De schatten van het gemeentehuis .... 3

Joop Piekema

Geeuwend rolt de journalist van dagblad "Het Centrum" uit zijn bed. Is de wekker niet afgelopen? Jeminee, het is al bijna 10 uur Het lijkt wel of hij een houten kop en lemen voeten heeft.... Hij slaat zijn agenda op. Moest hij niet ergens heen? Ja, zie je wel.... naar Soest, voor de eerste paal van de torenflats. Haastig schiet hij in zijn broek. Voor douchen is geen tijd meer. Voor koffie ook niet. Misschien is er op de receptie wat te drinken. Hij snelt naar buiten en springt in zijn auto. Het is 22 november 1 967, een grijze dag ....
"Torenflats in Soest" kopt "Het Centrum" ' s avonds. "Over de bijna bladloze boomtoppen der bossen in Soest-Zuid - zo vervolgt de krant - daverden vanmorgen de knallen waarmee een eerste paal de grond werd ingedreven. (....) Maar het bijzondere in Soest was dat minister Schut van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening zelf de heimachine bediende. De bewindsman maakte hiermee een begin met de verwezenlijking van een bouwplan van rond duizend woningen in een nog nauwelijks ontsloten gebied. (....) Uiteindelijk zal hier ingevolge de opdracht van Eurowoningen NV te Den Haag een geheel nieuw woongebied ontstaan. Langs de zuidelijke rand hiervan worden de funderingen geheid voor de bouw van zes blokken luxe portiekwoningen volgens een stedebouwkundige opzet van prof. Van Embden en de ontwerpen van het architectenbureau Apon, Van den Berg, Ter Braak en Tromp te Rotterdam. Zeer binnenkort zal J.J.van Gents Bouwbedrijf NV uit Amersfoort op een centraal gelegen terrein haar "veldfabriek" inrichten. In verschillende onderdelen hiervan zullen de bouwelementen kant en klaar worden vervaardigd in een tempo van twee woningen per dag(....)".
Méér en nóg meer...., hoger en nóg hoger Dat was de slogan in de jaren 60. De overloop uit het westen moest worden opgevangen.

De woningnood was immers volksvijand nummer één. Soest plus Soesterberg zouden 80.000 inwoners moeten herbergen. Mudjevol dus .....
Het werd de grond uitgestampt Het begon met de Rubenslaan en Van Goyenlaan (1962-1964), dan volgden Smitsveen (1966-1970), Klaarwater (1972-1974), Overhees 1,2,3,4 (1977-1985).
Wilde plannen waren er in de jaren '60 óók. Het stadswinkelcentrum op de Zuidereng, met daaromheen gegroepeerd woonflats van 5-8 hoog. Torenflats, her en der langs het spoorwegtracé en (nog aan te leggen) Koningsweg, tot maar liefst 14 hoog! En niet te vergeten de vierbaans Centrumweg, beginnend bij Avia aan de Birkstraat, met viaduct over de Kerkstraat en spoorlijn, de Eng doorklievend, en uitkomend op de Vredehofstraat. De Eng zou worden omgetoverd in een stadspark met daarin een kinderboerderij (de Witte Burchthoeve), een bouwspeelplaats, verkeerstuin, gemeentekwekerij, hertenkamp met volière, alsmede "voorzieningen ten behoeve van bejaarden, (....) zoals betonnen tafels met ingelegde dam- en schaakborden".

Nà de diverse "volksoproeren" - "Soest wil toch geen stad worden met een betonnen centrum en een vierbaans-centrumweg?" - is het eind jaren '70 afgelopen met de wilde plannen.
"Centrumpian nu officieel in het archief" meldt de Soester Courant op 22 november 1978. Er waren ruim 5.000 bezwaarschriften tegen ingediend. Op 16 november 1978 had de (nieuwe) gemeenteraad, op voorstel van B.& W., besloten het ontwerp bestemmingsplan Centrum niet vast te stellen, omdat het maatschappelijk niet uitvoerbaar was . Luide knallen klonken vanuit de publieke tribune. Het waren de champagneflessen die ontkurkt werden ....
Hoe is het intussen met het gemeentelijk fotoarchief vergaan? Loopt de beherende ambtenaar, teneinde de "city-boom" bij te houden, het vuur uit zijn sloffen? Wordt er in deze zinderende tijd film na film volgeschoten?

