Het jaar 1944

BIJZONDERE GEBEURTENISSEN IN SOEST EN SOESTERBERG IN HET JAAR 1944.
Uit Soester Courant 5 mei 1945

Dit wordt het jaar van de groote beslissingen. Het kan niet anders. Afrika is gezuiverd, Sicilië gevallen, het Oostfront trekt elastisch terug, in Italië rukken de troepen op naar Rome. Dit wordt het jaar van de invasie. Voor Nederland wordt het echter tegelijk een zeer moeilijk jaar.

10 JANUARI. De SS-post Birktstraat houdt twee Soester ingezetenen aan, die in het bezit blijken te zijn van verschillende legeruniformen. Zij weten in het duister te ontkomen, maar hun persoonsbewijzen zijn gecontroleerd en de SS herinnert zich den naam Hoogenboom, Van Weedestraat. Aldaar wordt een huiszoeking gedaan en enkele huisgenooten worden gearresteerd. Bij een nader ingesteld onderzoek komen twee SSmannen in den vroegen morgen van 11 Januari op den Vinkenweg te Soest drie mannen tegen, die zij als verdachten willen aanhouden. Een der mannen lost een pistoolschot, waardoor een SS-man niet gevaarlijk in de borst wordt getroffen. De SS acht deze gebeurtenis zoo ernstig, dat tot ingrijpende vergeldingsmaatregelen wordt overgegaan. Men zal nu in Soest eens flink ingrijpen; men heeft reeds lang het oog op deze gemeente. 
In den avond van 13 Januari wordt toegeslagen. Hollandsche SS in burger rijdt in auto's rond en neemt 25 gijzelaars in arrest. 2 hunner worden verraderlijk neergeschoten. De moorden worden gemotiveerd met de simpele verklaring, dat de slachtoffers wilden vluchten. 
Willem Cornelis van Goor, directeur van Gemeentewerken en Johan Hendrikus Houtman, leeraar handenarbeid, vallen aan deze willekeur ten offer. De andere gijzelaars worden naar Amersfoort overgebracht. De heeren S. H. Speerstra, Jhr. C. H. van den Brandeler, mr. J. H. van Doorne en W. C. Tensen worden na maanden, vervroegd vrijgelaten. De heer H. A. Z. van Knobelsdorf komt wegens ziekte reeds op 17 Januari thuis. De heeren J. C. en P. Swager, W. Kerkhoff, F. Ruitenbeek, P. Reeringh, W.A. Hilhorst, A. Brugman, J. W. J. Kaal, A. Heijnekamp, P. Kramer, G. Kruyff, J. Vonk, E. A. Rademaker, H. J. Dolfin, D. J. Visser en H. J. Verheyen worden op 19 September 1944 ontslagen. De heeren K. Oosten en B. J. Veeze blijven achter in ’t kamp.
Met twee moorden niet tevreden keert de SS op 14 Januari terug, vermoordt den heer Klaas Brons en pleegt moordaanslagen op Johannes Anthonius Schalkx en Andries Hendrik Koehof, die beiden zeer zwaar worden gewond. Tegelijk wordt het uitgaansuur tot 9 uur vervroegd. Dit duurt tot 1 Mei.
Er heerscht groote verslagenheid in het dorp. Het georganiseerd verzet vecht echter door met grooter verbetenheid.

Op 13 Februari volgt opnieuw een opzienbarende gebeurtenis. In het perceel Van Lenneplaan 70 heeft de Sicherheitsdienst een val opgesteld, die door twee Hollandsche handlangers wordt bewaakt. Op dien Zondagmiddag komt er een bezoeker, die vlugger is met zijn revolver dan de beide anderen. Een der SD-mannen wordt gedood, de ander zwaar gewond. De dader ontkomt. Men vreest opnieuw vergeldingsmaatregelen en geruchten omtrent verschrikkelijke dingen, die op komst zijn, doen de ronde, als bekend wordt, dat het Polizeistandgericht op 15 Februari een zitting zal houden in de raadzaal ten gemeentehuize. Deze zitting blijkt naderhand o.m. verband te houden met den aanslag, die in November 1943 op Baarnsch grondgebied is gepleegd op een controleur van den C.C.D. In de motiveering van het vonnis, waarbij 'Cornelis Burger, Cornelis Karman en Rut Veenendaal ter dood worden veroordeeld, wordt althans o.m. dit feit genoemd.

