De oorlog in Azië - Nederlands Indië

Op de website van de Historische Vereniging Soest/Soesterberg staan bij het onderwerp Tweede Wereldoorlog de gebeurtenissen in Soest centraal.
Voor verschillende Soester inwoners heeft de Tweede Wereldoorlog zich daarnaast in Nederlands Indië afgespeeld. Zij waren als militair betrokken bij de verdediging van Nederlands Indië, woonden ten tijde van WO II (tijdelijk) in Indië, hebben zich ingezet voor de strijd voor het behoud van deze koloniën ten tijde van de strijd om de onafhankelijkheid van Indonesië en later Nieuw-Guinea, of zijn na WO II inwoner van Soest geworden.

Deze verhalen zijn nog veel minder bekend specifiek wat betreft de "Soesters." In de komende periode zal hieraan gewerkt worden. Ons HVS-lid Aart Verhoeven zal hiervoor aanspreekbaar zijn en zich inzetten.

Alvast een kort overzicht van de verschillende te onderscheiden perioden.

DE OORLOG IN AZIE: EEN VIERTAL PERIODES

De Tweede Wereldoorlog in Nederlands Indië kent de volgende periodes:

1. De periode van 1935 tot en met 1939 met daarin de opmars van Japan in Azië en het begin van de oorlog in Europa,
2. De jaren 1940 en 1941 waarin Nederland bezet is door de Duitsers en Nederlands Indië nog ‘vrij’ is,
3. De jaren 1942 – 1945 waarin Nederlands Indië bezet is door de Japanners,
4. De jaren 1945 -  1949 met daarin de Bersiap (Wees paraat) periode, de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog en de formele onafhankelijkheid in december 1949.

INDIE IN DE JAREN 1942 – 1945

Eerst en vooral lijkt het ons van belang om te focussen op verhalen over de jaren van de Japanse bezetting.  De Japanners hadden als motto ‘Azië voor Aziaten’ met als gevolg dat vooral de blanke westerlingen het moesten ontgelden. Zo goed als alle van de 100.000 in Indië verblijvende Nederlanders werden in kampen opgesloten. Door ziektes, uithongering, uitputting, verwaarlozing, martelingen etc. en kwamen er 16.000 om het leven.

INDIE IN DE JAREN 1945 – 1949

De situatie was voor Nederlanders direct na de capitulatie van Japan en tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog tot in de jaren 1950 vijandig en gevaarlijk. De meesten van hen repatrieerden naar Nederland.

REPATRIERINGEN

De repatriëringen vonden plaats in vijf 'golven'. De eerste golf repatrianten kwamen vrijwel direct na de Bersiap periode naar Nederland.

Vijf golven

1945-1950: na de capitulatie van Japan en de daaropvolgende Bersiap vertrokken ca. 100.000 (Indische) Nederlanders onmiddellijk of binnen enkele jaren naar Nederland. Het waren met name overlevenden van de Japanse bezetting (binnen- en buitenkampers) en de Bersiap. De opzet was aanvankelijk tijdelijk verblijf in Nederland om bij te komen van de Japanse bezetting (1942-1945). 30.000 van hen gingen terug naar Indonesië.

1950-1957: in verband met de soevereiniteitsoverdracht aan Indonesië repatrieerden ambtenaren uit de administratie, het politieapparaat, de rechterlijke macht en het leger naar Nederland. Na de opheffing van het KNIL in juli 1950 repatrieerden veel KNIL-militairen.

1957-1958: naar aanleiding van de Nieuw-Guinea-kwestie en ‘Zwarte Sinterklaas’, die tot gevolg had dat (Indische) Nederlanders in Indonesië tot staatsgevaarlijk werden verklaard, vertrokken ca. 50.000 mensen.

