De oude gildeboeken

Rainoud van Dorresteijn

Het Groot Gaesbeeker Gilde of Sint Aechten Schuttersgilde is de oudste vereniging van Soest. Er bestaat een kopie van een afschrift uit 1560, waarin zoals we nu zouden zeggen de statuten en gebruiken vastgelegd worden. Opnieuw, want direct aan het begin van deze kopie is er sprake van een nog ouder, verloren gegane, geschrift over hetzelfde onderwerp.
Rond 1680 speelt er blijkbaar onenigheid, want het oudst bewaard gebleven gildeboek start met een beschrijving, wie er al dan niet lid mogen zijn van het Soester gilde aan de hand van een praktijkvoorbeeld, waarover twijfel is gerezen. Dit boek bevat verder een verantwoording van de kosten en de baten van de daarop volgende eeuw.
De baten werden bijna uitsluitend gehaald uit de opbrengst van enkele percelen weiland, die bij opbod verhuurd werden voor een bepaalde tijd. Waarschijnlijk is dit de reden geweest dat het gilde als een van de zeer weinige boven de grote rivieren bewaard is gebleven, want de kas-tegoeden kwamen aan de leden toe en werden om de paar jaar door middel van voor die tijd waarschijnlijk overvloedige feestmaaltijden in gezellig samenzijn gedurende enkele dagen "verteerd".
De condities van de veilingprocedure en alles wat daarmee samenhangt worden aan het begin van het eerste gildeboek beschreven. Hieronder volgt deze juridische beschrijving, in de toen gebruikelijke taal, met cursief een enkele verduidelijking of vermoeden van soms nauwelijks meer te lezen woorden.

Condijtijen ende voorwaerde waerna Arie Cornelisz Haen als Ouderman indertijd van het Sinte Agata SguttersGilde neffens Aert Huiberts en Aert Thonisz Sijne Raedtsheren aan den meest byedende verhuyren sullen te weyden versgeyden parseelen van weylandenden voornoemden Sgutterye gilde toebehoorende ende dat in maniere ende op condytijen hierna besgreven actum te Soest desen 30e november 1 682 ouden stijl

Inden eersten sal men na besgreven parceelen verhuyren voor den tydt van ses agtereenvolgende Jaeren daervan de huyre haer inganck nemen .... Kerssemis eerst comende dese Jaers 1682 ofte Sint Petry adcathedram (18 januari) daaer aen volgende 1683 ... dat geduerende tot die expiratye vande voor... ses Jaere inkluijs

(de huur werd aangegaan voor 6 jaar en ging in rond de jaarwisseling)

Item sal men het voors Lant verhuyeren by ( Carolus ) guldens tot twintig stuyvers stuck ende dat van alles vrygelt sonder eeniygt Cortynge van geen Imposijtyen ofte Sgatijnge sowel ( ordynantyen ) als det Ordynaris die daar al gereedt op gesteld syn ofte nog in toecomende tyden daer op gesteld mogte worden als meede van sHeeren beede ende andere Sgattynge hoedanig die geheeien ofte genaemt soude moghen worden maer altijd vrijgelt te betaelen niet teegenstaende eenyge sHeeren placaeten ofte exaeptyen van Cortyngen die de huerders hier inné te bate souden coomen de welcke nu ofte hiernamaels gemaeckt ofte gepubelyceert soude mogen worden daer van de huyders samentelycken renuncieren ende alle lasten van dien beloven te betaelen

{hiermee zijn het betaalmiddel en vrijwaring van aanspraak op kortingen geregeld)

Item sal men het voors landt verhueren te betalen alle jaer op sy behoorelycks pagtdagen te weten Martyny (St.Maarten 11 november) in de winter de eene helfte ende Petry adcatheram daeraenvolgende de andere helfte ofte veertien dagen nae elcken termyn der betaelynge inbegrepen

(betaling van de jaarlijkse pacht gebeurde in de herfst en winter, elke keer de helft)

Item dat nyemant anders dese Landen sullen mogen huyren als ingeseten ofte gildebroeders tot Soest

Dat ook mede de huyders gene andere borgchen sullen moegen stellen als gildebroeders tot Soest

Item soe w y daar eenyge van dese Lande huyrende wort sal gehouden wesen datelyck des sonder te stellen tw e goede suffysan Borg daer den ouderman met syn Raedtheeren aan genoege sullen ende welcke borghen haer verbinden een voor al en ende een als pryncypaal onder renuncyatie van de exceptyen

(eisen aan huurders en verplichte borgstelling van 2 daartoe geëigende personen)

Item dat nymant van de huyrders selve gehuyrd lant sullen moghen plaggen maer Jaerlycks haer huyrjaeren geduerende gehouden sullen wesen selve Jaer de byesen tot tweemaal des jaers af te maeyen te weten eene inde mey en eene inde ( Cost) mitsgadres oock die selve landeryen tot twee mael des jaers soo wel binnen als buytenom op te slooten neffens ende jegens haere naeste gebuyren die daeraen geleeghen syn ende de slooten inden wijte van seeven voeten op te maecken om dat de selve Lande haer waeterlosynghe te bequamelycke ende naer behooren moegen hebben

(afplaggen verboden, elk jaar 2 keer biezen maaien en sloten opschonen)

