouder, loco-burgemeester en zetter voor 's Rijks Directe Belastingen.
Tegenover het raadslidmaatschap stond omstreeks 1925 een vergoeding van vijftig gulden per jaar. Ook was hij bode van het Groot Gaasbeeker Schuttersgilde en voorzitter van de sociëteit "De Vriendschap", die resideerde in De Gouden Ploeg.

Na het huwelijk van de jongste dochter Jansje in 1924 werd het stil op Grooteloo. Drie jaar later, in oktober 1927, overleed Barbara Kuijer. Peter van den Breemer - dan bijna 66 jaar oud - deed zijn bedrijf echter nog niet aan de kant. Met behulp van twee vaste knechten, een meid en wat dagloners werd het bedrijf draaiende gehouden. Een van de meiden was Tonia Stalenhoef, later getrouwd met Piet Majoor in Soesterberg. Later hebben ook zijn kleindochters Bertha en Jenny Wantenaar bij hem ingewoond.

De betrekkelijk explosieve groei van Soest ging ook aan Grooteloo niet voorbij.
Al voor de Tweede Wereldoorlog werden kleine stukken grond van Grooteloo als bouwterrein verkocht. Zelf schreef Peter van den Breemer in januari 1933 in het eerste nummer van het nieuwe blad "Uit de Raadszaal": "Soest is in de laatstetiedbar groot e'worden en heel wat anders dan toen ik in de Road kwam.
Toen zag je hier nog niks. Een paor boerderieen, wat huuzen, 'n kark en een school en as vanzelf ok een raodhuus. Ville's ha'j zoo wat heelemaol niet, in de kom die toe de Karkebuurt was, niks anders dan Middelwijk en Klein Jonkers Hofstede. De groote luu woonde toe meer tegen Baornan.Nong staot 't heele dorp vol huuzen en scholen."

Peter van den Breemer overleed op zijn boerderij op 1 november 1944. Na zijn overlijden werd de boedel verdeeld, waarbij Grooteloo eigendom werd van zijn zoon Hannes. Deze deed de boerderij over aan zijn schoonzoon Toon van 't Klooster (Toon Pol), in 1945 getrouwd met zijn oudste dochter Bertha van den Breemer (1911-1996). Toon en Bertha vervingen in 1948 het bakhuisje aan de linkerzijde van de boerderij, door de aanbouw zoals deze tot aan de brand vorig jaar bestond. Al eerder was er een grote brand op de boerderij. Eind juli 1950 brandde namelijk de grote schuur achter de boerderij geheel af, waarbij alle landbouwwerktuigen verloren gingen. Ook ging daarbij circa 60.000 kg hooi en stro in vlammen op, deels eigendom van de Soester Cooperatieve Landbouwvereniging die een deel van de schuur als opslagplaats in gebruik had. Soest werd destijds geteisterd door een reeks van branden, waardoor het vermoeden bestond dat van brandstichting sprake was. De boerderij zelf bleef toen gespaard; wel moest de achtergevel worden vernieuwd. Helaas liep het bij de brand van vorig jaar zomer slechter af met de boerderij Grooteloo; maar hopelijk herrijst zij nog eens uit haar as!

NOTEN:
(HUA = HET UTRECHTS ARCHIEF; GAS = GEMEENTEARCHIEF SOEST, GAA = GEMEENTEARCHIEF AMERSFOORT)
16. ZIE BV. GAA, NOTARIEEL ARCHIEF, INVNR. AT 033 (NOTARIS ANTONIUS VAN VEERSSEN) A 004 (AKTE 1737-48) EN A 007 (AKTE 1744-10) EN A 009 (AKTE 1750-6)ETC.
17. GAS, OUD ARCHIEF, INVNR. 44.
18. ZIE: KORTE GESCHIEDENIS VAN HET GESLACHT VAN STOUTENBURG. IN: H(ISTORISCHE) K(RING) E(EMNES), JAARGANG 9, NUMMER 1 (APRIL 1987).
19. GAA, NOTARIEEL ARCHIEF BAARN, INVNR. 393 (NOTARIS HERMANUS PEN), AKTE 1129, BOEDELSCHEIDINGDD28.2.1849.
20. GAA, NOTARIEEL ARCHIEF BAARN, INVNR. 394 (NOTARIS HERMANUS PEN), AKTE 1229, I{UWELIJKSE VOORWAARDENDD6.10.1849.
21. GAA, NOTARIEEL ARCHIEF BAARN, INVNR. 396 (NOTARIS HERMANUS PEN), AKTE 1339, VEILINGDD6.7.1850. HET JAAR VAN SLOOP IS AANGETEKEND IN HET SOESTER BEVOLKINGSREGISTER.

Met dank aan: dhr. P.J. van den Breemer te Soest en mevr. J.W. van de Leemkolk-Wantenaar te Wijk bij Duurstede.