De oorlog woedt nu met grooter felheid.

Op 8 Maart doen 20 vliegtuigen te 11 uur 10 een aanval op het vliegveld Soesterberg. In den middag keeren 80 vliegtuigen terug en bestoken vliegveld en omgeving met splinterbommen. Een 9-tal huizen brandt af; er vallen bij beide aanvallen 9 dooden. Groote schade wordt aangericht.

Op 25 Maart is volgens een verklaring van de militaire overheid een telefoonkabel doorgesneden. Ter bestraffing moet van 5 April tot '3 Mei deze kabel van Soesterbergschestraat tot Hellingweg door de burgerij bewaakt worden.

Inmiddels is een aanvang gemaakt met de uitreiking van de Tweede Distributie-stamkaart.  Tengevolge van een uitlating ten overstaan van een lid der N.S.B. moet wachtmeester J. W. Kaspers van de gemeentepolitie op 19 April onderduiken. Hij verdwijnt spoorloos met vrouw, kind en meubilair.

Op 20 April doen 3 onbekende mannen een poging de dochter van een postbode, van welke wordt beweerd, dat zij haar moeder heeft verraden, kaal te knippen.
Daar enkele bureaux van het luchtwapen naar Soest worden verplaatst, neemt ook het aantal gevorderde huizen zeer toe.

Dan komt den zesden juni met zijn invasie. Wij weten nu, dat het gaat komen. En het komt. Op Dinsdag 15 Augustus doen 120 vliegtuigen te 11 uur 35 een geconcentreerde aanval op het vliegveld Soesterberg. 1 toestel wordt neergeschoten. In den nacht van 26 op 27 Augustus stort een toestel neer op den Eng, waar het uitbrandt zonder dat de nationaliteit met zekerheid kan worden vastgesteld.

Op Zondag 3 September volgt opnieuw een groote aanval. Te 17 uur 30 verschijnen 100 à 150 toestellen boven Soesterberg en bombardeeren het vliegveld kort en klein. Er is in het dorp zelf veel schade en er zijn onder de burger bevolking 3 dooden te betreuren. Daarna gaat het sneller. De Duitsche tegenstand in België wordt onder den voet geloopen. Op 3 September is Doornik gevallen, op 4 September heet het reeds dat de Britten en Amerikanen onze grens hebben bereikt, op 5 September zou Breda gevallen zijn, Tegelijk met Roermond. Een koortsachtige opgewondenheid maakt zich van ons alien meester. De bevrijding is in zicht, sneller dan wij hadden durven hopen.
Wij zien colonne's terugtrekken, die een verslagen indruk maken; de uittocht van de N.S.B. begint en geen vervoermiddel wordt te gering geacht: er zijn huurrijtuigjes en bokkenwagens in gebruik.
Het valt ons dan zwaar te bemerken, dat het gerucht, volgens hetwelk de troepen bij Vianen zouden staan, ja zelfs dat de spits van de pantsercolonnes Utrecht had bereikt, inderdaad uit de lucht gegrepen blijkt te zijn. Zoo goedkoop komen wij niet van den bezetter af.
Er dreigt voedselnood, gastekort. We moeten zuinig worden met brandstoffen, met licht en water. Een aantal soldaten op voettocht vordert in den nacht van 6 op 7 September ieder voorwerp, dat van een wiel is voorzien, teneinde den terugtocht te verhaasten. Honderden rijwielen, bakfietsen, kinderwagens, kruiwagens en naaimachines aan de Burg. Grothestraat, Van Weedestraat enz. worden meegevoerd.
De Beauftragte begint eveneens te rammelen met de sabel en dreigt alle huizen van Soest te zullen verbranden, als de sabotage niet ophoudt. Hij doelt daarbij op de scherven en kopspijkers, die langs alle wegen zijn gestrooid en hun werk prima doen. Mannen van gemeentewerken met bezems en witte banden krijgen spijkerwacht, die achtereenvolgens aan de gemeente-ambtenaren en de onderwijzers wordt toevertrouwd.