Ende dat de huyders de slootaerde twee voeten van de sloot sulle opleggen dat mede de huyders geen slootaerde ofte den dreck van de peerden ofte beesten van de gehuyrde Sgutterslanden sullen moogen haelen maer de slootaerde van de hoogten inde Laegten sullen moeten brengen Ende dit op peene soo wij dat dese artyculen niet voldoet ende daervan in gebreecke blijft sal verbuere een tonne bier op yder reyse ofte aegt guldens daervoor te betaelen tot profyt van de gildebroeders ende de selven boeten met den vandel en trom geexcuteerd te worden tot haerluyden costen

(slootaarde niet afvoeren, maar daarmee de lagere delen van het perceel opvullen, op boete van een ton bier of acht gulden, te incasseren in aanwezigheid van gildevaandel en -trommel als ceremoniële getuigen? )

Item de huyrder het Horrelcampien ais het campien daer aenm..ck gelegen tot haeren Costen sullen onderhouden aende breede meente ( Breemeentje ? ) een huelle die aldaer naer behooren gemaeckt inné leydt omme haer water daer door te loozen soo het seleve van oudts gebrueckelyck is ende by de huyders soelange haer huerjaeren geduyrende de selve huelle te onderhouden ende bij santé van dien dat bevonden wordt dat de huyders vant selve te doene in gebreecke blijven sal den ouderman met syne raedtheeren deselev huelle moogen doen maecken ende den penyngen versgyf ( versgrijfen ) op het gewin van den derden pennynge mede tot coste ende lasten van de huyders

(de huurder van de kamp de Horrei is verplicht de heul = duiker te onderhouden, die ligt in/onder de breede meent, waarmee wel zeer waarschijnlijk de oorspronkelijke naam van het Breemeentje bepaald is)

Item dat de bruyckers van de sgutterye landen sullen moeten maecken alle de sulcken roetallen ( roe-tallen ?) ende banwercken als deselven landen door de oordynantye der Ed.Mogende heere Staten sLant van Utregt ende agtervolgens dye Sgouceeduel daer van synde toe gelyedt ende geoordyneert syn om te maecken end edat alles is conformyte van deselve Scgoucedule daervan synde op peene te verbueren de boete daertoe staende sonder dat de huyders daer van yeenige actye aende Giltbroeders te moogen pretendeeren. (verplichting tot onderhoud volgens de schouwvoorschriften = Sgouceeduel van de Staten van Utrecht) Item dat de huyders geen houtgewas van deselve haere gehuyrde lande geduyrende haere huyrjaeren sullen moogen offhouwen ofte doen offhouwen anders nyet als met expresses bevel ende consent van den ouderman ende syne Raedsheeren indertijdt

(zonder toestemming van het gildebestuur mag er geen houtgewas gekapt worden)

Item ofte int verhuyren van dese landen twe e ofte meer gelyck mijn spraecken soo behoudt den offslager neffens den ouderman met syn raedsheeren den slagg aen haer ofte den geenen moogen gunnen die het selve haer gelieven sal ofte wederom op nyens opveylen soo het haerluyden gelyven sal (als er twee personen tegelijk "mijn spraecken" = af mijnen, mag de veilingmeester/ouderman opnieuw laten opbieden) datelyck conden stellen soo salmen het selve gehuerden landt wederom nyens moogen verhuyren ende soo het minder geit als het eersmaels gehuyrt is salmen het selve aen den eersten mynder syn persoon ende syn gereedste goederen met het vendel ende trommel moghen uytpanden end excuteren ende al wa t het meerdergelt sal comen tot profyt van den gemenen gildebroeders

(indien een huurder niet direct twee geschikte personen als borg gesteld kunnen worden, mag het perceel opnieuw geveild worden en de eventuele minderopbrengst ten laste van de eerste gebracht worden, opnieuw in aanwezigheid van vendel/trom)

Item dat de huyrders van de selve gehuerde Landen sullen moeten gedoogen dat men alle eisen pooten inde voors. Sgutteryelanden staende by den Overigeydt ofte Ymant van haerent wege sullen opgetogen worden om deselve op de Candt vant land te doen setten ende vorders op de cant vant land te moogen pooten soo het selve die Overigeydt belyven sal onbecront van de selve pagters ofte Ymant anders

(huurder moet gedogen dat er langs de slootkant elzen geplaatst worden)

Item sullen de pagters boven haer beloofde pacgtpennyngen datelyck by den slag betalen het rantsoen daer toe staenden sonder dat het aen den belooffde pagtpennyngen afslag strecken sal ende nog daerboven alle Jaere op sint aegtendag te betaelen den Leges daer toe staende soo hier naer volgt

(na de afslag dient direct een extra bedrag, het rantsoen, betaald te worden)

Item dat nymant van den Overigeyden den voors Sgutterye Gilde sullen moogen Borg worden (bestuursleden van het gilde mogen niet borg staan) Item indien den affslager hem in syn woorden affslaen vergiste ofte vermisten sal daervan onbehaelt blyven ende hem andermael wederom mogen verhaelen onbecront van Ymant

(waarmee de veilingmeester zichzelf tenslotte vrijwaart van alle aanspraken)