Helaas! Na het vertrek van de heer Peet - hij wordt in 1 963 benoemd tot directeur van de Sportstichting - is er de klad ingekomen. De collectie - eens de trots van de gemeente - staat in een hoekje van de afdeling Algemene Zaken, Eigendommen en Onderwijs te verbloeden. Afgezien van een serie luchtopnamen uit 1965 van het toekomstig te bebouwen Eng-gebied worden er nauwelijks meer foto's gemaakt. Acquisitie is er al helemaal niet meer bij.
Maar bij het einde van het decennium lijkt dit te gaan veranderen. In juni 1969 moet er wegens taakuitbreiding op de afdeling Algemene Zaken ca. een ambtenaar bijkomen.
Benoemd wordt per 1 november 1969 Gerrit Kasander uit Gorinchem. Hij blinkt uit. De gemeentesecretaris van Gorinchem beoordeelt hem op de staat van inlichtingen bij vraag 10 "hoe is zijn werklust?", als "zeer ijverig". Het antwoord op vraag 1 1: "heeft hij een helder inzicht?" luidt "stellig". "Een bijzonder goede kracht, die ik node zal zien vertrekken" verzucht tenslotte de secretaris.
Kasander wordt te Soest in 1970/71 in bijzonder belast met culturele zaken, waar tot dan nog weinig aan was gedaan. Oók het (verpauperde) fotoarchief valt onder zijn taakstelling.
Op 16 juli 1971 brengt Kasander een nota in B. & W. getiteld "visuele beelddocumentatie in de gemeente". "Het is gebleken - zo schrijft hij - dat het voorzien van het archief met nieuw gemaakte foto's enigszins stroef verloopt" (een understatement!) Kasander denkt dit probleem op te kunnen lossen door het sturen van een circulaire aan de diverse gemeentelijke diensten en functionarissen "waarin wordt verzocht periodiek op te geven van welke objecten of personen foto's moeten worden genomen en wanneer dit moet plaats vinden dan wel waar reeds genomen foto's zijn te verkrijgen". Oók de redakties van de plaatselijke nieuwsbladen zouden moeten worden aangespoord om foto's op te sturen.
Kasander betreurt het dat "de bestaande collectie zo weinig dienstbaar is voor de bevolking", hetgeen hij wijt aan "de geringe toegankelijkheid van het archief voor het publiek". Hij denkt dit te verbeteren door de collectie intensief te gebruiken op voorüchtings- en informatieavonden en er aandacht in de pers aan te besteden. Voorts lijkt het hem een goed idee om van tijd tot tijd kleine exposties van het beschikbare materiaal in te richten.
Een andere gedachte van Kasander is om plaatselijke kunstenaars in het kader van de Beeldende Kunstenaars Regeling opdrachten te verstrekken tot het vervaardigen van kunstwerken van verdwijnende of nieuwe gedeelten van de gemeente.

"Met waardering van kennis genomen, conform nota uitvoeren ( )" - aldus besluiten B & W op 27 juli 1971.
Op 9 augustus 1971 gaan brieven uit naarde gemeentelijke diensten, bedrijven en personeelsverenigingen en naar de krantenredacties met het verzoek te helpen het gemeentelijk fotoarchief aan te vullen. Leuk bedacht, die circulaires, maar in de praktijk werkt zoiets niet. Er komt nul komma nul binnen.
Helaas, ook van de andere schone voornemens is het resultaat nul komma nul, want per 1 augustus 1972 vertrekt Kasander naar elders wegens positieverbetering. Zo gaat het met een goede ambtenaar....
De verpaupering van het fotoarchief gaat weer verder, als vanouds Want van de bouw van het Smitsveen (1966-1970) is, ondanks het vele geschrijf, nog niet één foto gemaakt!

(wordt vervolgd)

BRONNEN (GEMEENTEARCHIEF)

- "STRUKTUURNOTA SOEST", VAN EMBDEN EN ANDEREN, DELFT 1967 ;
- RAPPORT VAN DE COMMISSIE STADSPARK, SOEST 1970 ;
- "SOEST IN ONTWIKKELING", VOORLICHTINGSFOLDER GEMEENTE SOEST, CIRCA 1971;
- AFGELEGDE PERSOONSDOSSIERS GEMEENTEPERSONEEL (NIET OPENBAAR)
- DOSSIERS VISUELE BEELDDOCUMENTATIE.