Isings, Herman (historieschilder)

Uit: "Utrechtse biografieën, Het Eemland 1", levensbeschrijvingen van bekende en onbekende Eemlanders (1998)

HERMAN ISINGS (1884-1977)

historieschilder

door W.P,. de Kam

Johan Herman Isings werd op 31 juli 1884 geboren in Amsterdam en overleed op 19 augustus 1977 in Soest. Hij was de zoon van Johan Herman Isings en Alida Timmerman. Herman trouwde op 18 februari 1909 met Clasina Elisabeth Maria van den Dungen. Het echtpaar kreeg drie kinderen, die alle drie op jonge leeftijd zijn overleden.
Zijn vrouw overleed op 23 oktober 1916 aan t.b.c. Op 30 april 1918 hertrouwde Isings met Elisabeth Helena Petronella Niesten, een dochter van de Leidse schilder P.J. Niesten. Uit dit huwelijk zijn drie kinderen geboren. Zijn tweede vrouw overleed, 90 jaar oud, op 29 april 1971.

Herman Isings verkreeg in brede kring bekendheid door de verbeelding van de vaderlandse geschiedenis in een reeks schoolwandplaten.
Vele generaties schoolkinderen hebben gedurende een halve eeuw hun eerste beeld van de geschiedenis gevormd door deze platen. Zelf noemde Isings zijn lievelingswerk de verbeelding van geschiedenissen uit de Bijbel op zestig bijbelplaten. Daarnaast heeft Isings voor veel (jeugd)boeken de illustraties verzorgd. Minder bekend, maar niet minder fraai is het vrije werk, waaronder een aquarel van een graanlandschap op De Eng in Soest en een olieveffichilderij van de destijds op de Eng aanwezige molen De Windhond.

Herman Isings was het elfde kind van het echtpaar Isings Zijn ouders hadden een bakkerij aan de Vijzelstraat in Amsterdam. Het kindertal zou later nog toenemen tot dertien. Herman moest, zodra hij de kleuterleeftijd was ontgroeid, helpen bij het rondbrengen van het brood. Dat betekende elke ochtend vroeg uit de veren, want het moest gebeuren vóór schooltijd. De inschakeling van het hele gezin was nodig om de eindjes aan elkaar te kunnen knopen. Er kwam weliswaar elke dag brood op de plank ten hiii7e van bakker Isings maar daar was het dan ook mee gezegd. Geld was er niet en zodra de kinderen de lagere school verlieten was het dan ook werken geblazen. Dat gold ook voor Herman. In zijn vrij e tijd verslond hij boeken en hij leerde zichzelf Engels, Duits en enig nieuw-testamentisch Grieks. Goed taalgebruik achtte hij een vereiste en zijn manier van spreken deed vermoeden, dat hij ook literaire gaven bezat. Dat zou hij zelf zeker niet beaamd hebben, maar ook in de opvoeding van zijn kinderen later legde hij veel nadruk op de taal.

Zijn eerste baantje was krullenjongen bij een decoratieschilder.
Herman, die al tijdens zijn lagere schooltijd blijk had gegeven van zijn belangstelling voor tekenen en schilderen, had daar grote verwachtingen van. Later heeft Isings opgemerkt: `Ik ging er dood, ik leerde er niets'. Waar hij wel veel leerde was de avondschool die hij bezocht.
Daar ontdekte hij in welke richting hij zich niet moest ontwikkelen.
Toen hij onder invloed van het impressionisme (en met name van G. Breitner) trachtte een indruk — zo noemde hij het — te schilderen van een stilleven, merkte zijn leermeester, de kunstenaar Jan Visser jr, enigszins ironisch op: 'Hm, hm, hij geeft een indruk, hij geeft een indruk'.
Isings begreep die opmerking en sloeg een andere weg in. Een weg van zorgvuldigheid en precisiewerk.
Tot die zorgvuldigheid droeg ook bij een verandering van werkkring.
Hij kreeg een baantje op een tekenkamer van een technisch bureau.
Dat werk had niet zijn hart, maar de vereiste nauwkeurigheid in het werk was leerzaam en heeft bijgedragen tot zijn latere ontwikkeling.
'Een zekere structuur, een zekere redelijkheid kwam daardoor in mijn werk'.

Waar Isings hart in die dagen naar uitging was de verslaggeving over het verloop van de Boerenoorlog in Zuid-Afrika. Hij verslond de buitenlandse bladen, die geraadpleegd konden worden in een door De Telegraaf ingerichte zaal aan de Kalverstraat. Daar vond hij wat hij wilde. De door oorlogscorrespondenten gemaakte en door anderen uitgewerkte schetsen imponeerden hem. In zijn woorden: 'Van die platen leerde ik meer dan van de schilderijen in de vitrines van de kunsthandels. Er waren groepen op afgebeeld, in zuivere composities, er waren gebeurtenissen van belang op vastgelegd. Dat was wat ik wilde'.