Op 11 September wordt te 19 uur een trein op het baanvak Baarn-Amersfoort buiten gevecht gesteld in de omgeving van de Groote Melm. Er rijden overigens nog slechts enkele treinen. De heer J. A. Lock, die met een vrachtauto is uitgetogen om boter voor de gemeente te halen, wordt beschoten en overlijdt aan zijn verwondingen. Gemeentewerken haalt met paard en wagen zout en suiker in Utrecht, de brandweerauto rijdt naar Zaandam en brengt voedsel terug.

Op 16 SEPTEMBER beschiet een jager een Duitsche auto op den Utrechtscheweg. Op 17 September, de dag van de groote luchtlandingen, doorkruisen talrijke jagers het luchtruim ter bescherming van de operaties in Gelderland en beschieten ook in Soest hier en daar een object. Enkele benzinetanks worden uitgeworpen, die brand veroorzaken aan de Molenstraat. Op 18 September breekt de algemeene spoorwegstaking uit.

Met de uitreiking van noodkaarten wordt een aanvang gemaakt.

Op 19 September keert het grootste deel der Soester gijzelaars in goeden welstand naar huis terug, ter wijl ook hulp wordt verleend aan ontslagenen uit liet concentratiekamp te Amersfoort. 
De luchtlandingen bij Arnhem, die aanvankelijk groot succes beloofden, stuiten op steeds heftiger tegenstand. Arnhem, dat reeds voor een belangrijk deel in geallieerde handen was, moest weer worden prijsgegeven. Beide partijen vechten om ieder huis en iedere steen van Oosterbeek en Wolfheze. De burgerbevolking, die midden tusschen de strijdenden is geraakt, begint een goed heenkomen te zoeken, Arnhem wordt verplicht geëvacueerd. Ook Soest is aangewezen als vluchtoord. Het heeft op dit terrein een eereschuld: heeft men het in Mei 1940 niet gul ontvangen toen het zelf moest evacueeren?

Men begint de schuld in te lossen. Het Roode Kruis richt een hulppost in aan de Birktstraat, waar vele honderden een warme dronk en eten vinden.
De gemeente organiseert hulpbureaux in Eernland en St. Ludgardis. Een zeer groote staf van geleiders, ordonnansen, koks, helpsters komt in het geweer. De organisatie klopt misschien niet altijd evengoed, er is wel eens een tikje ijdelheid hier en een vleugje onwil elders, maar daarvan worden de geëvacueerden tenminste niet de dupe. Integendeel: de Roode Kruis zusters en geleiders, die de groote transporten met boerenwagens naar Barneveld vergezellen en met geëvacueerden telkens opnieuw terugkeeren, vinden volle waardeering van de zijde der oorlogsslachtoffers, bij wien zoomin bitter leed als merkwaardige humor ontbreken.
Er worden centrale kraamkamers gesticht en een centrale reiniging voor ongedierte.
Nieuwe problemen rijzen met het afsnijden van de electriciteit. Dit dwingt ook ons om deze kroniek iets vroeger te beëindigen dan op den laatsten dag van den oorlog.

Als dit blad wordt verspreid zal echter ledere lezer deze kroniek voor zichzelf met de gebeurtenissen van de laatste oorlogsdagen weten te completeeren.