1962: in verband met de overdracht van Nederlands Nieuw-Guinea aan Indonesië werden alle op Nieuw-Guinea verblijvende Nederlanders (ca. 14.000 personen) geëvacueerd. In de periode van het zogenoemde UNTEA-bestuur kwam ook een groep van ongeveer 500 Papoea's, die in Nederlandse overheidsdienst waren geweest, met hun gezinnen naar Nederland.

1957-1964: spijtoptanten waren mensen die na de soevereiniteitsoverdracht hadden gekozen voor het Indonesische staatsburgerschap, maar spijt kregen van hun keuze toen de nieuwe Indonesische samenleving hen discriminatoir ging behandelen. Tot 1958 was het Nederlandse toelatingsbeleid voor hen nog zeer restrictief, maar dat werd vanwege de noodsituatie waarin de spijtoptanten door politieke omstandigheden waren komen te verkeren, verruimd; ca. 25.000 van hen konden alsnog naar Nederland komen en herkregen de Nederlandse nationaliteit.

INDISCHE NEDERLANDERS.

Eerste en tweede generatie Indische Nederlanders.

Onder ‘eerste generatie Indische Nederlanders’ worden verstaan personen die zelf een deel van hun leven de koloniale cultuur van het voormalige Nederlands-Indië hebben meegemaakt, en deze cultuur door migratie naar elders hebben meegebracht.

Onder ‘tweede generatie Indische Nederlanders’ worden verstaan personen geboren uit één of twee eerste generatie ‘Nederlands-Indische’ ouders, dat wil zeggen personen die niet zelf de koloniale cultuur hebben meegemaakt, maar als kind daarover wel veel verhalen hebben gehoord en wellicht specifieke gewoonten van hun ouder(s) hebben meegekregen.

Binnen de eerste generatie van de totale groep Indische Nederlanders worden de volgende groepen onderscheiden.

a) Personen die tijdens of na de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië verbleven en daar de status van ‘Nederlander’ hadden;
b) Personen die vóór de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië verbleven, daar de status van ‘Nederlander’ hadden, maar al vóór de oorlog uit Indië waren vertrokken. In vrijwel alle gevallen was dat naar Nederland
c) Personen die tijdens of na de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië verbleven, daar weliswaar niet de status van ‘Nederlander’ hadden, maar die status alsnog verkregen door zich nadien blijvend in Nederland te vestigen.

Een aparte groep hierbinnen vormen de:
d) Molukkers: personen afkomstig van de Molukken die zich gedwongen zagen te kiezen tussen Indonesië en Nederland, en om die reden naar Nederland overkwamen. Zij verkeerden in Nederland echter gedurende lange tijd in een gesloten Nederlands-Indische / Molukse cultuur, omdat ze in de veronderstelling leefden dat hun verblijf in Nederland slechts tijdelijk zou zijn.

De kinderen van deze groepen vormen samen de tweede generatie Indische Nederlanders.

INDISCHE NEDERLANDERS IN SOEST.

Voor de Indische Nederlanders in Soest kan dezelfde hierboven beschreven indeling worden gebruikt.

Eerste generatie zijn de personen die zelf een deel van hun leven de koloniale cultuur van het voormalige Nederlands-Indië hebben meegemaakt, en deze cultuur naar hier hebben meegebracht.
Tweede generatie zijn personen geboren uit één of twee eerste generatie ‘Nederlands-Indische’ ouders, dat wil zeggen personen die niet zelf de koloniale cultuur hebben meegemaakt, maar als kind daarover wel veel verhalen hebben gehoord en wellicht specifieke gewoonten van hun ouder(s) hebben meegekregen.

Hoeveel mensen dit in Soest betreft is (nog) onbekend.

Bij de foto:
De Slag in de Javazee, schilderij door Van der Ven. V.l.n.r. twee Amerikaanse torpedobootjagers (Fourstackers), kruiser Hr.Ms. De Ruyter, HMAS Perth, HMS Exeter, Hr.Ms. Witte de With, Hr.Ms. Kortenaer in zinkende toestand en HMS Jupiter. Foto-afkomstig site NIMH.