Zijn eerste opdracht als illustrator kreeg hij ook in die tijd. Hij mocht de plaatjes maken in een jongensroman die zich afpeelde in Transvaal.
Het boek De overwinnaars van Nooitgedacht was geschreven door L. Penning. Door Penning werd hij ook gevraagd voor andere illustratiewerk.
Naar aanleiding van kritiek op zijn eerste illustraties ging hij lessen in het aquarelleren volgen bij prof. N. van der Waaij aan de Rijksacademie voor beeldende kunst in Amsterdam. Een kunstenaar had naar Isings mening een opdracht te vervullen. Hij had de vaste wil om als kunstenaar te slagen en zijn van huis uit meegekregen geloofsovertuiging is hij altijd trouw gebleven. Isings was een perfectionist. Zijn nogal zwart-wit gekleurde opvattingen maakten hem in de omgang niet altijd gemakkelijk maar hij was warm in zijn contacten. Zijn sterke overtuigingen stak hij niet onder stoelen of banken, wat hem en zijn gezin vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog af en toe in gevaar bracht.

In 1908 liet hij een huis bouwen in Soest op de rand van de Eng aan wat toen nog de Schapendrift heette en later de naam Kolonieweg kreeg. Hij koos Soest als woonplaats vanwege de rust en stilte, die hij zocht om te kunnen werken en omdat de door hem bewonderde schilder en schrijver Jac van Looij er had gewoond. Hij is, behoudens een korte onderbreking na de dood van zijn eerste vrouw en een gedwongen afwezigheid tijdens een deel van de Tweede Wereldoorlog (hij moest onderduiken) er heel zijn leven blijven wonen en werken.

In zijn huwelijksjaar (1909) kreeg Isings in zijn woning bezoek van zijn oudere collega Jetses, de illustrator van onder meer de schoolboekjes Ot en Sien. Behalve de vriendschap die daaruit is ontstaan was die ontmoeting ook in ander opzicht bepalend voor de loopbaan van Isings. Jetses bracht Isings namelijk in contact met uitgeverij Wolters in Groningen. Dat was het begin van een band die levenslang zou duren.
Uitgeverij Wolters was in die tijd bezig met de uitgave van een reeks historische schoolplaten. Het merendeel van de ruim veertig platen is gemaakt door Isings. De start was in 1910 met de aquarel 'De Dam te Amsterdam' (± 1665). Zestig jaar later, Isings was toen 85 jaar, leverde hij zijn laatste schilderij uit deze reeks af; 'Columbus neemt Guanahani in bezit, 12 oktober 1492'. Vooral met deze reeks heeft Isings zijn naam als historieschilder gevestigd. `Historieschildering', schreef Isings, 'is geen droom of sprookje, doch analyse van een tijdperk'. Hij probeerde ooggetuige te zijn van voorbije tijden. Daartoe gaf hij zijn ogen goed de kost en verdiepte zich door waarneming en zelfstudie grondig in alle details van de te verbeelden historische gebeurtenis alvorens te tekenen en te schilderen.

Isings hield steeds voor ogen dat hij een dubbele opdracht had te vervullen. Hij sprak zelf over een strijd op twee fronten. Zijn aquarellen moesten bruikbaar zijn voor het onderwijs èn kunstwerken zijn. Over de waarde van zijn werk voor de jeugd merkte Isings in 1975 op: 'voor de karaktervorming van de jeugd zijn verbeelding en historisch besef van het grootste belang. Waarom? Omdat in het verleden alle valsheid, eerzucht en begerigheid en hovaardij reeds ontzagwekkend zijn opgestapeld als waarschuwing voor de toekomst. In tekeningen en schilderij en ligt het aangrijpingspunt voor de bezinning en het lerend beluisteren'. Op de kritiek dat op de platen van Isings 'geen stof; geen hitte, geen vuil en geen zweet' is te vinden reageerde hij: 'het gaat niet om de bevalling maar om het kind. Niet de ellende en de pijn tellen maar het resultaat'.

Op 19 augustus 1977, nog geen maand na het bereiken van zijn 93ste verjaardag, is Isings overleden. In datzelfde jaar verscheen een schitterende uitgave van de zestig bijbelplaten die Isings had gemaakt. Eerder al waren deze bijbelplaten tot teleurstelling van Isings gebruikt als illustraties in een boek van Wolf Meesters. In 1977 werden ze gepresenteerd op een wijze zoals Isings het had bedoeld, dat wil zeggen niet als bijprodukt bij leesvoer maar als zelfstandig hoofdproduct.

In 1984 is ter gelegenheid van de herdenking van de geboortedag van Isings een expositie van zijn werk gehouden in Soest, Brummen (in het dorp Empe van die gemeente is een openbare school naar hem genoemd) en in Groningen.

Literatuur
- J. Burgers, Brood op de plank. Zes illustratoren in dienst van het onderwijs (Leiden 1977)
- A. Kossmann, Isings , realist van de verbeelding (Groningen 1973)
- Comité ‘J.H. Isings 1884-1984', J.H. Isings, bekend en onbekend (z.p. 1984)
- Zestig Bijbelplaten - Isings , ingeleid door WolfMeesters (Groningen 1977)

Oral history
Informatie van mw dr C. Isings, Utrecht